O`simliklar biologiyasining shakllanish sharoiti - Биология - Рефераты

O`simliklar biologiyasining shakllanish sharoiti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

O`simliklar biologiyasining shakllanish sharoiti Reja : 1. O`simliklar biologik shakllanish sharoiti va markazlari. 2. Biologik xususiyatlarini tabiy iqlim sharoitiga bog`liqligi. 3. O`simliklarni kelib chiqish markazlari.

1. Xozirgi vaqtda yer yuzida juda ko‘p o‘simliklar ekilmoqda. Madaniy o‘simliklarning soni 1500 taga yetdi, ammo eng kerakli xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan turlarning soni 250 ta. Ishlab chiqarishda ekilayotgan o‘simliklarning turi xar doim ortib boradi, yovvoyi turlari madaniylashtiriladi. Jahon bo‘yicha ekiladigan ekinlarning asosiy qismini (70%) — don ekinlari tashkil qiladi (bug‘doy, sholi, makkajo‘xori, arpa, suli, javdar).Texnika ekinlaridan g‘o‘za, so‘ya, kartoshka ko‘p ekiladi. Yer yuzida ekin maydonlar quyidagicha taqsimlangan: Osiyoda — 37%, Ovropada - 26%, Amerikada — 26%. O‘simlik turi va uning navi (nav sifati) ma‘lum bir tashqi muxit sharoitida shakllanadi xamda shu sharoitda biologik xususiyati vujudga keladi. Demak, o‘simlikning tashqi muhitga bo‘lgan talabini aniqlash uchun uning qaysi sharoitda shakllanganini bilish zarur. 2. Tropik va subtropik mintaqada o‘sgan o‘simlik turlari shu mintaqa sharoitiga talabchan bo‘ladi. Bu mintaqada foydali harorat yig‘indisi yuqori bo‘ladi, kun va kecha deyarli bir xil bo‘lganligi uchun o‘simliklar qisqa kunli bo‘ladi. Qisqa kun o‘simliklar sovuqqa chidamsiz, suvsizlikka chidamli, kislotali tuproqlarga chidamsiz, chunki bu mintaqaning tuprog‘i neytral yoki ishqoriy bo‘ladi. O‘suv davrining boshlanishida sekin o‘sadi, ildizi esa tez avj oladi, shimoliy tumanlarda ekilsa o‘suv davri uzayadi. Shimoliy " mintaqalarda uzun kunli turlar shakllangan, talab qilinadigan foydali harorat yig‘indisi kamroq, sovuqqa chidamli, suvsizlikka chidamsiz, o‘suv davrining boshlanishida tez o‘sadi, shimoliy mintaqada o‘suv davri qisqaradi.Qisqa kun o‘simliklar shimoliy mintaqaga ko‘chirilsa o‘suv davri uzayadi, chunki ontogenez davrida har bir davrni o‘tishga ma‘lum foydali xarorat yig‘indisi talab qilinadi. Xar bir ekin turiga va naviga faqat o‘zining genotipiga mos foydali harorat yig‘indisi talab qilinadi. Foydali yoki faol harorat 10° dan boshlab hisoblanadi, chunki bu haroratda fiziologik jarayon o‘simlikda normal o‘tadi. Ekinlarga talab qilinadigan foydali harorat aniqlansa, rivojlanish davrlarini

boshlanishini aniq belgilab berish mumkin. Misol uchun, soya o‘simligi maysalanish davridan shonalash davrigacha 1500° faol xarorat talab qiladi. Shu haroratga ega bo‘lmaguncha o‘simlik rivojlanmaydi, faqat o‘sadi va vegetativ massa ko‘payadi. Shonalash davridan dukkak shakllanishigacha 400° foydali harorat talab qilinadi. Ontogenez davrini o‘tishi uchun soyaga 3500° talab qilinadi. Demak, har bir genotip o‘zi shakllangan mintaqaning ekologik sharoitining ko‘zgusi bo‘ladi. Murakkab sharoitda shakllangan genotip tashqi sharoitga talabchan bo‘lmaydi. O‘simlik biologiyasini aniqlash uchun shu turning (genotipning) shakllanishiga ta‘sir qilgan ekologik sharoitni o‘rganish zarurdir. 3. O‘simlikning kelib chiqish markazlari 1935 yili ilk bor ulug‘ rus olimi N.I.Vavilov tomonidan aniqlangan. Bu ma‘lumot keyinchalik boshqa olimlar tomonidan to‘ldirilib hozir 12 ta gen markazi aniqlangan. 1. Xitoy-Yaponiya markazi — Xitoy, Koreya va Yaponiyaning subtropik mintaqasi kiritilgan. Bu mintaqadan soya, yumshoq bug‘doy, tariq, chumiza, marjumak kelib chiqqan. 2. Indoneziya - Janubiy Xitoy — suli, shakarqamish, meva va sabzavot ekinlari kelib chiqqan. 3. Avstraliya markazi — sholi, G‘o‘za, sebarga, tamaki, evkalipt, tropik daraxtlar kelib chiqqan. 4. Xindiston markazi — sholi, hind bug‘doyi, shakarqamish, g‘uza turlari, sabzavot va meva ekinlari kelib chiqqan. 5. Markaziy Osiyo markazi (Tojikiston, O‘zbekiston, Afg‘oniston — bu mintaqa ko‘k no‘xat, mosh, yasmiq, no‘xat, tolali nasha, maxsar, xashaki dukkaklar, afg‘on javdari, qovun, g‘o‘za turlari, ko‘p yillik o‘simliklar vatanidir. 6. Old Osiyo markazi (Tog‘li Turkmaniston, Eron, Kavkaz orti, Kichik Osiyo, Arab Yarim oroli) — bu markazdan bug‘doy turlari, arpa, suli, javdar, ko‘k no‘xot, beda, zig‘ir, sabzavot va mevali ekinlar kelib chiqqan. 7. O‘rta yer dengizi markazi (Misr, Suriya, Palastin, Gretsiya, Italiya va O‘rta yer dengizi sohilida joylashgan davlatlar) — bu suli, arpa, bug‘doy turlari, zig‘ir,

karam, lavlagi, sabzi, sholg‘om, turup, piyoz, sarimsoq, kuknori, oq xantal kabi ekinlar vatanidir. 8. Afrika markazi — juxori turlari, tariq, kanakunjut, sholi, bug‘doy turlari, moyli palma, dukkakli ekinlar, kunjut, kofe, g‘uza turlari vatanidir. 9. Ovropa-Sibir markazi — tolali zig‘ir, duragay sebarga, beda turlari, xo‘l, meva va sabzavot ekinlarining vatanidir. 10. Markaziy Amerika — (Meksika, Gvatemala, Gonduras, Panama) — bu markaz makkajo‘xori, loviya, qovoq, ingichka tolali paxta, shirin kartoshka, maxorka, qalampir, ko‘p yillik o‘simliklar vatanidir. 11. Janubiy Amerika — madaniy kartoshka, tamaki, pomidor, ko‘p yillik arpa, chatnaydigan makkajo‘xori vatanidir. 12. Shimoliy Amerika — arpa, turlari, lyupin, kungaboqar, sabzavot va rezavor o‘simliklar vatanidir. Bu ekinlarning aksariyati dehqonchilikda 5-8 ming yildan beri ekilmoqda va o‘z vatanidan uzoq boshqa tuproq-iqlim sharoitiga moslashib ketgan evolyutsiya davrida ko‘p o‘simliklarning morfologik va biologik belgilari o‘zgargan. O‘simliklarning kelib chiqishi, tarqalishi, katta ilmiy va amaliy ahamiyatga ega. O‘simlikshunoslik fani o‘simliklarning dastlabki ekila boshlanishi, tarqalishi, qullanishi bo‘yicha ma‘lumotlarga ega bo‘lishi kerak. O‘simliklarning kelib chiqish markazlarini bilish asosida biologiyasini, genetikasini va selektsiyasini tadqiqot qilish, shu ekinlardan yuqori hosil yetishtirishni boshqarishda yordam beradi va yangi navlarni yaratishda samaradorlikni oshiradi.

Adabiyotlar: 1. "O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A Karimovning va Respublika Vazirlar maxkamasining qishloq xo`jaligini rivojlantirish to`grisidagi ko`rsatma va farmonlari" 2. X.Atabaeva, O.Qodirxo‘jaev-O‘simlikshunoslik, T.YAngi asr avlodi, 2006, 298 b 3. X.Atabaeva va boshq-O‘simlikshunoslik - T.Mexnat, 2000. 4. P.P. Vavilov.-Rasteniyevodstvo-M.Kolos,1986 5. O.Mirzaev,T.Xudoyberganov-Em-xashak yetishtirish-Andijon, 2003 6. G.S. Posipanov-Rasteniyevodstvo-M.Kolos, 1997,448 bet 7.Selektsiya va urug‘chilik, entsiklopediya, T.MIl.ents., 2010, 19,5 b.t. 8.B.I.Vinogradov, X.Atabaeva, A.Dementeva-Rastenivodstvo (praktikum).T. Mexnat, 1987. 9. Atabaeva Z.N.,Umarov Z.-O‘simlikshunoslik-praktikum, T.ToshDAU, 2004 10.Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, doktorlik, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy - amaliy anjumanlar, ma‘ruzalar to‘plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma‘lumotlar to‘plamlari, ma‘ruza matnlarining elektron versiyasi.

Похожие

Psilottoifa-psilotophyta-o`simliklar

Riniyatoifa (phyniophyta) o`simliklar

Yuksak o`simliklar sistematikasi

O`simliklar orasidagi o`zaro munosabatlar

Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida