Sinfcha (ajdodcha) yalpizkabilar-(ampvaye) - Биология - Рефераты

Sinfcha (ajdodcha) yalpizkabilar-(ampvaye)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Sinf (ajdodcha) lolasimon (bir urug` pallalilar) 2. Sinfcha (ajdodcha) buldurukut5sabilar 3. Sinfcha (ajdodcha) lolakabilar, lolanamolar qabilasi oilasi, 4. Nargisnamolar qabilasi shirachdoshlar oilasi. 5. Piyozdoshlar oilasi, nargisdoshlar oilasi 6. Sinfcha (ajdodcha) yalpizkabilar 7. Gavzabonnamolar qabilasi 8. Ituzumnamolar, gavzabonnamolar qabilalari 9. Pechaknamolar, sigirquyruqnamolar qabilalari 10. Yalpiznamolar qabilasi

www.arxiv.uz Bu kenja sinfcha filogenetik jihatdan qadimgi ra`nosimonlarga yaqin turadi. Unga II ta qabila, 52 oila va 2400 ga yaqin turkumga mansub 40 000 tur kiradi. Gullari zigamorf. Sinfchaga turlicha hayotiy shaklga ega o`simliklar kiradi. GAZAKUTNAMOLAR (GENTIANALES) QABILASI. Bu qabila eng katta qabilalardan bo`lib, 13 ta oilani o`z ichiga oladi. RUYANDOSHLAR (RUBIACEAE) OILASI. Ruyandoshlar oilasi Yer sharida 500 ta turkumga oid 7000 ga yaqin to`rni birlashtiradi. O`zbyokistonda 8 ta turkumga mansub 50 ta to`rni o`z ichiga oladi. O ` RNING ko`pchilik turlari tropik xududlarda o`sadi. Oilaning ko`pchiliklari daraxt va butalardan iborat. Barglari qarama-qarshi yoki doyra bo`lib joylashgan. Gullari aktinamorf, ikki jinsli, mevasi ko`sakcha yoki rezavor meva. Oila vakillari orasida arab kofesi (Coffea arabica), xin daraxti (Cinchona Legeriana) kabi foydali turlar bor. Janubiy Amerikada yovvoiy holda o`sadigan. Xin daraxti po`stlog`ida xinin alkaloidi bor. Bu alkaloid bezgakka karshi eng yaxshi natija beruvchi dori xisoblanadi. Bu daraxt Indoneziya, Shri Lanka va Xindistonda ekiladi. Markaziy Osiyoda ruyan (Rubia tinctorun) keng tarqalgan bo`lib, uning ildizidan alizarin buyogi olinadi va undan yana buyrakdagi toshni parchalovchi vosita sifatida foydalaniladi. GAZAKO`TDOSHLAR (GENTIANACEAE) OILASI. Bu oilaning yer yuzida 83 turkumi, 1050 turi o`sadi. O`zbyokiston florasida 4-turkumi, 17- turi uchraydi. Bu oilaga mansub o`simliklar ko`p yillik bo`lib, barglari qarama- qarshi joylashadi. Gullari aktinamorf ikki jinsli. Erbaxosi-Gentiana oliveri tarkibida iridoidli achchiq glikozidlar, fenol kislotalar ba`zan alkaloidlar, gensiopikrin bo`ladi. Maxalliy aholi bu o`simlikni ishtaxani ochish, osh kozon va ichak kasalliklarida dori sifatida foydalaniladilar. KENDIRDOSHLAR (APOCYNACEAE) OILASI. Oila 300 ta turkumga mansub 1500 ta dan ortiq turlarni o`z ichiga oladi. Ular asosan issik mingtakalarda tarqalgan. Hayotiy shakliga ko`ra oilada ё g`ochlangan lianalar ustunlik qiladi. O`zbyokistonda bitta turkumga mansub 3 ta turi o`sadi. Barglari

