Лалмикор ерларни баҳолаш - Биология - Рефераты

Лалмикор ерларни баҳолаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

130.5 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Баҳорикор ерларни баҳолашнинг негизли шкаласи. 2. Лалмикор ерлар учун бонитировка коэффициентлари

www.arxiv.uz ЛАЛМИКОР ЕРЛАРНИ БАҲОЛАШ Баҳорикор-лалмикор ерларни баҳолаш суғориладиган тупроқларни баҳолашдан бироз фарқ қилади. Табиий нам, яoни йиллик ёғин-сочин ҳисобига олиб бориладиган деҳқончилик лалмикор ҳисобланади. Лалмикорчилик бизнинг мамлакатимизда адир, тоғолди кенгликларида, асосан бўз тупроқларда йўлга қўйилган ва ривожланмоқда. Халқни дон маҳсулотлари билан таoминлашда баҳорикор деҳқончиликни алоҳида ўрни бор. Республика қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган лалмикор ерлар 790.4 минг гектарни ташкил қилади. Бу майдон вилоятлар ичида бир текис тақсимланмайди. Баҳорикор деҳқончиликни ўзига хос характерлари ва қийинчиликлари мавжуд. Биринчидан тақдири қисман релpефга, яoни ер усти ва тупроқни текис, нотекислигига боғлиқ бўлса, иккинчидан тупроқни сифат баҳосига, учинчидан шу тупроқни намлик шароитига, яoни ёғадиган ёғинни жадаллигига, миқдорига, вақтига, турига боғлиқ бўлади. Шу боис лалмикор деҳқончилик олиб бориладиган ерларни баҳолашда Тупроқ, релpеф , иқлим каби табиий категориялар назарда тутилмоғи даркор. Докучаев ўз замонасида Нижнқй-Новгород Губерниясининг тупроқларини баҳолашда тупроқ, релpеф, иқлимни асос қилиб олган эди. Халқ тилида, ҳатто айрим ишларда Ер билан тупроқ тушунчалари аралаш ишлатилади. Бу унча тўғри эмас, албатта ҳар бирини ўз ўрни, жойи бор. Тупроқ - тупроқни вужудга келтирувчи омиллар таoсирида ҳосил бўлган табиий тарихий тирик тана ёки Вернадский иборасига билан айтадиган бўлсак биокос тана эканлиги эндиликда ҳаммага маoлум. Деҳқончиликда тупроқ деб ернинг энг устки унумдор қатлами эканлиги ҳам янгилик эмас. Худди тупроққа бўлган қарашлар каби Ерга ҳам икки хил қараш мумкин. Бу қарашларни биринчиси, асосийси албатта геологлар, географлар нуқтаи назаридан ерга берилган таoриф деб тушунмоқ керак. Географик, геологик тадқиқотларда Ер юзаси сферик (шарсимон) деб қабул қилинади. Шунинг учун ҳам географияда ва Ер ҳақидаги бошқа бир қатор фанларда "Ер шари" деган ибора ишлатилади. Бу нуқтаи назардан Ер - Ер пўсти, мантия, ядро қобиқларини ўз ичига олган геоид шаклдаги қуёш тизимидаги планета деб қаралади.

www.arxiv.uz Деҳқончилик нуқтаи назаридан эса, Ер деганда унинг литосфера, яoни Ер пўстининг энг устки юпқа қисми киши кўз ўнгига келади. Бу соҳада ҳали ягона таoриф йўқ. Лекин баoзи тадқиқотларда Ерга таoриф беришга уринишлар бор. Ер - деб, тупроқ ва унинг оналик жинсини бир қисмини ўз ичига олган ишлаб чиқариш қобилиятига эга бўлган Ер пўстининг юпқа энг устки қатламига айтилади. Докучаев Ер билан тупроқ тушунчаларига тўхталиб уларни фарқлаш учун тупроқ тўғрисида сўз борганда унумдорлик, Ер тўғрисида сўз борганда ишлаб чиқариш қобилияти каби атамалардан фойдаланишни тавсия этган ва фойдаланган. Лалмикор деҳқончилик қилинадиган ерларда тупроқ қатлами ҳар хил қалинликда, шу боисдан бўлса керак бу майдонларда Ерлар тариқасида баҳо бериш йўлга қўйилган. Қолаверса ерларнинг маҳсулдорлигига қатор омиллар таoсир қилади. Уни қуйидагича тасвирлаш мумкин. Лалмикор ерларнинг маҳсулдорлигига табиий омилларнинг таoсири. Табиий омиллар -Иқлим - ҳарорат - ёғин - нисбий Намлик Тупроқ генезиси, механик таркиби тоғ жинслари ва минералларнинг ётиш чуқурлиги, кимёвий таркиб Технологик шароит, Рел p еф, Ён бағир экспозицияси, Скелетлилик Балларда ифодаланган маҳсулдорлик БАҲОРИКОР ЕРЛАРНИ БАҲОЛАШНИНГ НЕГИЗЛИ ШКАЛАСИ. Ўзбекистонда баҳорикор ерлар минтақаси-майдони денгиз сатҳидан 300-1300 м нисбий баландликда тоғолди текисликлари, адирликларда, паст тоғларда тарқалган. Жанубий вилоятларда Сурхондарёда ва Қашқадарёда лалмикор деҳқончиликни юқори қисми тоғларнинг жанубий ён бағирларига тўғри келади ва 1700-1800 м нисбий баландликка кўтарилган. Баҳорикор ерларнинг бундай кенг тарқалишига сабаб энг аввало ёғин-сочин миқдори ва ҳаво ҳароратининг миқдорлари, релpеф характери ҳисобланади.

www.arxiv.uz Бу майдонда йиллик ёғин миқдори 250-700 мм ни ташкил қилади. Бу миқдорларни кўп қисми (70-80 %) қиш ва баҳор ойларининг январ-апрелига тўғри келади. Май ойига келиб бу майдонда ёғин миқдори кескин камаяди. Ёз ойларида, яoни июн-августда ёғингарчилик бўлмайди, яoни нолга тушиб қолади. Айрим йилларда оз миқдорда ёғиши кузатилади. Лалмикор деҳқончилик тарқалган майдонларда ҳосил тақдирини асосий қисми тупроқни сув тартиботи билан боғлиқ. Бунда ёғинни йил давомидаги, ҳатто фасл давомидаги тақсимоти катта амалий аҳамиият касб этади. А.А.Роде, Н.Атахонов томонидан лалмикор ерларнинг сув тартиботи терлайдиган гуруҳга кириши, яoни капилляр найчалар орқали сизот суви сатҳидан кўтарилган нам билан атмосфера ёғинларидан ҳосил бўлган ва тупроқнинг ички қатламларига кириб борган намликлар учрашмайди, демак бир - биригача етиб келмайди деган хулосалар олинган. Бу хусусият адир ўлкалардаги кўпчилик автоморф тупроқлар учун хосдир. Баҳорикор ерларда тупроқ қатлами 70-120 см ни ташкил қилади. Тоғолди қия текисликларида 70 см гача бўлса, паст тоғларда 120 см гача етади. Тупроқларни нам заҳирасининг энг кўп миқдори март ойига тўғри келади. Апрелнинг иккинчи ярмидан бошлаб тупроқ қопламидаги ўсимлик олиши мумкин бўлган намлик миқдори кескин камаяди, май ойига бориб 20-40 см ли қатламда намликнинг бу тури батамом йўқолади. Июл ойида тупроқнинг асосий қатламида ўсимлик учун фойдали нам батамом тугайди, яoни сарфланиб бўлади. Шу боис донли экинларни ҳосил тақдирини апрел-май ойидаги ёғинлар ҳал қилади. Бу вақтда донли экинлар сутли-пишиш даврига кирган бўлиб, намга талабчан бўлади. Лалмикор деҳқончилик майдонлари уларга тушаётган йиллик ёғинлар миқдорига кўра А.Розанов ва А.Роде томонидан қуйидагича таснифланган. 1. Таoминланган ерлар - >500 мм. 2. Ярим таoминланган - 300-500 мм. 3. Таoминланмаган ерлар - <300 мм. Демак, Ўзбекистонда ва Марказий Осиёнинг бошқа худудларида ёғин миқдори билан таoминланган тупроқларга оч жигарранг ва тўқ тусли бўз тупроқлар киради. Ярим таoминланган гуруҳдаги ерларга типик бўз тупроқлар тарқалган майдонлар киради. Таoминланмаган гуруҳдаги майдонларда оч тусли бўз тупроқлар тарқалган. Тупроқлардаги нам заҳиралари ва тупроқ типларига асосланган лалмикор ерлар учун негизли шкала қуйидагича тавсия этилади. 24-жадвал.

www.arxiv.uz Лалмикор ерлар учун негизли шкала. № Тупроқларнинг генетик гуруҳлари Бонитет баллари 1 Оч-жигарранг 100 2 Тўқ тусли бўз 85 3 Типик бўз 70 4 Оч тусли бўз 50 Минтақавийлик қонунига асосан тупроқларнинг тип ва типчаларини географик тарқалиши аниқ биоиқлим шароитига мувофиқ келади . Демак , типик бўз тупроқлар тарқалган майдонларда хоҳ у Сурхондарё , хоҳ Фарғонада бўлсин , деярли бир хилдаги иқлимий кўрсаткичлар , ўсимлик турлари ва бошқалар мавжуд бўлади . Генетик гуруҳлар ичидаги айрим хоссаларнинг фарқи оналик жинслар ўртасидаги ва геокимёвий оқимлар орасидаги фарқлардан келиб чиқади . Шу муносабат билан лалмикор ерларни ишлаб чиқариш қобилиятини баҳолаш тупроқни асосий хусусиятлари ва агрономик муҳим хоссаларига таянган ҳолда ўтказилади . ЛАЛМИКОР ЕРЛАР УЧУН БОНИТИРОВКА КОЭФФИЦИЕНТЛАРИ. Лалмикор ерлар учун ҳам бонитировка коэффициентлари суғориладиган ерлар каби ҳосил билан тупроқ хоссаси ўртасида корреляцияланувчи катталиклар асосида ишланади. Маoлумотларга кўра лалмикор ерларнинг механик таркиби, эрозияланганлик ва скелетлилик даражаси, скелетли қатлам чуқурлиги, қия текисликнинг қиялик даражаси ва экспозицияси ҳосил билан корреляцияланади. Маданий ўсимликларни баҳорикор ерларда ва суғориладиган майдонларда ўсиши ва ривожланишида тупроқнинг механик таркиби ҳар хил таoсир кўрсатади. Суғорма деҳқончиликда тупроқнинг нам сиғими, сув ушлаш қобилияти каби катталикларни аҳамияти лалмикор ерлардагича бўлмайди. Маoлумки нам сиғими, тупроқни сув ушлаш қобилияти ўсимликларнинг вегетация даври давомида сув билан узлуксиз таoминлашда катта ролp ўйнайди. Суғорма деҳқончиликда тупроқнинг бу хусусиятини аҳамияти лалмикор деҳқончиликдагига нисбатан кам бўлади, сабаб суғориладиган деҳқончиликда етишмаган нам сунoий усулда суғориш ёрдамида даврий равишда тўлдирилади.

www.arxiv.uz Баҳорикор ерларда эса ўсимликни нам билан доимий равишда таoминлаб туриш бошқа омиллар билан бирга тупроқ хоссаларига, айниқса механик таркибига кўпроқ боғлиқ. Оғир механик таркибли тупроқларнинг нам сиғими нисбатан юқори бўлади, ўсимликларни енгил тупроқларга нисбатан кўпроқ вақт давомида сув билан таoминлаб туради. Шу боис бундай тупроқларни унумдорлиги лалмикорчилик шароитда нисбатан юқори ҳисобланади. Тупроқларнинг бу хусусиятлари бошқа минтақаларда, жумладан Молдова, Россия ва бошқаларда ҳам таoкидланган бўлиб, нисбатан юқори даражада баҳоланади. Лалмикор ерларни баҳолашда тупроқларнинг оналик жинслари ҳам эoтиборга олинади. Оналик жинси ва тупроқ механик таркибини баҳолашда эoтиборга олиш қуйидаги жадвал асосида олиб борилади. 25-жадвал. Тупроқ механик таркиби ва она жинсига кўра пасайтирувчи коэффициентлар. № Тупроқ ҳосил қилувчи жинслар Тупроқни механик таркиби Гили Оғир Ўрта қумоқ Енгил қумоқ Қумоқ 1 Лёсслар ва лёссимон жинслар 1,0 1,0 0,9 0,8 - 2 Чақиқ тошли, қумоқли, пролювиал ва элювиал жинслар 0,8 0,8 0,85 0,7 0,60 Келтирилган маoлумотлардан кўриниб турибдики, лёсс ва лёссимон жинслар устида ҳосил бўлган тупроқлар нисбатан юқори баҳоланади, яoни уларни баҳолашда қўлланиладиган коэффициентлар бу кўрсаткичга кўра 0,8-1,0 атрофида бўлади. Маoлумки, лалмикор ерлар тоғолди текисликлари, адирларда жойлашган. Демак, тупроқлар ҳар хил қия текисликларда, баландликларда ҳосил бўлган. Шу боис бу майдонда эрозия жараёни яхши намоён бўлади. Панков М., Гуссак Б. ларнинг фикрига кўра лалмикор ерларда эрозиянинг ривожланиш сабабларидан бири бу тупроқни сув томонидан ювилишга бўлган қаршилигининг пастлигидир. Бу фикрни тўла тўкис, яoни бутунлай тўғри деб қабул қилиш қийин, сабаб тупроқни сув томонидан ювишга бўлган қаршилиги мантиқ жиҳатдан ўзгармас катталик бўлиб, у тупроқ хоссаларидан келиб чиқади. Ювилиш ва ювилмаслик масалаларига келсак, бунда сув миқдори, тезлиги, ернинг қиялик даражаси, тупроқнинг ўсимлик билан қопланганлиги ва бошқалар тупроқдан ташқаридаги омиллар ҳисобланади. Бу омиллар ва шу кабилар таoсирида тупроқлар турли даражада ювилади. Бу жараёнда юзадан оқадиган оқим таoсирида ҳайдаладиган ер

www.arxiv.uz майдонидан ташқарига энг аввало ил зарралари, гумус, озиқа элементлари ва бошқалар катта миқдорда олиб чиқиб кетилади, натижада тупроқ унумдорлиги пасаяди. Шунинг учун лалмикор ерларни баҳолашда албатта тупроқларни эрозияга учраганлик даражаси эoтиборга олиниши керак. Тупроқларни эрозияланганлик даражаси гумус қатлами қалинлиги (А+В) ёки максимал миқдордаги қатлам чуқурлигига қараб дала шароитида аниқланади. Уни диагностик белгиларини қуйидагича тавсифлаш мумкин. 26-жадвал. Эрозияланган ерларни ташхис белгилари. № Ювилганлик даражаси Диагностик белгилари А+В қатлам қалинлиги, см. В 2 қатлам чуқурлиги, см. 1 Ювилмаган >70 >21 2 Кучсиз ювилган 50-70 21-31 3 Ўртача ювилган 30-50 31-51 4 Кучли ювилган <30 <31 5 Ювилма жинслар тўплами > 75 > 75 Келтирилган ташхис белгиларига асосланган ҳолда бонитировка коэффициентлари ишланган бўлиб, М. Якутилов бўйича қуйидагича тасвирланади. 27-жадвал. Ювилганлик даражасига кўра бонитировкалаш коэффициентлари. № Ювилганлик даражаси Бонитировкалаш коэффициентлари Лёсслар, лёссли жинслар Пролювиал ва делювиал жинслар 1 Ювилмаган 1,00 1,00 2 Кучсиз ювилган 0,95 0,95 3 Ўртача ювилган 0,90 0,95 4 Кучли ювилган 0,70 0,75 5 Ювилма жинслар тўплами 1,00 0,65 Пролювиал ва делювиал ётқизиқлар устида ҳосил бўлган тупроқлар ҳар хил миқдор ва ўлчамлардаги тошлар , шағаллар , қум , қумтош бўлак ва бўлакчаларига бой бўлади . Ҳозирги вақтда пасайтирувчи коэффициентлар тариқасида қуйидаги жадвалдан фойдаланиш тавсия этилади . 28- жадвал . Тупроқ ювилганлик даражасига кўра пасайтирувчи коэффициентлар.

www.arxiv.uz № Ювилганлик даражаси Коэффициентлар. 1 Ювилмаган 1,0 2 Кучсиз ювилган 0,9 3 Ўртача ювилган 0,8 4 Кучли ювилган 0,7 5 Ювилма жинслар тўплами 1,0 Тупроқ таркибидаги тош ва шағалларни бирлаштириб скелет, я o ни тупроқ скелети дейилади. Скелет миқдори тупроқни устки қатламларида кўп бўлса, уруғни униб чиқишига салбий таoсир кўрсатади. Скелет қўшилмалар тупроқни тез исишига ва шу боис тез қуришига сабаб бўлади. Бевосита тошга тегиб турган ўсимлик ёз вақтларида куйиб қолиб, қуришгача боради. Тупроқ қатламидаги скелет миқдори ўсимликни илдиз тизимини ривожига салбий таoсир кўрсатади, озиқа элементларни миқдорини камайишига сабаб бўлади. Скелетли тупроқларда сув ўтказувчанлик нисбатан юқори бўлиб, сув ушлаш қобилияти паст бўлади. И. Алиева маoлумотларига кўра тўла дала нам сиғими кучли даражада скелетли тупроқларда 16-20 %, ўрта ва кучсизларида эса 22-28 % бўлади. Қояли жинслар устида ҳосил бўлган тупроқларда 36-38 % ни ташкил қилади. Юқоридагилардан келиб чиқиб тупроқнинг скелетлилик даражасига кўра коэффициентларини кўрадиган бўлсак, улар қуйидаги чегараларда жойлашади. 29-жадвал. Тупроқнинг скелетлилик даражасига кўра бонитировка коэффициентининг ўзгарши. № Скелетлилик даражаси Коэффициенти 1 Скелетсиз тупроқлар 1,00 2 Кучсиз скелетли 0,95 3 Ўртача скелетли 0,80 4 Кучли скелетли 0,70 Фақат скелет миқдоригина ўсимликни ҳаёти ва фаолиятига таoсир қилмайди, балки скелетли қатламни қалинлиги, жойлашган чуқурлиги ҳам тупроқ унумдорлигига салбий таoсир қилади, яoни ҳосил билан салбий корреляцияланади. Скелетли қатлам 30, 30-50 см чуқурликда, яoни шу чегарадан юқорида жойлашганда ғўза, беда, маккажўхори, полиз ва бошқа илдиз тизими юзада жойлашадиган ўсимликлар учун катта зарар етказади. Агар бу қатлам чуқурда жойлашган

www.arxiv.uz бўлса, дарахт ўсимликларига ҳам зарар етказади. Шу боис скелетли қатлам чуқурлигига кўра ҳам бонитировкалаш коэффициентлари ўзгаради. 30-жадвал. Скелетли қатлам чуқурлигига кўра бонитировка коэффициентининг ўзгариши. № Биринчи скелетли қатлам чуқурлиги, см. Коэффициенти 1 100 см дан чуқурда 1,00 2 71-100 0,95 3 51-70 0,85 4 31-50 0,70 5 >30 0,60 Тупроқ унумдорлигига таoсир этувчи омиллардан скелетлилик ва гипслилик даражаси ҳозирги кунда қуйидаги тартибда эoтиборга олинади. 31-жадвал. Тупроқни скелетлилик ва гипслилик даражасига мувофиқ коэффициентлар. № Тупроқни скелетлилик даражаси Ётиш чуқурлиги, см. 30-50 50-100 100-150 1 Скелетсиз 0,8 0,9 1,0 2 Скелетли 0,7 0,8 0,9 3 Гипсли 0,6 0,7 0,9 Юқорида кўрсатилган ҳосилни чекловчи омиллардан ташқари лалмикор ерларни ишлаб чиқариш қобилиятига жойнинг релpефи ҳам таoсир кўрсатади. Бу ўринда релpеф агроэкологик омил тариқасида энг аввало қуёш ва ердан келадиган энергиялар тақсимотига, ёғин тақсимотига таoсирли кўринади. Бу омиллар тақсимоти ўз навбатида бошқа қатор катталикларга жумладан геокимёвий оқимга, нам тақсимотига ва бошқаларга таoсир кўрсатади. Хилма-хил релpеф шароитидаги ўсимликлар ҳар хил даражада қуёш энергияси ва ёруғлик билан таoминланади. Шарқий қия текисликларга қуёш нури нисбатан тик тушади, демак, кўпроқ иситади, яoни иссиқлик режими бошқаларга нисбатан фарқли бўлади. Нисбатан соя шимолий, ғарбий қия текисликлар кучсизроқ даражада исийди, шу боис бу майдонларнинг тупроқларида намлик бироз кўпроқ, атмосфера ҳавоси ҳарорати пастроқ бўлади.

www.arxiv.uz Намликнинг тақсимотига релpеф элементларининг морфометрик катталиклари таoсир қилади. Релpефнинг намликка таoсири қия текисликларда, жарликларда, қиррали қояларда, узун ва тик қияликларда, чуқур чўкмаларда яққол кўринади. Тупроққа ва унинг ички қатламларига сингиб кириб борган сувлар қия текислик бўйлаб геокимёвий оқимни ташкил қилади ва қиялик бўйлаб пастқамликлар томон оқиб боради. Геокимёвий оқим ўз йўлида ҳар хил геокимёвий барpерларда хилма-хил моддаларни концентрацияларини ўзгартиради. Масалан; органик моддаларни, озиқа элементларни, микро ва макроэлементларни концентрацияларига геокимёвий оқим турли даражада таoсир кўрсатади. Ёғинларнинг бир қисми релpеф турига қараб тупроқ устида турли тезликда пастқамликлар томон, вақтинчалик ёки доимий эрозия базиси томон ҳаракат қилади ва қаттиқ оқим тариқасида моддаларни ҳаракатга келтиради. Бу оқим таoсирида ерлар эрозияланади. Тупроқ устки ва ички омилларининг нисбатлари жойнинг релpефига, ўсимлик тури ва қопланганлик даражасига, тупроқнинг зичлигига, ётиш ҳолати ва бошқаларга боғлиқ бўлади. Салбий релpеф ҳолатида, яoни чуқурликларда жойлашган тупроқлар ҳамма вақт ҳам нисбатан юқори намликка эга бўладилар. Бунга сабаб юқоридаги майдонларда ички ва ташқи оқим тариқасида у ёки бу миқдорда сувлар ҳар хил концентрацияда келиб қўшилиб туради. Шу боис баoзан бундай ерлар сув ўтказмас қатлам устида жойлашган бўлса шўрланиши ёки ботқоқланиши мумкин. Шу муносабат билан бир хил иқлимий шароитда жойлашган майдонларда ҳар хил хусусиятларга эга бўлган тупроқ айирмалари ҳам ҳосил бўлади. Е.Волpни, С.Ташчанов, Н.Алтинбаев ва АҚШ давлат департаменти маoлумотларига кўра релpеф элементларидан энг катта агроэкологик аҳамиятга эга хусусиятлари қия текслик экспозицияси, қиялик даражаси, релpеф шакли ҳисобланади. Айниқса қия текислик экспозицияси дончилик ҳосили билан корреляцияланади, шу боис лалмикор ерларни баҳолашда экспозиция учун ишланган коэффициентлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлиб, тўғри баҳолашга олиб келади. 32-жадвал. Қиялик даражаси ва экспозиция учун бонитировка коэффициентлари. № Кия текислик экспозицияси Қиялик, даражада <3 3-5 5-7 7-10 >10 1 Соя томон (ш, ш-ғ, ғ, ш-ш) 1,00 0,95 0,90 0,85 0,80 2 Қуёшли томон (ж, ж-ш, ш, ж- ғ) 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70

www.arxiv.uz Лалмикор ерларнинг балл бонитетини аниқлаш суғориладиган ерларнинг унумдорлик даражасини аниқлаш каби бўлади, яoни негизли шкаладан тупроқни генетик гуруҳи ва унга мувофиқ максимал балл аниқланади, тупроқни ҳосил билан корреляцияланувчи хусусиятлари учун ишланган коэффициентларга кўпайтириш асосида якуний балл бонитет чиқарилади. Масалан; типик бўз тупроқни баҳолаш лозим бўлса унга мувофиқ максимал балл 70, яoни негизли шкалада кўрсатилган. Бу тупроқ оғир механик таркибли, демак коэффициент 0.95, скелетсиз, бу кўрсаткичга кўра коэффициент 1.00 ва ҳоказолар. Бтб = 70 . 0,95 . 1,00 = 66,5 балл. Тупроқни балл бонитети ҳосилни режалашда, солиқ миқдорини аниқлашда ва бошқаларда муҳим катталик ҳисобланади. Солиқни табақалаш ҳам, рағбатлантирувчи солиқ миқдорини белгилаш ҳам тупроқни сифат кўрсаткичи, яoни уни унумдорлигига боғлиқ бўлади. Айниқса олинадиган ҳосил миқдорини чамалаш, режалашда ҳал қилувчи асосий катталик ҳисобланади. Республикада кузги лалми буғдойни ўртача максимал ҳосилдорлиги гектарига 25 ц., арпаники - 20 ц., демак, бир бонитет баллини ҳосил қиймати 25/100=0,25, 20/100=0,20 ц/га. Баҳорикор ерларда ҳосилни тўғри режалашда тупроқ учун ҳисобланган бонитет балли 0,25 ёки 0,20 га кўпайтирилади. Масалан; 80*0,25=20 ц/га ёки 80*0,20=16 ц/га ни ташкил қилади. Шу тариқа бошқа ҳисоб китобларни амалга ошириш мумкин.

Похожие

Суғориладиган ерларни бонитировкалаш усули

Тупроқларни иқтисодий баҳолаш

Тупроқ ва ер нархи

Тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш ва тупроқ бонитировкаси

Гипсли тупроқлар ва уларнинг мелиорацияси. Тошлоқ тупроқлар ва уларни мелиорациялаш