O`zbekistonda biologiya faning rivojlanish tarixi va istiqbollari - Биология - Рефераты

O`zbekistonda biologiya faning rivojlanish tarixi va istiqbollari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

www.arxiv.uz Reja : 1. Qadimgi sharq mamlakatlari. 2. Qadimgi Yunoniston va Rim. 3. Markaziy Osiyo.

www.arxiv.uz T a ya n ch s o` z l a r. Tabiatshunos, anaksimon, anaksimandr, empedokl, solishtirma anatomiya, embriologiya, paleotologiya. 1. Qadimgi sharq mamlakatlari. Tirik tabiat haqidagi tasavvurlar eramizdan bir necha ming yil oldin qadimgi Misr, Xitoy, Xindistonda paydo bo`lgan. Miloddan avvlgi XVI asrda misrliklar ko`pgina dorivor madaniy o`simlik xillarini bilganlar. Ular donli ekinlar, sabzavotlar, meva daraxlarning bir necha turlarini ekib ustirganlar. Misrliklar bir urkachli tuyani, mushuk, goz, urdakni xonakilashtirganlar. Qadimgi Xindiston xalklari xam miloddan oldingi XX – XV asrlarda ko`pgina madaniy o`simliklarni ekkanlar, koramol, kaptar, it bokkanlar va birinchi marta tovuk, filni xonakilashtirganlar. Qadimgi xindlar tabiat 5 elementdan : olov, yer, suv, xavo va efirdan tashkil topgan deb hisoblaganlar. Ko`pgina madaniy o`simliklar, xonaki hayvonlarning kelib chiqishi Markaziy Xitoy hisoblanadi. Tut ipak kurti bokish amalga oshgan. Qadimgi tabiatshunos olimlar olamdagi barcha narsalar, shu jumladan o`simliklar, hayvonlar, xatto daraxt - suv, olov, yer va ba`zi narsalarning o`zaro kushilishidan hosil bo`lgan degan fikrni ilgari surganlar. 2. Qadimgi Yunoniston va Rim.

www.arxiv.uz Miloddan oldingi VI – IV asrlarda yashagan Yunon va Rim tabiatshunoslari organizmlarning tabiiy ravishda vujudga kelish goyasini e`tirof etdilar. Masalan, Fales barcha tiriklik suvdan, Anaksimon hayvonlar va odam loykadan kelib chikkan, Anaksimandr, dastlabki odamlar baliqlarga uxshagan, ular o`z navbatida boshqa hayvonlar turlaridan kelib chikkan deydi. Qadimgi Yunon olimlaridan Evklid va Demokrit atomistik nazariyani yaratdilar. Bu nazariyaga ko`ra barcha tirik organizmlar atomlardan tashkil topgan. Eramizdan oldingi 483 – 423 yillarda yashagan Empedokl tabiatda suv, yer, olov, xavo bir – biriga qo`shilib, keyin ajraladi, oqibatda organizmlarning organlari aloxida – aloxida vujudga keladi degan. Gippokrat va uning shogirdlari tibbiyot nazariyasini yaratishda biologik bilimlardan foydalanishgan. Uning irsiyatga ko`ra erkak va ayolning urugi organizmining barcha kismlaridan hosil bo`lgan, bakuvvat organizmidan kuchli, nimjon organizmidan kuchsiz nasl rivojlanadi. Qadimgi Yunonistondagi tabiatshunoslik rivojiga Aristotel, ayniksa katta xissa kushdi. U hayvonlar klassifikatsiyasi asosini yaratdi. Solishtirma anatomiya, embriologiya sohasida dastlabki fikrlarni bayon etdi. U “Hayvonlar tarixi”, “Hayvonlarning kelib chiqishi”, “Hayvon tanasining kismlari” degan asarlarni yaratdi. Aristotel hayvonlarni 500 ga yakin turini bilgan. U barcha hayvonlarni 2ta guruxga “Konlilar”, “Konsizlarga” bo`lgan, bu guruxlar xozirgi “Umurtkalilar” va “Umurtkasizlarga” to`g`ri keladi. Aristotel konsizlardan 130 turini bilgan Aristotel shogirdlaridan biri Teofrast o`simliklarning 400 dan ortik turini urgangan. 3. Markaziy Osiyo. Markaziy Osiyo xalklarining hayotida dexkonchilik, chorvachilik, tibbiyot va boshqa sohalardagi faoliyatini, tabiiy xodisalarni tasavvurlovchi mukaddas kitoblar juda kadimdan mavjud. Ulardan biri «Avesto» u miloddan avval 3 minginchi yilning oxiri 2 minginchi yilning boshlarida yaratilgan. Unda Markaziy Osiyo va kushni mamlakatlarning tabiiy resurslari, hayvonot va o`simliklar dunyosi, tibbiyot haqidagi ma`lumotlar keltirilgan. Markaziy Osiyo olimlari tibbiyot fanlari ayniksa biologiyaning rivojlanishiga juda katta xissa kushdilar.