www.arxiv.uz butun. Asosan qarama-qarshi joylashgan. Ularga xos muhim belgi sutshirasining bulishidir. Gullari ikki jinsli, dearli aktinamorf, gulqurg`oni murakkab, bo`laklari 5 tadan Gultoji naysimon. Mevasi asosan 2 ta bargakdan iborat. Oilaning strofant (Strophantus), rauvolfiya Rauvolfia) turkumlarining vakillaridan kimmatbaxo dori olinadi. ITUZUMNAMOLAR (SOLANALES) QABILASI . Bu qabila 5 ta bir-biriga juda yaqin oilalarni o`z ichiga oladi. ITUZUMDOSHLAR (SOLANACEAE) OILASI. Yer yuzida oilaning 90 ta tarkumga mansub 3000 turi o`sadi. O`zbyokistonda 7 ta turkumga oid 25 turi o`sadi. Oila ko`p yillik ut ba`zan butalardan iborat. Aksariyat turlari Janubiy Amerikada tarqalgan. Barglari oddi yoki patsimon qirqilgan, ketma-ket joylashgan. Ko`pchilik turlarining gullari aktinamorf, ikki jinsli. Gulkoza va gultojibarklari va chengisi 5 tadan. Mevasi rezavor yoki ko`sakcha. Oila vakillari alkaloidli o`simliklar jumlasiga kiradi. Masalan: Ming devona- (Hyascyamus niger), bangi devona (Datura stramanium) kabilar. Bu ikkala to`rning yer ustki qismidan tibbiyotga foydalaniladi. Shuning dek bu oilaga mansub o`simliklar ozik-ovqat sifatida ko`plab ishlatiladi. Ituzumlar oilasiga mansub kartoshka (Solanum tuberosum) usimligi sabzavodlar ichida dunyoda aloxida o`rinda turadi. Uning vatani Janubiy Amerika xisoblanadi. 38-rasm. Baklajon Solanum melongena) eng muhim sabzavodlardan biri. U Xindiston va Birmada yovvoiy holda o`sadi. Pomidor Lycopersicon esculentum ) ovqatga ko`p ishlatiladigan sabzavodlardan. Uning vatani Peru. Qalampir (Capsicum annuum) mevasi vitamin «A», «S» ga boyligi jihatidan sabzavod ekinlari orasida birnchi o`rinda turadi. Fizalis (Physalis) ning O`zbyokistonda 4 ta turi o`sadi. Chingil (Lycium barbarum) esa manzarali o`simlik sifatida ekiladi. Chilim tamakisi (Nicotiana tabacum) va maxorka Nrustica ham bargi uchun ekiladi. Tamakilar tarkibida zaxarli nikotin alkaloidi bo`ladi.

www.arxiv.uz PECHAKNAMOLAR (CONVOLVULALES) QABILASI Bu qabilaga 2 ta- pechakdoshlar va zarpechakdoshlar oilasi kiradi. Pechakdoshlar (Convolvulaceae) oilasi. Bu oilaga 58 turkumga mansub 1700 tur kiradi. O`zbyokistonda 4 turkumga oid 18 turi o`sadi. Oilaga mansub o`simlik buta, yarim buta va o`tlardan iborat. Ayrim turlari chirmashib o`sishga moslashgan. Barglari oddiy, patsimon yoki panjasimon, ketma-ket joylashgan. Gullari aktinamorf, ikki jinsli, gulkosa va gultojibargi 5 tadan, changchilari ham 5 ta. Mevasi ko`sakcha yoki yongokchasimon. Bu oilaga O`zbyokistonda keng tarqalgan pechak (Convolulus ) turkumi kiradi. O`zbyokistonda bu turkumning 14 turi tarqalgan.qo`y pechak (Convolvulus arvensis) ko`p yillik begona ut sifatida ekinlar orasida o`sadi. Mingbosh pechak (Convolvulus subchirsutus) ko`p yillik ut. Partek pechak (Convolvulus hamada) chala buta. Batat (Ipomoea batatas) shirin ta`mli, ildiz tugunakli madaniy o`simlik. Karnaygul (Ipomea purpurea) manzarali bir yillik o`simlik. ZARPECHAKDOSHLAR (CUSCUTACEAE) OILASI Bu oilaga bargsiz parazit o`simliklar kiradi. Gullari mayda, kurimsiz, aktinamorf, ikki jinsli gul kosacha va gultoj barglari 5 tadan, changchisi ham 5 ta. Mevasi ko`sakcha. Zarpechakdoshlar oilasiga bitta zarpechak (Cuscuta) turkumiga mansub 150 dan ortiq tur kiradi. Ular yer sharida keng tarqalgan. O`zbyokistonda zarpechakning 18 turi o`sadi. Ular boshqa o`simliklarga chirmashib, ular xisobiga yashaydi. Ayrim turlaridan dorivor o`simlik sifatida foydalaniladi. GAVZABONNAMOLAR (BORAGINALES) QABILASI Bu qabilaga 7 ta oila kiradi. Mevasi pista, undan moy olinadi. Urug`laridagi moyning mikdori 35-46 foiz oraligida bo`ladi. Buymadoron (Achillea) turkumi vakillari ko`p yillik o`t o`simliklar bo`lib, barglari bir necha bo`laklarga ajralgan. Bu turkumga 100 ta tur kirib,

www.arxiv.uz O`zbyokistonda 5 turi o`sadi. Turkumning hamma turlari dorivor xisoblanadi. Ular asosan tog` yon bag`irlarida va adirlarda o`sadi. 40-rasm. Shuvok (Artemisia) turkumiga ko`p yillik, bir yillik o`tlar va yarim butalar kiradi. Shuvoklar turkumining 500 ga yaqin turi bo`lib, O`zbyokistonda shundan 40 dan ortiq turi o`sadi. Shuvoklarning hamma turlarida ham efir moylari bo`ladi. Ermon (A.absinthium) kumushsimon tuklar bilan qoplangan ko`p yillik ut. O`zbyokistonda arik buylarida, yo`l yokalarida, tog` yon bagrilarida o`sadi. Barglari va yer ustki qismi tibbiyotda ishtaxani ochuvchi va ovqat xazm qilishni yaxshilaydigan dorivor sifatida ishlatiladi. Tirnoqgul (Calendua officinalis) erta baxordan boshlab yoz buyi gullaydigan bir yillik ut. Tirnoqgul manzarali o`simlik sifatida O`zbyokistonda maxsus xujaliklarda va shaxsiy tomarkalarda ekiladi. O`simlikning guli xalk tabobatida ilmiy tibbiyotda dorivor sifatida ko`p ishlatiladi. Maxcap (Carthamus) turkumi vakillarining gullari ikki jinsli, naysimon. Urug`i pistacha, to`rt kirrali, undan moy olinadi. O`zbyokistonda maxsarning to`rt turi o`sadi. qoqiut (Taraxacum) turkumiga ko`p yillik, ikki yillik ba`zan bir yillik o`q ildizli, hamma qismida sutshira saklovchi o`simliklar kiradi. Bu turkumning O`zbyokistonda 26 ta tur o`sadi. Oddiy qoqiut (Taraxacum officinalis) ning barglari ildiz bugzida joylashgan, ko`p yillik o`t. U aholi yashaidigan joylarda, beda poyalarda va arik buylarida o`sadi. Mahalliy aholi uni tuzli suvda yuvib ovqatga ishlatadi. Shuningdek undan dorivor o`simlik sifatida ham foydalaniladi. SINFCHA (AJDODCHA) LOLASIMOSh1AR (VIR URUg`PALLALILAR) LILIOPSIDA YOKI (MONOCOTYLEDONEA) Lolasimonlar sinfi 63000 tur, 3100 turkum, 122 oilani va 37 qabilani o`z ichiga oladi. Bu sinf vakillarining urug` pallasi bitta. Ular asosan bir yillik, ikki yillik, ko`p yillik o`tlardan va ba`zan daraxt (palma) simon o`simliklardan iborat. Ildizlari popuk ildiz. Barglari parallel tomirlangan. Poyasida ikkilamchi yug`onlashish yuk

www.arxiv.uz chunki bo`larda kambiy rivojlanmaydi. Gul to`zilishi ham o`ziga xos oddiy. Gulqurg`on bo`laklari uchtadan bo`lib joylashadi. Xashoratlar va shamol vositasida changlanadi. Lolasimonlar to`rtta sinfchaga bo`linadi: Bulduruk utkabilar, triurudkabilar, lolakabilar, palmakabilar SINFCHA (AJDODCHA) BULDURUKUTkabilar ALISMATIDAE. Mazkur sinfcha 2 ta qabila, 18 ta oila va 56 ta turkumga mansub 500 ta to`rni birlashtiradi. Ularning aksariyat qismi suv va sernam muxit bilan boglangan. BULDURUKNAMOLAR (ALISMATALES) qABILASI Bu qabilaga 2 ta oila kiradi. BULDURUKDOSHLAR (ALISMATACEAE) OILASI Bu oilaga 13 turkumga mansub, 100 ga yaqin tur kiradi. Ular suv xavzalarida, botqoqliklarda o`sadigan ko`p yillik ut. Barglari ildiz bugzida joylashgan. Gulqurg`oni oddiy gultojisimon yoki murakkab, uchta gulkosacha barg va 3 ta gultojbargdan tashqil topgan. Changchilari odatda 6 tadan. Mevasi bir urug`li. O`zbyokistonda oilaning 2 ta turkumga mansub, 4 ta turi o`sadi. SI NFCHA ( AJDODCHA) LOL Akabi l ar (L IL II DAE) . Lolasimonlar ichidagi eng katta sinfchalardan biri sanalgan bu (sinfcha) msishyuri gulqurg`onining sodda to`zilishga ega bulishi bilan xarakterlanadi. Uvyaji ng m evachi bar gl ari apokarp t ipda bo`l adi Si nfcha 21 t a qabi lami , 96 t a 2700 taga yaqin turkum va 5600 tadan ziyod to`rni birlashtiradi. LOL ANAMOL AR (LILIALES) qABI LASI Bu qabila 9 ta oilani o`z ichiga oladi. S A V R I N J O N D O S H L A R ( ME L A NT H I A C E A E ) OI L A SI q a b i l a d a g i e n g y i r i k b u o i l a g a 4 7 t u r k u m g a m a n s u b , 4 0 0 t a g a y a q i n t u r y a . U l a r g a i l d i z p o y a l i v a p i y o z c h a l i k o ` p y i l l i k o ` t l a r k i r a d i . Y e r y u z i d a i keng tarqal gan . Gull ari akt inam orf , i kki j insl i, gulqurg` on bo` lakl ar i j o y l a s h g a n y o k i q i s m a n t u t a s h i b n a y c h a x o s i l q i l a d i .

