Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida - Биология - Рефераты

Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

www.arxiv.uz Reja : 1. Bir pallalilar sinfiga tavsif 2. Sinfning sinfchalarga bo`linishi 3. Sinfchalarning asosiy qabila, oila va ularning keng tarqalgan vakillari. 4. Ahamiyati

www.arxiv.uz 1.Bu sinfga A. L. Taxtadjyan (1987) ma`lumoti bo`yicha 104 oila, 3000 turkum va 63000 tur kiradi. Bular gulli o`simliklarning yaqin 25% tashkil etadi. Bu sinf urug` pallasining 1 ta bo`lishidan tashqari bir qancha o`ziga xos belgilarga ega. Ular quyidagilar: 1. Gulqo`rg`oni oddiy, ba`zan murakkab. Gullari asosan 3 a`zoli; 2. Bu sinfga mansub o`simliklarning asosiy ildizi barvaqt qurib ketadi va qo`shimcha ildiz sistemasini hosil qiladi. Bundan tashqari ildiz sistemasini popuq ildiz deb ataladi. 3. Poyaning ko`ndalang kesim yuzasida o`tkazuvchi tolali bog`lamlar tartibsiz joylashgan. Ular bir-biri bilan tutashgan, ya`ni yopiq tipda bo`ladi. Bog`lamlar orasida kambiy bo`lmaganligidan, poya ikkilamchi yo`g`onlashish hususiyatiga ega emas. 4. Barglari ko`pincha oddiy, chetki qirralari tekis, tasmasimon tuzilishga ega. Barg tomirlari parallel yoki yoysimon tomirlangan. Yuqorida keltirib o`tilgan belgilar bir pallali o`simliklarning deyarli hammasi uchun xos. Hayotiy shakli o`tlar, ba`zan tropik mintaqalarda daraxtsimonlari (Dratsena, palma yukka, bambuk va boshq) ham o`sadi. Bir pallali o`simliklar tur soni jixatidan kam bo`lsa ham individlar soni bo`yicha, ikki pallali o`simliklardan ustun turadi. Shuning uchun ham dasht zonalarida katta- katta landshaftlar hosil qiladi. 2. Bu sinf 4 ta sinfchaga bo`linadi: 1. Bulduruqo`tkabilar sinifchasi –Alismatidae. 2. Triuridkabilar sinfchasi- Triurididae. 3. Lolakabilar sinfchasi – Liliidae. 4. Palmakabilar sinfchasi- Aricidae. 1. Bulduruqkabilar sinfchasi. Bu sinfcha vakillari to`lig`icha suvda yashovchi yuksak guli o`simliklar hisoblanadi. Ular bir nechta qabila va oilalarga bo`linadi. Muhimlari quyidagilar: 1.Bulduruqnamolar qabilasi. Alismatalis.

www.arxiv.uz Bu qabila 2 ta oilani o`z ichiga oladi. Shulardan biri haqida fikr yuritamiz. 1.Bulduruqdoshlar oilasi –Alismataceae. Oila vakillarini ko`pchiligi ko`p yillik, ba`zan bir yillik o`t o`simliklardir. Barglari rozetka holda ildiz bo`g`zidan o`sib chiqadi. Gullari to`g`ri, ikki jinsli yoki bir jinsli, soyabon yoki qalqonsimon to`pgul hosil qiladi. Gulqo`rg`oni murakkab, kosacha va tojbarglardan tashkil topgan. Changchilari 3 ta yoki bir nechta, urug`chisi ham bir nechta mevabargchaning qo`shilishidan hosil bo`lgan. Mevasi pistacha, yong`oqcha yoki ko`sakcha. Gul formulasi: Oilaning 11 ta turkum va 70 dan ortiq turi uchraydi. Shulardan biri Bulduruq (Alisma plantago agvatica) hisoblanadi. U ildizpoyali tugunaksimon, popuk ildizli o`simlik. Cho`l, adir va tog` zonasida, ariq, hovuz, ko`l va daryolar bo`yidagi botqoqlik va sernam joylarda o`sadi. Uchyaproqli nayzabarg (Sagittaria trifolia) ham ko`p yillik o`t o`simlik bo`lib, o`sish sharoiti yuqoridagi o`simlikka o`xshash. Ahamiyati: Tuganak hosil qiluvchi vakillarining tuganagida kraxmal, oqsil, yog` va qand moddalari uchraydi. Tugunagini suvda ivitish yo`li bilan achchiq moddalari yo`qotilib, undan oziq-ovqat tayyorlash mumkin. Meditsinada dorilar ham tayyorlanadi. 2. G`ichchaknamolar qabilasi –Potamogetonales. Bu qabilaning muhim oilasi G`ichchakdoshlar (Potamogetanaceae) hisoblanadi. Oila vakillari suvga ko`milib o`suvchi yoki suv betida suzib yuruvchi ko`p yillik o`t o`simliklardir. Barglari tasmasimon yoki ellipssimon. Gullari mayda bir yoki ikki jinsli, boshoqsimon to`pgullarni hosil qiladi. Ayrim vakillarida gullari yakka- yakka holda joylashgan. Gulqo`rg`oni oddiy, changchi va urug`chilari 4 ta. Mevasi yong`oqcha yoki danaksimon mevadan yig`ilgan to`pmeva.

www.arxiv.uz Gul formulasi: Û P4 A4 G(4) Oilaning 9 turkum va 114 ta turi bo`lib, ular chuchuk suvlarda, dengizlarda keng tarqalgan. O`zbekiston sharoitida ayrim turkumlari uchraydi. Masalan: Kungirador g`ichchak (Potamogeton crispus), Suzuvchi g`ichchak (P. natans), Bo`g`imdor g`ichchak (P. nodosus) va boshqalar. Bular cho`l, adir va tog` zonalaridagi ko`l, ariq suvlarida o`sadi. Ahamiyati: Bu oilaga kiruvchi o`simliklarning mevasi baliqlar, qushlar uchun ozuqa hisoblanadi. 3.Yashilgulnamolar qabilasi -Najadales Qabila yashilguldosholar (Najadaseae) oilasidan iborat. Oilaning birgina turkumi Nayada (Najas). Bu turkum 40 dan ortiq turni birlashtiradi. Ular er sharining deyarli hamma qismida tarqalgan. Barglari qarama-qarshi yoki xalqasimon joylashgan. Gullari suv ostida changlanadi. Hayot shakli bir yillik va ko`p yillik o`simliklar. O`zbekistonda Dengiz nayadasi (Najas marina), Kichik nayada (N. minor) kabi turlari ko`l va sekin oqadigan daryo suvlarida o`sadi. 2. Triuridkabilar sinfchasi Bu bu sinfcha Tomlinson (1982) tomonidan ajratilgan eng kichik sinfcha hisoblanadi. Uning vakillari asosan Amerika, Afrika va Osiyoning tropik mintaqalarida tarqalgan. 3. Lolakabilar sinfchasi Bu sinfcha 20 dan ortiq, qabilani o`z ichiga oladi. Shulardan ayrimlarining oilalari haqida fikr yuritamiz. Lolanamolar qabilasi- Liliales. Qabilaning 9 ta oilasi mavjud bo`lib, ulardan keng tarqalgani Loladoshlardir. 1. Loladoshlar oilasi –Liliaceae Oila vakillari piyoz boshli ko`p yillik o`t o`simliklar hisoblanadi. Barglari oddiy, butun qirrali. Gullari mayda yoki yirik, yakka, ba`zan to`pgullarni hosil qiladi. Gulqo`rg`oni oddiy, gultojsimon, gultojbarglari ko`pincha erkin, ba`zan qo`shilgan. Gultojbarglari ayrim vakillarida ikki qavat bo`lib joylashgan. Changchilari 6 ta, urug`chisi 1 ta, 3 meva bargchaning qo`shilishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ustki. Mevasi ko`sak. Gul formulasi: Û P3+3 A3+3 G(3)

www.arxiv.uz Bu oilaga 45 turkum, 1300 ta tur kiradi. Ular yer yuzining deyarli hamma joylarida, ayniqsa O`rta yer dengizi floristik viloyatlarda tarqalgan. O`rta Osiyo sharoitida ham quyidagi turkumlari uchraydi. 1. Oq guli liliya (Lilum candidum). Ko`p yillik o`t. Manzarali o`simlik. 2. Turkiston boychechagi (Ggagea turkestanica). Ko`p yillik o`t. Adirliklardagi mayin tuproqlarda o`sadi. 3. Lola turkumiga 120 dan ortiq tur kiradi. Ulardan muhimlari-Greyg lolasi (Tulipa gregii), Turkiston lolasi (T. turkistaniea), Kaufman lolasi (T. ferganica) kabi turlari dasht, tog` va tog` etaklarida o`sadi. Ahamiyati. Oila vakillarini ko`pchiligining gullari chiroyli va hushbo`y hidga ega bo`lganligi uchun manzarali o`simlik sifatida ko`plab ekib o`stiriladi. 2. Nargisnamolar qabilasi –Amaryllidales. Bu qabila 15 ta oilani o`z ichiga oladi. Shulardan ayrimlariga to`xtalib o`tamiz. 3. Piyozdoshlar oilasi -Alliaceae Bu oila 30 ta turkum va 650 ta turni birlashtiradi. Ular Avstraliyadan tashqari hamma mintaqalarda tarqalgan, ko`p yillik, ildiz poyali va piyozboshli, maxsus xid tarqatuvchi o`t o`simliklardir. Barglari oddiy, ketma-ket joylashgan, etli,naysimon. To`pgullari oddiy soyabonsimon. Gulqo`rg`oni oddiy, gultojbargsimon, gultojbarglar soni 6 ta, asos qismi qo`shilgan, changchilari 6 ta, uruqchisi 1 ta, 3 ta mevabargchaning qo`shilishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ustki. Mevasi ko`sakcha. Gul formulasi: Û P(3)+(3) A3+3 G(3) Bu oilaning muhim turkimlaridan biri-piyozdir. Piyozning O`rta Osiyo sharoitida quyidagi turlari uchraydi: 1. Osh piyoz (Allium cepa). Ko`p yillik o`t. Madaniy o`simlik. 2. Sarimsoq piyoz (A. Sativum). Ko`p yillik o`t.Sabzavot o`simlik. 3. Pskom piyozi (A. pskemense), Anzor piyozi (A. Suvorovii), chimyon piyozi (A. tshimganicum); kabilar yovvoyi holda o`suvchi o`simliklar bo`lib, ular ko`proq tog` yonbag`irlarida o`sadi.

www.arxiv.uz Ahamiyati: Piyoz turlari, sabzavot o`simligi sifatida ko`plab ekib o`stirilib, ovqatga ishlatiladi va dorivor o`simlik sifatida keng foydalaniladi. 2.Nargisdoshlar oilasi - Amaryllidaceae Bu oilani 70 ta turkumi va 1000 dan ortiq turi ma`lum bo`lib, ular Antraktikadan tashqari hamma joylarda tarqalgan. Ko`pchilik turlari tropik va suptropik mintaqalarda turli ekologik sharoitlarda o`sishga moslashgan. Oila vakillari ko`p yillik piyozboshli o`t o`simliklar hisoblanadi. Barglari oddiy, bandsiz, ko`pincha er ustki qismida, rozetka (to`pbarg) holida, ba`zan ketma-ket joylashgan. Gullari ikki jinsli, to`g`ri, ba`zan bir oz qiyshiqroq bo`lib, piyozdoshlar oilasidan tugunchasining ostki va ost gultoji hosil qilishi bilan farq qiladi. Gul formulasi: Û P3+3 A3+3 G(3) Oilaning O`rta Osiyo sharoitida Kalantus (Calanthus), Nargis (Narcissus), Qoraqobiq (Ungernia), Chuchmo`ma (Jxiolirion) kabi turkumlari tarqalgan. Bu o`simliklar manzarali o`simlik sifatida xonadonlarda, istirohat bog`larida va boshqa joylarda ekib o`stiriladi. 3. Hilolnamolar qabilasi -Cyperales Bu qabila faqat hiloldoshlar (Cyperaceae) oilasidan tashkil topgan. Oila hozirgi vaqtda 100 ta turkum va 4000 ta turni o`z ichiga oladi. Ular er yuzining deyarli hamma joylarida tarqalgan, ko`p yillik, bir yillik o`t o`simliklardir. Poyasi ko`pincha uch qirrali, bo`g`imsiz, ba`zan tsilindrsimon, er ostki qismi ildizpoyalarga aylangan. Bargi tilchasiz, yopiq qinli, ko`pincha poyaning quyi qismida joylashadi. Barg yaprog`i qattiq, lentasimon, chetlari g`udur-budur. Gullari mayda, ikki yoki bir jinsli, boshoqsimon, soyabonsimon va boshqa xilda ham bo`lishi mumkin. Guli go`lqo`rg`onsiz, ba`zan tukcha yoki qiltiqlarga ega. Changchilari 3 ta, urug`chisi bitta, 2-3 ta mevabargchaning birikishidan hosil bo`lgan. Tugunchasi ustki. Ba`zi turkumlarida tugunchalar bilan o`ralib, xalatachalarga aylangan. Mevasi uch qirrali yoki dumuloq yong`oqcha.

www.arxiv.uz Gul formulasi:Û P 6-10 A3 G(2-3) Oila vakillaridan O`rta Osiyoda quyidagi turlari tarqalgan: 1. Tuganakli salomalaykum (Cyperus rotundus). Respublikamiz xududida barcha ekinlar orasida uchraydigan xavfli begona o`t hisoblanadi. 2. Yo`g`ontumshuq qorabosh (Carex pachystylis). Adir va tog` mintaqasining pastki qismidagi soz tuproqli erlarda o`sadi. 3. Ko`l qiyog`i (Scirpus lacustis). Ko`l, daryo, suv xavzalari, botqoqliklarda, ba`zan sholipoyalarda o`sadi. 4. To`ng`iz sirt (Cobresia bellardi) kabi o`simliklar ma`lum miqdorda em-xashak o`simligi hisoblanadi. 4. Qo`ng`irboshnamolar qabilasi - Poales Bu qabilaning vakillari hilolnamolar qabilasining turlaridan, poyalarining bo`g`imlarga bo`linishi va barglarida «tilcha»ni bo`lishi bilan farq qiladi. Qabila faqat bug`doydoshlar oilasidangina tashkil topgan. 1. Bug`doydoshlar (Boshoqdoshlar) oilasi -Poaceae Bu oilaning 700 ta turkumi va 7500-10000 ta turi er yuzining turli mintaqalarida keng tarqalgan. Ular bir yillik, ikki yoki ko`p yillik o`t o`simliklar, ba`zan buta va daraxtsimonlari ham uchraydi. Poyasi o`t o`simliklarida ingichka, naysimon, bo`g`imlarga bo`lingan. Bo`g`imlari bo`rtgan ichi berk, bo`g`im oraliqlarining ichi bo`shliqdan iborat. Barglari oddiy, bandsiz, ba`zan bandli, ketma-ket joylashgan. Ular poyani o`rab turadigan, naysimon uzun qindan va tasmasimon, nashtarsimon yoki begizsimon shaklga ega bo`lgan barg yaproqlaridan tuzilgan. Barg qinining- barg yaprog`iga o`tish joyida yupqa pardasimon o`simta tilcha va 2 ta quloqchasi bor. Tilcha 2ta yonbargchaning qo`shilib o`sishidan hosil bo`lgan deb qaraladi. U poya bilan qin orasida suv tushishiga yo`l qo`ymaydi. Gullari mayda gulqo`rg`onsiz bo`lib, ular o`z navbatida boshoq supurgi, shingil, so`ta, ro`vak kabi oddiy va murakkab to`pgullarni hosil qiladi. Har bir boshoqcha 1 dan 10 tagacha. Ba`zan undan ko`p ikki jinsli yoki bir jinsli ikkita gultangacha barglar va ular ostidan chiqqan ikkita etli boshoq tangacha bargli gullardan tashkil topgan. Ayrim hollarda ularning soni o`zgarib turishi ham mumkin. Biroq tangacha barglar

www.arxiv.uz boshoqchani o`rab turganini ostki, o`ralib turgan ichkaridagini esa ustki, boshoq tangacha barg deyiladi. Ulardan keyin changchi va urug`chilarni o`rab turgan gultangacha barglar joylashgan bo`ladi. Gultangacha barglarning boshoqcha o`zagidan chiqqan etli va kattarog`ini ostki, uning qarshisida gul banddan chiqqan kichikrog`ini ustki gultangacha barg deyiladi. Gultangacha barglar ichida 1, 2, 3 ta bo`lib joylashgan kichkinagina yupqaparda bo`lib, bu parda o`zgargan gulqo`rg`on «Lodekula» deb ataladi. Lodekulalar tangacha barglarni itarib, ularni bir-biridan ajratadi va gulning ochilib turishiga imkon beradi. Changchilar asosan 3 ta yoki 6 ta, ba`zan 2 ta ham bo`lishi mumkin. Urug`chi bitta, 2 yoki 3 mevabargning qo`shilib o`sishidan hosil bo`lgan. Ustunchasi qisqa, ba`zan o`troq holda bo`lib, tumshuqchasi 2 ta bo`lakka bo`lingan, patsimon tuzilishga ega. Tugunchasi ustki bir uyali va bir urug` kurtakli. Mevasi quruq don meva. Bug`doydoshlar oilasi 3 ta oilachaga bo`linadi: 1. Bambukdoshchalar-Bambusoideae 2. Tariqdoshchalar-Panicoideae 3. Qo`ng`irboshdoshchalar-Poaideae 1. Bambukdoshchalar oilachasining vakillari yirik, ko`p yillik poyasi yog`ochlangan daraxtsimon yoki butasimon o`simliklar. Ular tropik va subtropik mintaqalarda tarqalgan. 2. Tariqdoshchalar oilachasining vakillari bir yillik va ko`p yillik o`t o`simliklardir. Oddiy boshoqchalari bir gulli, ba`zan ikki gulli, bittasi bir jinsli erkak gul, ikkinchisi ikki jinsli gul. Gul fomulasi: Makkajuxori Û ♂ P0 A3 G0; Û♀ P0 A0 G(2) Oilachaning vakillaridan O`rta Osiyoda bir nechta madaniy va yovvoyi turlari uchraydi. Madaniy turlari: Makkajo`xori (Zea mays) Jo`xori (Sorghum vulgare), Sholi (Oryza sativa), Suli (Avena sativa), Tariq (Panicum miliaceum). YOvvoyi turlaridan: Ajriq (Cynodon dactylon), Oq so`xta (Dactylis glomerata), Chalov (Stipa capillata) va boshqalar.

www.arxiv.uz 4. Qo`ng`irboshdoshchalar oilachasi vakillarining boshoqcha tangachabargi 2 ta. Boshoqchasi bir yoki ko`p gulli bo`ladi. 5. Gul formulasi: Bug`doy Û P(2)+2 A3 G(2) Oilacha vakillari: Bahorgi bug`doy (Triticum durum), Kuzgi bug`doy (T. aestivum), Arpa (Hordeum vulgare). YOvvoyi turlaridan Piyozli qo`ng`irbosh (Poa bulbosa), maysazor betagasi (Festuca pratensis)Yaltirbosh (Bromus tectorum), Ko`p yillik mastak (Lolium perenne), TSlindrsimon asmaldoq (Aegilops cylindrica) va boshqalar. Ahamiyati: Bu oila o`simliklari insonlar hayotida muhim ahamiyatga egaligi bilan boshqa oilalardan alohida ajralib turadi. Chunki, bu o`simliklarning urug`ini tarkibida 50-75% kraxmal, 20% oqsil, yog`, mineral moddalar va vitaminlar bor. Oila vakillari nafaqat oziq-ovqat, balki chorvachilikda muhim ahamiyatga ega bo`lgan em-xashak o`simliklari va hiyobonlarda manzara beruvchi o`simliklar ham hisoblanadi. 5. Palmakabilar sinfchasi. Bu sinifchaga o`simliklarga mansub, o`z inining eng qadimiyligi, morfologik, ekologik va hayotiy shakllarini xilma-xilligi bilan alohida ajralib turadi. Sinifcha vakillarini ko`pchiligi o`t-o`simliklar, ular orasida epifit va liana shakldagilari, shuningdek suv muhitida yashaydiganlari ham uchraydi. Ayrim turlarini tanasida yog`ochlanishlarni kuzatish mumkin. Bu sinfcha 5 ta qabilani o`z ichiga oladi. Shulardan ayrimlariga to`xtalib o`tamiz. 1. Palmanomalar qabilasi - Arecales Bu qabila faqat Palmadoshlar oilasidangina tashkil topgan. Oila bir nechta oilachalarga bo`lib o`rganiladi. 1. Palmadoshlar oilasi - Arecaceae Bu oilaga hozirgi vaqtda 240 ta turkum va 3400 ga yaqin tur kiradi. Palma o`simliklari asosan er sharining tropik va suptropik mintaqalarida, ayniqsa janubiy- sharqiy Osiyo mamlakatlarida va janubiy Amerikaning tropik mintaqalarida keng tarqalgan. Palmalar o`zining ajoyib tashqi qiyofasi bilan tropik mamlakatlar uchun

www.arxiv.uz xarakterli bo`lgan manzara hosil qiluvchi va mahalliy aholi hayotida muhim rol’ o`ynaydigan o`simliklar hisoblanadi. Oila vakillari asosan daraxt, ba`zan butasimon yoki ingichka liana shakldagi o`simliklar. Ularning ko`pchilik turlarining poyasi to`g`ri, ustunsimon, bir tekistda yo`g`onlashgan bo`ladi. Ustunsimon poyalari barg izlari va barg qini qoldiqlari bilan qoplangan. Barcha turlari qo`shimcha ildiz hosil qiladi. Barglari voyaga etgandan so`ng, patsimon yoki panjasimon shaklga aylanadi. Gullari mayda bir jinsli yoki ikki jinsli. Gulqo`rg`oni oddiy, uning bargchalari, ko`pincha 6 ta, 3 ta dan 2 doira bo`lib joylashgan. Ba`zan qo`sh gulqo`rg`onli bo`lib, kosacha va tojbarglarga ajraladi. Changchilari 6 ta yoki 3 ta, ba`zilarida esa bir nechta bo`ladi. Urug`chisi ko`pincha 3 ta meva bargchadan hosil bo`lgan. Hashorat yoki shamol yordamida changlanadi. Mevasi danakcha, xo`l meva yoki yong`oqchadir. Gul formulasi: (ikki jinsli gullar uchun): Û P3+3 A6,3,9 ∾ G(3),3 Oila vakillari: Kokos palmasi (Cocos nucifera). Poyasi silliq, bo`yi 30 metrga etib boradi. Barglari patsimon, yovvoyi holda Tinch va Xind okeanlarinning qirg`oqlarida va orollarda o`sadi. Xurmo yoki finik palmasi (Phoenix dactylifera). Bu o`simlik Arabistonda, eronda, kichik Osiyoda, Shimoliy Amerikaning janubiy qirg`oqlarida ko`plab ekiladi. Finik palmasining 1000 dan ortiq navlari ma`lum. Yog` palmasi (Elaeis gulineensis). Bu o`simlik ko`plab Afrikada ekib o`stiriladi. Bu erdan tashg`qari Indoneziya va Gvenyada keng tarqalgan. Ahamiyati: Palmalar keltiradigan foydasi jixatidan tropik mamlakatlarning eng qimmatbaxo o`simliklaridan hisoblanadi. Kokos palmasining mevasidan ovqatga ishlatiladigan yog` olinadi. Danagining po`chog`idan har hil tugmachalar tayyorlanadi. Poyasi bargi qurilish materiali sifatida ishlatiladi. Finik palmasi mevasi tarkibida 70% qand va oqsil bo`lib, ovqat sifatida iste`mol qilinadi. YOg` palmasi mevasidan «Palma yog`i»deb ataluvchi yog` olinadi. U ovqatga va

www.arxiv.uz texnikada ishlatiladi. Palmalarning ko`p turlari manzarali o`simlik sifatida ekib o`stiriladi. 1. Kuchalanamolar qabilasi –Arales. Bu qabila 2 ta oiladan tashkil topgan. Shulardan kuchaladoshlar oilasiga to`xtalib o`tamiz. 2. Kuchaladoshlar oilasi –Araceae. Bu oilaga 110 ta turkum va 1800 ta tur kiradi. Ular har ikkala yarim sharning tropik va suptropik mintaqalarida tarqalgan. Hayotiy shakli ildizpoyali va tugunakli, yirik bargli o`t, buta, ba`zan epifit yoki ishlab o`suvchi o`simliklardir. Barglari ildiz bo`g`izidan chiqadi. Bandi tarnovsimon yaprog`i butun yoki qirqilgan, poyalari bandsiz va lentasimon. Gullari ikki yoki birjinsli bo`lib, so`tasimon to`pgul hosil qiladi. So`tasi yirik ko`pincha qoplovchi barg bilan o`ralgan. Gulqo`rg`oni, ko`pincha 6 ta bargchali yoki ular reduktsiyalangan. Changchilari ikki jinsli gullarida 6 ta, bir jinslarida esa 2-4 ta, ba`zan qo`shilib o`sgan. Urug`chisi 1-3 ta mevabargchadan tashkil topgan, ustki tugunchali. Mevasi quruq yoki rezavor meva. Bu oilaga mansub o`simliklarning gul tuzilishi va gul formulasi ham har-xil bo`lib, ular bir-biridan farq qiladi. Masalan: Xushbo`y igir o`simligida: Û P6 A6 G(3) Korolkov kuchalasida esa: Û ♂ P0 A3,4 G0; Û ♀ P0 A0 G1 Oila vakillaridan O`zbekiston sharoitida xushbo`y igir (Acorus calamus). Ko`p yillik o`simlik. Korolkov kuchalasi (Arum korolkovili). Ko`p yillik sharsimon tuganakli o`simlik. Tog` etaklarida, qoyalarda, nam, soya-salqin erlarda o`sadi. Regel itkuchalasi (Eminium regelii). Ko`p yillik o`t. Adir va pastki tog` etaklarida, soz tuproqli joylarda o`sadi. Ahamiyati: Xushbo`y igir ildizpoyasidan olingan efir moyi meditsinada va parfyumeriya sanoatida ishlatiladi. Kuchala tuganagidan meditsinada xronik revmatizmga qarshi ishlatiladi. Boshqa turlaridan monstera xonadonlarda bezak o`simlik sifatida o`stiriladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan Adabiyotlar : 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y 7. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 8. Shostakovskiy S. A. Sistematika vo`sshix rasteniy. M. Vo`sshaya shkola. 1971 9. Komarnitskiy V. A. va boshqalar. Botanika. Moskva «Prosvehenie» 1977. t. 2 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Gordeeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematiki rasteniy. Moskva «Prosvehenie» 1986 www.ziyonet.uz

Похожие

Hujayra qobig’i yoki po’sti

Psilottoifa-psilotophyta-o`simliklar

Riniyatoifa (phyniophyta) o`simliklar

Yuksak o`simliklar sistematikasi

Sinfcha (ajdodcha) yalpizkabilar-(ampvaye)