www.arxiv.uz Axmad Ibn Nasr Jayxoniy Xindiston, Markaziy Osiyo, Xitoy o`simliklari va hayvonot dunyosi haqida kimmatli ma`lumotlar tuplagan. Abu Nasr Farobiy botanika, zoologiya, odam anatomiyasi, tabiatshunoslikning boshqa sohalarida fikr yuritgan. Markaziy Osiyoda tibbiyot fanining rivojiga Abu Rayxon Beruniy katta xissa kushgan. U hayvonlar va o`simliklar ko`p fasllarga karab o`zgarishini ta`riflaydi. Beruniy biror o`simlik yoki hayvon turi Yer yo`zini butunlay koplab olsa, boshqalarining ko`payishiga urin qolmaydi degan. Beruniy Qizilkum, Korkumda paleontologik ishlar olib borgan. U 1116 tur dorini ta`riflaydi. Ulardan 750 tasi o`simlik 101 tasi hayvonlardan tayyorlanadi. Abu Ali Ibn Sino dunyoga mashxur «Tib qonunlari» asarining muallifidir. Mazkur asar 5 ta kitobdan iborat. Unda odam tanasidagi organizmlarning tuzilish funktsiyasi, turli kasalliklar, ularning kelib chiqish sabablari, oddiy va murakkab dorilar, ularni tayyorlash va bu dorilarning organlarga ko`rsatadigan ta`siri haqida ma`lumotlar keltirilgan. Olim odamdagi ba`zi kasalliklar (chechak, vabo, sil) ko`zga kurinmas organizmlar orqali paydo bo`lishini e`tirof kilgan. Zaxriddin Muxammad Bobur. U o`zining asarlarida Buxoro, Samarqand yaylovlarida archalar, butalar, sarvlar, zaytunlar, chinorlar ko`pligini aytgan. U Xindistondagi ko`pgina o`simliklar, hayvonlar endemik ekanligini qayd qiladi. Bobur tuti, tovuk, laylak, urdak, fil, maymun, delfin, timsox, kiyik va boshqa hayvonlarning tashki kiyofasini, hayot kechirish tarzini tasvirlaydi. U Kobulga Shimoldan olcha, Xindistondan banan, shakarkamish keltirib ektirgan. Bobur hayvonlar dunyosini 4 guruxga: q uruqlik hayvonlari, parrandalar, suv va suv yaqinida yashovchi qushlar, suv hayvonlariga bo`lgan. Zoologiyaning rivojlanish tarixi. Zoologiyaga old dastlabki ilmiy asarlarni eramizdan oldingi IV asrda yashagan Arastu yozgan. Uning asarlarida 500 ga yaqin hayvonlarga tavsif berilgan. Bir hujayrali hayvonlarni o`rganish XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida mikroskop kashf etilgandan so`ng boshlangan. Golland olimi A. Levenguk mikroskopda ko`rinadigan hayvonlarni o`rganishni boshlab bergan. Hayvonot olami sistemasini ishlab chiqishda shved olimi K. Linneyning ishlari, ayniqsa katta ahamiyatga ega bo`ldi. U o`simlik va hayvonlarni tur, urug`, turkum va sinflarga ajratib o`rganishni taklif etadi. 1859 -yilda ingliz olimi Ch. Darvinning organik olamning rivojlanishi to`g`risidagi ta`limotining paydo bo`lishi zoologiyaga bo`lgan qiziqishni yanada kuchaytirib yuboradi.

www.arxiv.uz XIX asrda hayvonlar embrionining rivojlanishi va qazilma qoldiqlarini o`rganish sohasida bir qancha kashfiyotlar qilindi. XX asrda esa jahon okeani hayvonot dunyosini o`rganish sohasida ham katta ishlar amalga oshirildi. O`zbekistonda zoologiya fanining rivojlanishida rus olimlari ham katta hissa qo`shishgan. D. N. Kashlcarov birinchi bo`lib hayvonlar ekologiyasini o`rganishni boshlab berdi. L. M. Isayev, P. F. Borovskiy va boshqa olimlar olib borgan tadqiqotlar O`rta Osiyoda rishta, bezgak paraziti va leyshmaniya kabi parazit yashovchi hayvonlarning butunlay tugatilishi uchun asos bo`ldi. O`zbekistonlik olimlar T. Z. Zohidov, O. P. Bogdanov va boshqalar umurtqali hayvonlarni, A. M. Muhammadiyev, S. N. Alimuhamedov, V. V. Yaxontov, R. 0. Olimjonov, M. A. Sultonov, A. T. To`laganov, J. A. Azimov umurtqasiz hayvonlarni o`rganish sohasida katta tadqiqotlar olib borishgan. Anotomiya fanining rivojlanish tarixi qadimgi Sharq mamlakatlari- Assuriya, Hindiston, Misr, Vaviloniya hamda Xitoy dindorlari o`sha zamonlarda odam murdasini kesib o`rganish katta gunoh deb hisoblagan. Shu munosabat bilan murdani kesib o`rganishga o`ringan odamlarga o`lim jazosini berilgan. Misrda zodogochlarning murdalarini mo`miyolash odati bor edi. Shu tufayli, odam anotomiyasi to`g`risida xar xil noto`g`ri fikrlar paydo bo`ddi. Jumladan eramizgacha IX-VIII asrlarda yozilgan asarlarda (Hayot ilmi)da gavdada uchta narsa borligi yozilgan: ulardan biri kindikdan pastda joylashgan havo, ikkinchisi kindik bilan yurak o`rtasida joylashgan o`t va kindikdan yuqoriroqda joylashgan shilliqdir. Xuddi shu davrda Xitoyda organizmning rivojlanishi haqida ikki xil fikr surar edi: bu fikrlardan biriga ko`ra, hayotning ruhiy manbai havo (pnevmo) hisoblanib, uning aktiv qismi-«Yan» deb ataladi. Boshqa fikrga ko`ra passiv qism, ya`ni ayollar qismi-«In» bo`lib, uning moddiy negizi qon hisoblangan. Natijada, «Yan» bilan. «In» ning organizmdagi nisbatlariga qarab, odam organizmning rivojlanishini, sihat-salomatligini, kasalligini aniqlash va o`rganishga urinib ko`rildi, qadimgi Yunonistonning ko`pchilik. olimlari, jumladan Gippokrat,

www.arxiv.uz Pifagor, Alkmeon va boshqa allomalar tabiiy fanlarni rivojlanishiga katta hissa qo`shganlar.

Похожие

Biologiya o’qitish metodikasining rivojlanish tarixi

Biologiya fanining prеdmеti, tarkibi va rivojlanish bosqichlari

Sitologiyaning rivojlanish tarixi

Biologiya o`qitishda foydalaniladigan uslublar va usullari

Biologiya fanining vazifasi, o‘rganish usullari, rivojlanish bosqichlari va ahamiyati