www.arxiv.uz C h a n g c h i s i o d a t d a 6 u r u g ` c h i s i 3 t a m e v a c h i b a r g d a n t a s h q i l t o p g a n . M e v a s i k o ` p b a r g a k l i ko`sakcha. O`zbyokistonda 2 ta turkumga mansub 3 ta turi o`sadi T a ki dl as h j o i z ki , M er en de r a b i l an Go l c hi gu m t ur k um l ar i o l d i nl ar i L ol ad os hl ar ( L i l i ac ea e ) o i l as i t ar k i b i d a bo` l g an .M an za r a l i l i gi j i ha t i da n ular aloxida o`rinda turadi. Kesselring savrinjoni (Colchigum kesselringii) « O`zbyokiston Respublikasi Kizil kitobi»ga kiritilgan Gul safsar doshlar (Ir idaseae) oi lasi . Bu oilaga 70-80 turkumga mansub, 1800 ta tur kiradi.Bu oilaga ildizpoyali, p i y o z l i y o k i i l d i z t u g a n a k l i k o ` p y i l l i k o ` t l a r ki r a d i . O i l a v a k i l l ar i y e r sh ar i n i n g h am m a m i nt aq al ar i d a u ch r a yd i A yn i q sa Ye vr os i y o, A m er i k an i n g jayaubidagi tropiklarda, Urta dengiz buyi mamlakatlarida keng tarqalgan. O`zbyokistonda 6 turkumga oid 30 turi o`sadi. Gullari zigomorf, ikki jinsli, gulqurg`oni 6 bo`lakdan iborat. Mevasi ko`p urug`li ko`sakcha . Gulsafsarning yer yuzida 300 ga yaqin turi bor. O`zbyokistonda o`sadigan gulsafsardoshlardan gladiolius (Gladiolius)., - za`for on (Crocus) , ir idodiktium (Ir idodi kt ium) va yunona (Juno) l ar ga oi d 5 ta typ O` zbyoki st on Respubl ikasi ki zi l kit obiga kir it ilagan. L o l a do sh l a r ( L i l i a ce ae ) o i l as i . Bu oil aga 10 t a tur kum, 500 t a tur kiradi . Yer shar ining hamm a joyi da, ayniqsa Yevrosiyo va Yevropada ko`p uchraydi. O` zbyoki st onda 4 t a t urkum ga kir uvchi 70 t aga yaqi n t url ari o`sadi. So` nggi VDYugarda boychechak (Gagea) va lolalardan (Tulipa) kashf etilgan yangi turlar O`zbyokiston florasining 1941 yilda nashr etilgan birinchi tomiga kirmagan. O i l a n i n g j u d a k o ` p t u r l a r i O ` z b y o k i s t o n R e s p u b l i k a s i k i z i l k i t o b i g a kiritilgan. Takidlash joizki, Loladoshlar oilasidan 10 ga yaqin turkum Botanika vrmenklagurasi kiodalariga asosida mustaqil oila etib ajratilgan.

www.arxiv.uz Bo`larga O ` z b y o k i s t o n d a o ` s a d i g a n q o ` y i d a g i o i l a l a r k i r a d i ; p i y o z d o s h l a r ( A l l i a c e a e ) , sarsabildoshlar (Asparagaceae), HiHpa4flomiiap(Asphodelaceae), savrinjondoshlar (Melanthiaceae). Loladoshlar oilasiga xos muhim belgilardan yana biri yer osti qismida piyozlarning bulishidir. Gullari yirik, rangli, aktinamorf, ikki jinsli 6 ta gulqurg`on bo`laklardan iborat. Mevasi ko`sakcha. Oilaning juda ko`p turlari manzarali o`simlik sifatida kadrlanadi . Lolalar (Tulipa) turkumi. Yer sharida lolalarning 70 turi bo`lib, O`zbyokistonda 30 ga yaqin turi o`sadi.Lolalarning gulqurg`oni oddiy , gultojisimon.Deyarli hamma turlari O`zbyokiston «Kizil kitobi»ga kiritilgan- Lolalarning gullari chiroyli bo`lganligidan ularni yulinib ko`pincha poymol qilinadi.Ularni asrab-avaylaylik. Lolalar ko`pgina mamlakatlarda madaniylashtirib, gulchilikda katta rol o`ynaydi. Bu borada Gollandiya dunyoga mashxurdir. U davlatda juda katta ishlar qilingan va ajoyib navlar yetishtirilgan. Nargisnamolar (Amarillidales) qabilasi. Qabila 15 ta oilani o`z ichiga oladi. Shirachdoshlar (Asphodelaceae) oilasi. Mazkur oila 50 ta turkumga mansub, 1500 taga yaqin turlarini o`z ichiga oladi. Ular asosan Amerika kitasidan tashqari xududlarda tarqalgan. Hayotiy shakliga ko`ra oilada ko`p yillik ut va butalar ustinlik qiladi. O`zbyokistonda bitta shirachlar turkumiga mansub 21 turi o`sadi.Shirachlardan 17 turi O`zbyokiston Respublikasi «Kizil kitobiga» kiritilgan. Piyozdoshlar (AShaseaye) oilasi. Bu oilaga 30 turkum , 700 ta tur kiradi.O`zbyokistonda 100 dan ortiq turi o`sadi. Shimoliy yarim sharda piyozlarning xilma-xil turlari o`sadi. Bu oilaga piyozchali yoki ildizpoyali ko`p yillik o`simliklar kiradi. Piyozdoshlar oilasiga mansub o`simliklarning barglari ko`pincha nashtarsimon yoki qalami, bandsiz. Tupgullari oddiy yoki murakkab soyabonda o`rnashgan. Gulqurg`on bo`laklari va changchilari 6 tadan. Guli aktinamorf, ikki jinsli. Mevasi ko`sakcha 42 - rasm.

www.arxiv.uz O`zbyokistonda o`sadigan piyozlardan 10 tasi O`zbyokiston Respublikasi «Qizil kitobiga» kiritilgan. Bo`lar orasida anzur piyoz (A.stipitatum), piskom piyozi (A .pskemense) kabi turlar bor. Nargisdoshlar (Amarullidaceae) oilasi. Bu oilaga 65 turkum , 900 tur kiradi. O`zbyokistonda 3 ta turkumiga mansub 5 ta t uri o` sadi . Bu oil a vaki ll ar i tropik va subtr opik mamlakatlarda keng tarqalgan. Ularga asosan piyozli ko`p yillik o`tlar kiradi. Barglari nashtarsimon bo`lib, ildiz bugzida joylashadi. Gullari aktinamorf , ikki jinsli. Mevasi ko`sakcha. Omon kora (Ungernia Victoris) turi kamyob o`simlik bo`lib, tarkibida muhim alkoloid bor. Undan polemiyelitga karshi dori olinadi. O`zbyokistondagi oilaning 5 turidan 3 tasi O`zbyokiston Respublikasi Kizil kitobiga kiritilgan.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar. M. Sovetskaya ensiklopediya. 1989 2. Burug`in V. A., Janguzarov F. X. Botanika Toshkent, o`qituvchi, 1977 3. Gordeyeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematika rasteniy. Moskva Prosvesheniye, 1986 4. Komarniskiy N. A. i dr. Sistematika rasteniy. Moskva, Prosvesheniye, 1975 5. Maxmudov A. M. Tog`ayev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent universiteta, 1994 6. Novikov V. S. Gubanov I. A. Atlas opredelitel vo`ssho`x rasteniy. Moskva. Prosvesheniye. ,1991 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Sinfcha (ajdodcha) dillenijabilar-dillenidae

Sinfcha (ajdodcha) ra`noqabilalar (rosidae)

Sinfcha (ajdodcha) temirdaraxtkabilar hamemelididae magnoliyasimonlar (magnoliopsida)

Sinf (ajdod) bennettitsimonlar - bennettitsida

Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida