Kuchib yuruvchi genetik elementlar transpozonlar - Биология - Рефераты

Kuchib yuruvchi genetik elementlar transpozonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Transpozitsion elementlar. 2. Plazmidlar. 3. Restriksion endonukleazalar

www.arxiv.uz Bu elementlarni usimliklarda AKD1 olimasi Barbara Mak Klintok, mikroorganizmlarda AKD1 olimi Axmad Buxoriy va xasharotlarda Rossiya olimi Georgiy Georgiyev kashf etgan. Kuchib yuruvchi genetik elementlar ayni vaktda transpozitsion elementlar yoki transpozonlar deb xam ataladi. Transpozonlarning kashf etilishi genetik injeneriyaning rivojlanishida muxim axamiyatga ega buldi. Transpozonlar xilma-xil strukturaga ega bulsalar-da, barcha transpozon molekulalarining ikki chetida maxsus nukleotidlar izchilligi, markaziy kismda esa DNK molekulasining belgilangan joyida «yopishkok» uchlar xrsil kilib notekis kesuvchi transpozaza fermentini sintez kiluvchi gen mavjuddir. Trans -pozaza fermenti xujayradagi DNK molekulasini «yopishkok» uchlar xr-sil kilib kesadi va ayni paytda transpozon uchlariga kovushtiradi. Xosil bulgan xromosoma DNKsi va transpozon DNKsidan iborat kovushma xujayra DNK bulaklarini boglovchi ferment ligaza ta`sirida uzaro kimyoviy bog orkali borlanadi. Transpozonlarning xujayra DNK-siga integratsiyasi kuyidagicha amalga oshadi. Transpozonlar xromosomada uz urnini uzgartirganda irsiyat xam uzgaradi. Odatda yashash muxiti uzgarganda Transpozonlarning kuchib yurishi oshadi. Natijada irsiyat uzgaruvchanligi ortadi. Shu sababdan kuchib yuruvchi genetik elementlar ishtirokida gen injenerligiga asoslangan kupgina biotexnologik jarayonlar yaratilgan. 1. Plazmidlar . Bakteriya va tuban eukariot xujayralarda asosiy xro-mosomadan tashkari, kushimcha xromosomalar mavjuddir. Bu kushimcha xromosomalar plazmidlar deb ataladi. Plazmidlar xujayraning asosiy xromosomasidan bir necha yuz barobar kichik DNK kush zanjirli xalkasidan iborat. Plazmidlar urtacha 3—10 dona genlardan iborat bulib, ikkiga bulinadi. Bularning birinchisi transpozon yoki bakteriofag irsiy molekulasi kabi xujayra asosiy xromosomasining maxsus DNK izchilligini kesib, rekombinatsiya bula oladigan plazmidlar. Bunday rekombinatsiyalanuvchi plazmidlar transmissibl, ya`ni nasldan-naslga utuvchi plazmidlar deb ataladi. Transmissibl plazmid asosiy xromosomaga birikkandan keyin uz mustakilligini yukotadi. Asosiy xromosomadan mustakil ravishda uz- uzini replikatsiya kila olmaydi. Ayni paytda bunday plazmidlarda joylashgan

www.arxiv.uz genlar asosiy xromosomada uz faoliyatini bajaradi. Xujayra bulinganda rekombinatsiyala nuvchi plazmid genlari asosiy xro mosoma genlari bilan birikkan xolda nasldan-naslga beriladi. Ikkinchi toifa plazmidlar avtonom xolda replikatsiyalanuvchi plazmidlar deb ataladi. Bunday plazmidlar asosiy xromosomaga birika ol maydi, asosiy xromosomalardan mustakil ravishda uz-uzini repli katsiya yuli bilan unlab va xatto yuzlab marta kupaytira oladi. Anto nom plazmidlar bakteriya yoki zam-burur bulinganda k,iz xujayralar orasida tasodifiy ravishda tak-simlanadi. Shu bilan birga avto nom plazmid bir xujayradan ik- kinchisiga xujayra kobigi va mem-branasining teshiklaridan uta ola di. Plazmidlar tarkibi, asosan antibiotik yoki zaxarli toksin parcha genlardan iborat. Shu tufayli plazmidlar bakteriya, achitki va zamburuglarning antibiotik va zaxarli toksinlarga chidamli-ligini ta`minlaydi. Plazmidning antibiotik parchalovchi genlari bir plazmiddan ikkinchisiga transpozonlar bilan birikkan xolatda xam ku-chib uta oladi. Bu molekulyar jarayon kasal chakiruvchi mikroblarning antibiotiklarga chidamliligini nixoyatda oshiradi. 2. Restriksion endonukleazalar . Tabiatda biror mikroorganizm xu-jayrasiga tashkaridan yot genetik material kirsa, u darxol xujayra nukleaza fermentlari ishtirokida parchalab tashlanadi. DNK molekulasini mayda bulaklarga buluvchi fermentlar kesuvchi endonukleazalar yoki restriktazalar deb ataladi. X,ar bir restriktaza turt yoki .suprok maxsus nukleotid juftlarni tanib olib borlanadi va DNK molekulasini kesadi. Ayrim restriktazalar DNK kush zanjirini kaychi singari shartta ikki bulakka buladi. Shu bilan birga kush zanjir DNK molekulasini «yopishkok» uchlar xosil kilib kesuvchi restriktazalar xam mavjud jadvaldagi Eco R1, Bam+HI (iko er bir, Bamash bir) kabilar shular jumlasidandir. Bu restriktazalar funksiyasi jixatdan transpozazaga uxshashligi kurinib turibdi. Shuning uchun xam bu restriktazalar xosil kilgan «yopishkok» uchlardan foydalanib, xar xil DNK bulaklarini bir-biriga boglash soddalashadi. Ana shu xususiyati tufayli bu xil restriktazalar gen

www.arxiv.uz injenerligida keng kullaniladi. Kozirgi kungacha 500 dan ortik xilma-xil restriktazalar tozalanib olingan va urganilgan. 12-j a d v a l Ayrim restriktazalar tanib kesadigan nukleotidlar ketma-ketligi ruyidagi jadvalla bosilgan Odatda mikroorganizm irsiy moddasi-ning xromosomasi bir necha million nuk - leotid juftlari izchilligidan iborat. Usimlik yoki xayvon genomi bir necha yuz milliondan to 1 milliardgacha nukleotid juftlari izchilligidan tuzilgan. Bunday buyuk molekulani yukorida kayd kilingan xilma-xil restriksion endonukleazalar ishtirokida kuplab parchalarga bulish mum-kin. Endonukleaza ishtirokida parchalangan DNK bulaklari elektroforez moslama-sida maxsus kovak-kovak geldan yukori kuch-lanishli elektr maydoni ta`sirida mole-kulaning zaryadi va ulchamiga binoan ajratiladi. DNK bulagi maxsus buyok bilan buyash natijasida oddiy kuz bilan kuriladi. DNKning mayda bulaklari elektr maydonida gel kovaklaridan yirik bulaklarga nisbatan tez xarakat kilgani uchun ularning startdan bosib utgan masofasini ulchab DNK bulagining katta-kichikligi aniklanadi. Elektroforez moslamasida bir-biridan fakat bir nukleotid kam yoki kupligi bilan farklanuvchi DNK zanjirini ajratish mumkin. Restriksion endonukleaza fermentlarining ochilishi va elektroforez moslamasida DNK bulaklari-ni uta

www.arxiv.uz anikdik bilan bir-biridan ajra-tishning takomillashuvi gigant DNK molekulasidan istalgan DNK bulagini ajratib olish imkonini beradi.

Похожие

Ko‘chib yuruvchi genetik elementlar

Gen muhandisligi

Gen muhandisligining moddiy asoslari

Sеlеksiyaning genetik asoslari

Genetik injeneriya haqida tushuncha