Protoplast hosilalari va ularning tarkibi - Биология - Рефераты

Protoplast hosilalari va ularning tarkibi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Hujayraning yuqori fiziologik faol moddalari. 2. Hujayraning zahira oziq moddalari. 3. Vakuol, hujayra shirasi va uning tarkibi. 4. Hujayra po‘sti va uning shakl o‘zgarishlari. 5. Turgor va plozmaliz.

www.arxiv.uz 1.Fermentlar, vitaminlar, gormonlar, antibiotiklar protoplast hayot faoliyatining mahsuloti bo‘lib, yuqori fiziologik faol moddalaridir. Ular hujayrada juda oz miqdorda bo‘lsada, ko‘pincha o‘simlik organizmlarida sodir bo‘ladigan turli jarayonlarga katta ta’sir ko‘rsatadi. Fermentlar. Hujayradagi nafas olish, fotosintez, oqsil yog‘ va uglevodlarning sintezi hamda parchalanishida bo‘ladigan kimiyoviy jarayonlarning hammasida ishtirok yetadi. Ular organik katalizatorlar ham deyiladi. Kimiyoviy katalizatorlar reaksiya tezligini 70-80 martagacha oshirsa, fermentlar 108 martagacha oshiradi. Hozirgacha fan 2000 ga yaqin ferment borligini aniqladi. Nafas olish jarayonida peroksidaza va katalaza fermenti ishtirok yetadi. O‘simlik va hayvonlardagi barcha hayotiy jarayonlar fermentlar ishtirokida o‘tadi. Diastaza fermenti kraxmalni qand moddasiga aylantiriadi. Oqsillarga proteaza, yog‘larga lipaza fermenti ta’sir yetadi. 2. Hujayraning zahira oziq moddalari. Protoplastda bo‘ladigan modda almashinishi jarayonida hujayrada turli xil organik moddalar hosil bo‘lib, ular o‘simlik hayotining ma’lum davrlarida - urug‘ning unib chiqishida, organlarni vujudga keltirish yoki boshqa turli xil jarayonlarda (nafas olish, oziqlanish, o‘sish va boshqalar) energiya hosil qiluvchi asosiy manba sifatida xizmat qiladi. Ana shu maqsadlar uchun sarf bo‘ladigan va hujayraning pro-toplastida to‘planadigan moddalar zahira oziq moddalar deyiladi. Bu moddalar o‘simlikning turli organlarida to‘planadi. Biroq urug‘ va mevalarda, tuganak, piyozbosh, ildiz hamda ildizmevalarda ko‘proq bo‘ladi. Kimiyoviy tarkibiga ko‘ra ular uchta asosiy guruhga bo‘linadi: uglevodlar, moylar va oqsillar. Shulardan oqsillar azotli organik moddalar bo‘lib hisoblanadi. 3. Vakuol, hujayra shirasi va uning tarkibi. Hujayrada uzluksiz modda almashinuvi natijasida vakuol paydo bo‘lib, uning ichida esa suv va unda erigan organik hamda mineral moddalarning eritmasi joylashadi. Alkaloidlar azotli organik moddalar bo‘lib, hozirga qadar ularning 700 ga yaqin xili uchraydi. Alkaloidlar qattiq, suyuq va gaz hollarda bo‘ladi. Ular ko‘knorigulli, dukkakguldooshlar, labguldoshlar oilalarning vakillarida ko‘p uchraydi. Tein choy, teobramin shokolad, kakao koka-kola tarkibida bo‘ladi.

www.arxiv.uz Morfin, xinin, kodein kabilar meditsinada dorivor modda sifatida ishlatiladi. Anabazin (anabazis o‘simligida) nikotin qishloq xo‘jalik zararkunandalarga qarshi ishlatiladi. Glikozidlar efirga o‘xshash moddalardir. Ular ko‘pincha hidli, ta’mi achchiq va ba’zan zaharli ham bo‘ladi. Atirguldoshlar oilasi vakillarida amigdalin glikozidi ko‘p. U parchalanganda zaharli sinil kislotasiga aylanishi mumkin. Amigdalin achchiq bodomda, shaftoli, o‘rik, olcha urug‘larida ko‘p bo‘ladi. Sovun o‘ti tarkibida saponin, sitrus o‘simliklarida gesperedin uchraydi. Hujayra shirasida glikozid tariqasida pigmentlar ham mavjud. Ular suv o‘tlarida va yopiq urug‘li o‘simliklarda ko‘p bo‘ladi. Masalan: antotsion pigmenti to‘q-ko‘k, havorang va qizil ranglarda bo‘ladi, gulli o‘simliklarning hamma organlarida uchraydi. Antoxlar pigmenti gultoji barglarida, qisman limon, apelsin mevalarida uchraydi. Oshlovchi moddalar (tannidlar) ko‘pincha dub daraxtining po‘stlogida (20 % gacha), choy bargida (20 % gacha) yongok mevasida va boshqa ba’zi o‘simliklarning ildizlarida uchraydi. Ulardan terilarni oshlashda xom ashyo sifatida foydalaniladi. Organik kislotalar hujayra shirasini tarkibida uchrab achchiq ta’m beradi. Masalan: shavel kislotasi, olma, vino va limon kislotalari. Shavel kislotasi o‘simlik barglarida, yashil novdalarida, pishmagan mevalarda bo‘ladi. Olma kislotasi, olma mevasida, pishmagan malina, ryabina kabilarning mevalarida uchraydi. Vino kislotasi uzum, tut, pomidor mevasida ko‘p bo‘ladi. Anorganik moddalar. Hujayra shirasi tarkibida ko‘pgina mineral moddalar bo‘lib, ularga nitratlar kiradi. Ular shuradoshlar, dukkakdoshlar oilasi vakillarida ko‘p uchraydi. Kalsiy va kaliy fosfotlar o‘simliklarning barcha qismlarida, xlorid tuzlar sho‘r yerlarda o‘suvchi o‘simliklarda ko‘p uchraydi. Hujayra shirasi tarkibida kalsiy oksalat kristallari to‘planadi va ular kubik, ninasimon, ba’zan druzlar deb ataladigan murakkab hosilalar shaklida bo‘ladi. Ninasimon kristallar birikib, rafidlar hosil qiladi. 4. Hujayra po‘sti. Yuksak o‘simliklarning hujayrasi tashqi tomonidan ancha qattiq po‘st bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bu po‘st hujayraga ma’lum bir shakl beradi va

www.arxiv.uz uni tashqi noqulay ta’sirlardan saqlaydi. Faqat jinsiy hujayralarda, harakatchan sporalarda va ba’zi tuban o‘simliklarda bunday qattiq po‘st bo‘lmaydi. Har xil turga kiradigan o‘simliklar hujayrasi po‘stining kimiyoviy tarkibi turlicha bo‘lib, organizmlarning yoshiga qarab o‘zgarishi mumkin. Lekin har qanday holda ham hujayralar devorini hosil qiluvchi asosiy modda sellyulozadir. Hujayra po‘sti lignin moddasini singdirsa yog‘ochlanadi. Bunda u suv va gazlarni o‘tkazadi.Protoplast nobud bo‘ladi, kamdan- kam holda tirik qoladi, yogochlanish qaytar jarayondir. Masalan: bexi, nok mevalari. Pishmaganda qatiq bo‘lib, etila borishi bilan yumshaydi. Po‘kaklanish. Hujayra po‘sti moysimon suberin moddasini singdirsa pukaklanish jarayoni ro‘y beradi. O‘zidan suv va gazlarni o‘tkazish xususiyatini yo‘qotadi. Protoplast nobud bo‘ladi. Masalan: probka (po‘kak). Kutinlanish. Ko‘pchilik o‘simliklar hujayrasining po‘sti tashqi tomondan suberinga o‘xshash maxsus modda yupqa kutin (plenka) bilan o‘raladi. Bu jarayondan kegin hujayra po‘stining egiluvchanlikk xususiyati saqlansa ham, biroq suv va gazlarni yomon o‘tkazadi. Masalan: ko‘pchilik o‘simliklarni bargining yuzasi. Shilimshiqlanish. Bunda hujayra po‘stidagi sellyuloza erib shilimshiqsimon uglevodlarga aylanadi. Shilimshiqlangan po‘st suvda juda bo‘rtib, unayotgan urug‘ni qurib kolishdan saqlaydigan chala suyuq shilimshiq hosil qiladi. Minerallanish. Bunda hujayra po‘sti kumtuproq, kalsiy yoki magniyli tuzlar shimadi va maxanikaviy jihatdan juda pishiq bo‘ladi. Masalan: qamish barglari. 5. Turgor va plazmoliz. Hujayrani suvga to‘yingan taranglashgan holat i turgar, o‘zidan suvni yo‘qotgan bo‘shashgan holat i plazmoliz deyiladi. Hujayrani plazmoliz holat idan qayta turgar holat iga o‘tishi deplozmaliz hodisasi deyiladi. Hujayra turgor holat ida bo‘lganda, hujayra shirasi hujayrani markazida joylashib, qismlarini hujayra po‘stiga taqab turadi. Hujayra plazmoliz holat ida bo‘lganda, hujayrani barcha qismlari hujayrani markazida joylashib, hujayra shirasi esa hujayra po‘stiga taqalib turadi. Bu jarayonni urug‘ni unib chiqishida va hujayrani suv va unda erigan mineral moddalarni shimishida ahamiyati katta.

www.arxiv.uz Adabiyotlar 1. A. T. Gafurov. “Darvinizm” T. : «O‘qituvchi», 1992. 2. M. To‘xtayev, A. Xamidov. “Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish” T. : 1994. 3. Biologiya. Bibliograficheskiy spravochnik, K. : “Naukova dumka” 1994 4. I. P. Sokolova. “Biologiya”. M. : “Visshaya shkola” 1987. 5. K. Villi. “Biologiya”. Perevod s angliyskogo izdaniya «Mir», M. : 1968. 6. T. X. Xolikov, N. Sh. Sharofiddinxo‘jayev va boshq. “Biologiya”. T. : “Abu Ali ibn Sino” 1996. 7. T. B. Gofman-Kadashnikov, D. F. Petrov. “Biologiya bilan umumiy genetika”. «Meditsina» T. : 1970 8. E. V. Semenov, S. G. Mamantov, V. P. Kogan. “Biologiya”. M. : «Prosveshenie» 1984 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Xromosomaning kimyoviy tarkibi

Hujayraning kimyoviy tarkibi

Hujayra tirik organizmlarning struktur birligi

Biologiya fanining prеdmеti, tarkibi va rivojlanish bosqichlari

Biosfera chegaralari, tarkibi, funksiyalari, biomassasi