Riniyatoifa (phyniophyta) o`simliklar - Биология - Рефераты

Riniyatoifa (phyniophyta) o`simliklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Bo`lim . Riniyatoifa usimlnklar. 2. Riniyanamolar qabilasi. 3. Pemlofitnamolar qabilasi.

www.arxiv.uz Bu bo`limga yuksak o`simliklarning eng sodda to`zilishiga ega bo`lgan qadimgi vakillari kiradi. Shotlandiyalik poleobotanir D. Skott bu guruhga kiruvchi o`simliklarni aloxida bo`limga ajratishni taklif etgan va ularni dastavval psilofitlar (psilophyta) keyinchalik esa riniofitlar (rhyniophyta) deb ataganlar. Bu guruh vakillari bizgacha yetib kelmagan bo`lsa-da, ularning qazilma holda topilgan turlari to`zilishi jihatdan yuksak o`simliklarning evolyusiyasini urganishda muhim ahamiyat kasb etadi. 1859 yilda Kanadalik geolog Djeyms Doson Kanadadan devon davriga xos qoldiqlardan noma`lum yuksak o`simlikning garoyib bir koldigini topgan. Uning dixotomik shoxlangan tanasi bo`lib, birok unda barglar bulmagan. Utkazuvchi sistemasi esa tipik protostel holatda bo`lib, bunday tipdagi utkazuvchi sistema eng primitiv xisoblanadi. Topilgan o`simlikning sporangiysi uning dixomatik shoxchalarining uchlarida joylashgan. Yer osti organlari esa topilmagan. Doson topgan bu o`simlikga Psilophyton princeps deb nom bergan. 1912 yilning ko`zida Shotlandiyadan riniya (Phynia) turkumiga oid o`simlik topiladi. 1937 yilda poleobotanir U.Lang primitiv yuksak o`simliklarning riniyalardan ham qadimgi vaqilini yuqori silur qoldiqlaridan (Bukj Britaniya) kuksoniya (Cooksonia) deb atalgan yangi turkumni kashf etdi. Keyinchalik kuksoniyaning qoldiqlari yuqori silur katlamlarida Chexoslovakiya, Markaziy Kozogiston, Nyu-York shtatidan, Shotlandiyadan va Garbiy Sibirdan ham topilgan. Kuksoniyalar bundan 415 mln yillar oldin yashagan o`simliklar ekanligini poleobotanir materiallar tasdiklaydi. Bu qoldiqlar silur davridan to devon davrining oxirigacha yashagan eng qadimgi yuksak o`simliklar sanalib, ularni dastlab psilofitlar bo`limiga birlashtirilgan. Hozirgi paytda ko`pchilik olimlar ularni riniofitlar (Phyniophyta) deb atashadi. Ular elementar uk organi kauloid va undagi filloid va rizoidlardan iborat bo`lgan. Evolyusiya jarayonida kauloidlardan yirik barglar (qirqqo`loq barglari-vayyalar) kelib chiqkan. Fillioidlar esa kauloidda o`rnashgan burtma usimtalar bo`lib, ularga plaunlarning kichchik barglari-mikrofillarning kelib chiqishi bilan bog`liq deb karaladi. Riniyafitlarning

www.arxiv.uz sporafitlari dixotomii shoxlangan asosiy uk va uchida sporangiy saklovchi kauloidlardan iborat. Kauloidning uchida joylashgan sporangiyalarda teng sporalar (izosporalar) xosil bo`lgan. Kauloidlarning anatomik to`zilishi ham sodda to`zilishga ega bo`lib, utkazuvchi tukimalari prostotel tipida bo`lganligi 12 mm ga yetgan. Sporangiyalari qalin pustli va sharsimon uzunchoq shakllarda bo`lgan. Ularning diametri kuksoniyalarda 1 mm gacha, riniyalarda esa uzun xosil bo`lgan. Kauloidlarning anatomik to`zilishi ham sodda to`zilishga ega bo`lib, utkazuvchi tukimalari prostotel tipida bo`lgan. Sporangiyalari qalin pustli va sharsimon uzunchoq shakllarda bo`lgan. Ularning diametri kuksoniyalarda 1 mm gacha, riniyalarda esa uzuligi 12 mm gacha yetgan. Sporangiylarda ko`plab sporalar taraqqiy etadi. Riniyatoifa o`simliklarning gametofiti haqida aniq ma`lumotlar yuk, Lyokin ular tuproq orasida joylashgan bo`lsa kerak degan fikrlar bor, holos. Dastlabki yuksak o`simliklar dengiz buylarida katta suv xavzalari atroflaridagi botqoqliklarda o`sgan. Riniyafitlar bo`limi bitta riniyasimonlar sinfi va 2 ta qabila: (riniyanamolar va psilofitnamolar)ni o`z ichiga oladi. RINIYANAMOLAR (RHYNIALES) QABILASI Bu qabilaga kiruvchi o`simliklarning tanasi dixotomik shoxlangan. Poyasi tuksiz, protoksilemasi kauloidning markazida joylashgan, ya`ni sentrarx tipda. Sporangiyalari uzunchoq yoki sharsimon bo`lib, uzunasiga ochiladi. Keyingi klassifikasiyalar bo`yicha ko`pchilik olimlar, jumladan Amerika olimi botanir Birxorst (1971) ilgarigi klassifikasiyalar bo`yicha riniyadoshlar, xorneofitdoshlar, xednadoshlar va boshqalarni bitta riniyadoshlar (Rhyniaceae) oilasiga birlashtiradi. Qabilaning qadimgi vakillaridan bittasi kuksoniya turkumidir. Ular bundan 415 mln yil ilgari o`sgan. Kuksoniyalarning sporangiyasi mayda, qalin pustli, sharsimon yoki biroz uzunchoq bo`lgan. Bu qabilaning yaxshirok urganilgan turkumi riniyalardir. Ular sernam joylarda o`sgan. Botqoqlik joylarda qalin o`sgan. Ular orasida katta riniya (Rhynia major) yirikroq bo`lib, balandligi 0,6 m gacha yetgan. Poyasining diametri 5 mm ga yaqin bo`lgan.

www.arxiv.uz Ularning markaziy steli ingichka bo`lib, ksilemasi kam taraqqiy etgan. Tanasida ildizpoyaga uxshash gorizontal o`suvchi rizoidlari mavjud, undan yuqoriga qarab poyasimon qismi, pastga tomon esa rizoidlar taraqqiy etgan. Riniyanamolarning yana bir xarakterli xususiyati shuki, ularning Sporangiyalari bir-biriga yaqin joylashgan, ayrimlarida ular qo`shilib o`sib sinangiylarni xosil etgan. PSILOFITNAMOLAR (PSILOPHYTALES) QABILASI Qabilaga bitta psilofitdosh (Psilophytaceae) larning oilasi kiradi. Bo`larda uk poya (kauloid) yaxshi taraqqiy etgan. Oila turkumlaridan bittasi psilofit bo`lib, unga kirvchi turlarning qoldiqlari devon davrining boshlaridan ma`lum bo`lgan va ular Garbiy Yevropa, Ural, Garbiy Sibir, Sharkiy Kozogiston, Xitoy va Shimoliy Amerikadan topilgan. Psilofitlar ham botqoqliklarda o`sgan. Ularning buyi riniyalardan bir necha bor balandrok bo`lgan. Poyasining yug`onligi 5 mm gacha bo`lgan. Riniyafitlarni urganish telom nazariyasining yaratilishida muhim rol o`ynagan. Riniyatoifa bo`limiga mansub turlar bilan yusintoifa, plauntoifa qirqbugimtoifa va qirqqo`loqtoifa bo`limlari o`rtasidagi bog`lanishga oid materiallar tabora ortib bormokda, shu munosabat bilan Riniyatoifaga bo`limga kiruvchi o`simliklarga undan keyingi bo`limlarga mansub bo`limlarning eng sodda to`zilishga ega bo`lgan avlod- ajdodlari deb qarash mumkin..

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar. M. Sovetskaya ensiklopediya. 1989 2. Burug`in V. A., Janguzarov F. X. Botanika Toshkent, o`qituvchi, 1977 3. Gordeyeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematika rasteniy. Moskva Prosvesheniye, 1986 4. Komarniskiy N. A. i dr. Sistematika rasteniy. Moskva, Prosvesheniye, 1975 5. Maxmudov A. M. Tog`ayev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent universiteta, 1994 6. Novikov V. S. Gubanov I. A. Atlas opredelitel vo`ssho`x rasteniy. Moskva. Prosvesheniye. ,1991 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Psilottoifa-psilotophyta-o`simliklar

Yuksak o`simliklar sistematikasi

O`simliklar orasidagi o`zaro munosabatlar

O`simliklar biologiyasining shakllanish sharoiti

Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida