Тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш ва тупроқ бонитировкаси - Биология - Рефераты

Тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш ва тупроқ бонитировкаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

www.arxiv.uz Тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш ва тупроқ бонитировкаси 1. Суғориладиган майдонлар учун тупроқ-экологик индексини ҳисоблаш. Ҳар хил қишлоқ хўжалиги экинларига нисбатан тупроқни экологик жиҳатдан баҳолаш ишлари нисбатан мураккаб бўлиб, бу борадаги ишлардан диққатга сазовори Л.Л. Шишов, Н.И. Карманов ва бошқаларни ишларини айтиш мумкин. Булар томонидан ишлаб чиқилган усул тупроқ-экологик кўрсаткичларига таянган бўлиб, ерларни балл бонитетлари шу асосда ҳисоблаб чиқарилади. Бунда ҳайдалма ерлар, кўп йиллик дарахтзорлар, яйлов ва бошқаларни кичик ер майдончасидан бошлаб вилоят, республика миқёсигача балл бонитетларини аниқлаш мумкин. Бу усулда тупроқларни баҳолаш қатор вазифаларни ечимини топишга, тупроқларни баҳолашга ёрдам беради. 1. Суғориш мелиорацияси соҳасида - суғориш жараёнида тупроқларни бонитет балларини ўзгариши, қўшимча ҳосилни ҳисоблаш, у ёки бу ўсимликни суғориш худудларини аниқлашда бу усулни аҳамияти катта. 2. Деҳқончиликни кимёлаштиришда - жадал технологияни биринчи навбатда киритиш мумкин бўлган майдонларни аниқлашда, ўғитлардан яна ҳам самаралироқ фойдаланиш йўлларини аниқлашда қўл келади. 3. Иқтисод соҳасида - ишлаб чиқаришни яхшилашни потенциал манбаларини аниқлашда, пул билан баҳолашда, фойдани қайта тақсимлашда ҳам усулни аҳамияти катта бўлади. Тупроқни бу усулда баҳолаш уни табиий хосса ва хусусиятларига таянганлиги сабабли унинг унумдорлик даражасини баҳолашда кескин

www.arxiv.uz фарқларга, яoни ҳақиқий ҳолидан кескин фарқ қилувчи катталикларга олиб келмайди. Тупроқларни бу усулда баҳолашни афзалликларидан бири доимо қўлланиладиган бонитировкага ўхшаганлиги бўлиб, уни, яoни тупроқни табиий хосса ва хусусиятлари, иқтисодий кўрсаткичларини ҳаммасини яхшилаб ўрганиш ўрнига ҳосил етиштиришдаги барча технологик жараёнларни кузатиш ва назорат қилиш кифоя. Бу усулда тупроқни баҳолаш ўз ичига 3 бўлимни қамраб олади. 1 Хўжаликлар бўйича тупроқ-агрокимёвий ва агроиқлимий кўрсаткичларни тайёрлаш. 2 Тупроқ-экологик баҳо. 3 Ҳар хил қишлоқ хўжалик экинларига нисбатан тупроқ бонитировкаси. Бу усулда маoлумотларни тўплаш 5 та шаклни ўз ичига олади. Хўжалик тўғрисида умумий маoлумот: 1-шакл. 1 Мамлакат, республика; 2 Вилоят, ўлка, мухтор вилоят; 3 Туман; 4 Хўжалик ёки ширкатлар уюшмаси ,фермер хўжалиги номи; 5 Табиий минтақа; 6 Асосий тупроқ типлари, типчалари, айирмалари. Қишлоқ хўжалик экинлари майдони (ҳисобга олинган йили, га). 2-шакл. № Ер тури Майдони I II III 1 Ҳамма ҳайдаладиган ерлар 1а Лалмикор экинлар майдони

www.arxiv.uz 1б Суғориладиган 1в Қуритиладиган 2 Ҳамма кўп йиллик экинлар 2а Суғориладиган 2б Қуритиладиган 3 Пичанзорлар 3а Оддий 3б Суғориладиган 3в Қуритиладиган 4 Яйловлар 4а Оддий 4б Суғориладиган 4в Қуритиладиган Ҳамма қишлоқ хўжалиги экинзорлари Агрокимёвий тавсиф. 3-шакл. № Ернинг ҳолати Ўрганилган ер майдони, %. Ҳаракатчан фосфор миқдори, майдонга нисбатан фоиз ҳисобида. х Жуда паст Паст Ў рта- ча Ба- ланд Юқори Жуда юқори х - ҳаракатчан калийга ҳам шундай жадвал тузилади, зурурият бўлган ҳолларда тупроқ реакцияси ҳам эoтиборга олинади. Хўжаликка агроиқлимий тавсиф. 4-шакл. 1 Йиллик ёғин миқдори, мм; 2 10° дан юқори бўлган ҳароратлар йиғиндиси; 3 Энг иссиқ ойнинг ўртача ҳарорати; 4 Энг совуқ ойнинг ўртача ҳарорати;

www.arxiv.uz 5 Худуднинг географик кенглиги (континенталлик коэффициентини ҳисоблаш учун). Хўжаликнинг тупроқ қоплами. 5-шакл. № Тупроқнинг номланиши Механик таркиби Ювилган- лик даражаси Гумус муқдори, %. Майдони, га. Мисол: Cуғориладиган типик бўз тупроқ, шўрлан- маган Ўрта қумоқ Кучсиз 2,28 1150,1 Хўжаликдаги экин турлари, ернинг ҳолати энг охирги йилдаги ҳисоб учун бир гектар аниқликда берилади. Агрокимёвий изланишлар натижасига кўра тупроқдаги фосфор ва калий миқдори, тупроқ реакцияси маoлумотлари ва ўрганилган майдонга нисбатан фоизлари берилади. Агроиқлимий тавсиф махсус қўлланмалар, тўпламлар маoлумоти ёки ўша майдондаги метеостанцияни кузатув натижалари асосида берилади. Миқдорий кўрсаткичлар катта аниқликда, яoни ўндан бир даража аниқликда берилади. Географик кенгликлар градусларда маoмурий хариталар асосида 1:4 млн. масштабдаги харита ёрдамида аниқласа бўлади. Бу иш учун 1:5 млн. масштабдаги хариталар яроқсиз. Тупроқларнинг номи таснифдаги рўйхат асосида берилади, лекин маҳаллий шароитни ҳисобга олган ҳолда ўзгартиришлар киритилиши ҳам мумкин. Қолган маoлумотлар тупроқларни хариталаш ва уларга тузатиш киритиш ишларида қандай бажарилса ўшандай амалга оширилади. Юқоридаги маoлумотлар тўплангандан сўнг тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш қуйидагича ўтказилади.

www.arxiv.uz Тупроқ эқологик индекси (ТЭИ) қуйидаги формула асосида ҳисобланади.     ФV V ТЭИ 2 5, 12 Q  A KK N N t TK 100 100      V - бир метрли қатлам учун ўртача ҳажм масса, г/см 3 . 2 - бир метрли қатлам учун максимал ҳажм масса, г/см 3 . Vф - тупроқни фойдали ҳажми. Q - тупроқни ҳисобга олиниши зарур бўлган қўшимча хоссалари. S t°>10° + 10° дан юқори бўлган ўртача йиллик ҳароратлар йиғиндиси. N К - намланиш коэффициенти. N Т - намланиш коэффициентига тўғрилагич. К K - континенталлик коэффициенти. А - якуний агрокимёвий кўрсаткич. 12,5 - тупроқ-экологик индексини 100 бирлигига келтириш учун қўшилган коэффициент. СУҒОРИЛАДИГАН МАЙДОНЛАР УЧУН ТУПРОҚ-ЭКОЛОГИК ИНДЕКСИНИ ҲИСОБЛАШ Маoлумки ҳамма тупроқлар учун 12,5 кўпайтирувчи қабул қилинган. Афсуски деярли ҳамма кўрсаткичлар махсус ишланган жадваллардан олинади, шу боис тупроқ-экологик индексини ҳисоблаш қатор қийинчиликларга олиб келади. Шунга қорамасдан битта мисол келтиришни маoқул кўрдик. Мисол учун суғориладиган тупроқнинг тупроқ экологик индекси Шишов Л.Л., Дурманов Д.И. ва бошқаларнинг ишларига кўра қуйидагича ҳисобланади. Демак 12,5 доимий кўрсаткич. 2-V - махсус жадвалга кўра 0,70. n - эса 1,0. Кучсиз ювилганлигига кўра коэффициент - 0,86.

www.arxiv.uz Кучсиз шўртоблик учун коэффициент - 0,90. Тупроқ қалинлиги учун регионал коэффициент - 1,05. Тупроқни якуний кўрсаткичи: 12,5 . 0,70 . 1,0 . 0,86 . 0,90 . 1,05 = 7,11 Агрокимёвий якуний кўрсаткич - 1,04. Суғориш таoсиридаги ўзгариш коэффициенти оғир механик таркибли тупроқлар учун - 0,93. Якуний иқлимий кўрсаткич, яoни 10° дан юқори ҳароратлар йиғиндиси 3050°. Намланиш коэффициенти учун тўғрилагич коэффициенти 1,10 бўлганда100 173 10.1 3050   бўлади, демак, 5, 84 29, 12 93,0 04,1 11,7 100 173 10,1 3050 93,0 04,1 11,7           ТЭИ Кўриниб турибдики, бу усулни қўллаш, айниқса ундан фойдаланиш қатор қийинчиликларга олиб келади. Шу боис бу усул ҳозирча ўз ўрнини ишлаб чиқаришда топгани йўқ бўлиб, такомиллаштиришга муҳтож.

Похожие

Тупроқларни иқтисодий баҳолаш

Тупроқ бонитировкасининг тарихи, ўрганиш объекти, усули ва равнақи

Суғориладиган ерларни бонитировкалаш усули

Тупроқ ва ер нархи

Мелиоратив тупроқшунослик фани унинг мақсади, вазифалари, услублари, тарихи. Тупроқ мелиорациясининг турлари