logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Биология
  4. Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar

Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

326 KB
Скачать
Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar Reja: 1. Glitserin, uning fizikaviy xossalari. 2. Glitserinning kimyoviy xossalari. 3. Glitserinni sintez kilish usullari. 4. Yu q ori molekulyar alifatik spirtlar. Alitsiklik spirtlar. 5.Aminospirtlar. Tayanch so’z va iboralar: kristalizatsiyalanish, metil va etil efirlari, benzol, xloroform, kizel’gur, dinamit, glitseratlar, ketallar, atsetallar, akrolein, propilen, mumlar, alkogolyatlar, inozit, antipodlar, xolin, kolamin, sfingozin. Glitserin, uning fizikaviy xossalari Glitserin C 3 H 8 O 3 tarkibli uch atomli spirtdir. Soddalashtirilgan h olda uning strukturasini q uyidagicha k o` rsatish mumkin: CH 2 OH – CHOH – CH 2 OH Glitserinning taxminiy fazoviy konfiguratsiyasi q uyidagicha (17-rasm): 17-rasm. Glitserin molekulasi strukturasining fazoviy tuzilishi sxemasi Bunda C – C bog`lanish uzunligi 0,154 nm , eng chekkadagi uglerod atomlari orasidagi masofa 0,252 nm. Glitserinning kristallizatsiyalanishi uchun optimal harorat -7 0 C hisoblanadi. Glitserin kristallari 17 – 20 0 C da suyuladi. Kimyoviy toza glitserin tini q , rangsiz, q uyu q suyu q lik. Ta`mi shirinro q . Glitserin juda h am gigroskopik va h avodan 40%ga ya q in namlikni yutishi mumkin. Suv bilan cheksiz nisbatlarda qo` shiladi va bunda aralashmaning q izishi va hajmining kamayishi kuzatiladi. 15 0 C da 100%-li glitserinning zichligi 1265,57 kg/m 3 . 15-30 0 C intervalda haroratning har 1 0 C ga o`zgarishi glitserin zichligining  6,7 kg/m 3 ga o`zgarishiga olib keladi. Glitserin metil va etil efirlari bilan aralashadi, atsetonda, xloroform – metanol (1:1), spirt – dietil efir (2:1) aralashmalarida eriydi. Ko`pgina noorganik moddalar – KOH, Na Cl, Na 2 SO 4 , Ca(OH) 2 , o g` ir metallar tuzi va h . k. lar glitserinda eriydi. Glitserinda normal atmosfera bosimi sharoitida turli gazlar turli mi q dorda erishi mumkin. Bu glitserinning kontsentratsiyasi va haroratiga bog`liq. Gazlarning maksimal eruvchanligi glitserinning 80%-li suvli eritmasida kuzatiladi. Glitserinda q ator organik moddalar, yuqori haroratda esa shu jumladan yog` kislotalari va glitseridlar h am eriydi. Bunday eritmalar sovutilganda ulardagi glitseridlar deyarli to`la ajralib chi q adi, yog` kislotalari esa molekulyar massasiga bog`liq ravishda juda kam mi q dorda erigan holda h am q olishi mumkin. Glitserinning suvli eritmalari sovutilganda 0 0 C dan past haroratda muzlaydi. Bunday eritmalarning muzlash harorati ularning kontsentratsiyasiga bog`liq. Glitserining 66,7%- li eritmasi eng past muzlash haroratiga (-46,5 0 C) ega. Toza glitserin odatda 150-160 0 Cda qizdirilganda asta –sekinlik bilan bu g` lana boshlaydi . Agar glitserin yo q ilsa, u dudlamaydigan alanga bo`lib yonadi. Glitserinning alangalanish harorati 187 0 C, o`z-o`zidan alangalanish harorati esa 393 0 C. 28,75 0 C dan past haroratda toza glitserin bu g` larining solishtirma bosimi (uprugost’ parov) nol’ga teng. Shu sababli xona harorati sharoitida glitserin bu g` lanib uchib keta olmaydi. Toza glitserin normal atmosfera bosimi sharoitida 290 0 C harorat ostida q aynab, parchalanmasdan h aydalishi mumkin . Ammo glitserinda mineral moddalar aralashmasi bo`lsa, bu h aydash davomida glitserinning ma`lum darajada parchalanishiga sabab bo`la oladi. Glitserinning distillangan suvdagi eritmalari nisbatan pastro q haroratlarda q aynaydi. Q aynash haroratiga q arab, ma`lum ma`lumotnomalar asosida eritmaning kontsentratsiyasini ani q lash mumkin. Glitserinning suvli eritmalari bu g` latilganda uning ma`lum q ismi suv bilan birga bu g` lanadi. Glitserinning suvli eritmalarini 100 0 C da bu g` latilganda bu g` tarkibidagi glitserin mi q dori q uyidagi ko`rsatgichlar or q ali xarakterlanadi (% hisobida): Eritmada……………….75 80 85 90 95 100 Bug`larda………………0,2 0,3 0,4 0,55 0,85 1,7 Glitserin va uning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagicha: Harorat, 0 C…………………….…….....14-100 101-179 180 -19 Solishtirma issiqlik sig`imi, dj/(kg . K)….2474 2704 2784 Glitserinning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagi formulaga asosan hisoblanishi mumkin: m M m С М С СР      2 1 ; bunda: C 3 – aralashmaning doimiy bosim ostidagi issi q lik si g` imi; M – erituvchining massasi; m – glitserin massasi; C 1 – erituvchining issi q lik si g` imi; C 2 – glitserinning issi q lik si g` imi. Q uyidagi tenglamaga asosan: C 2 H 8 O 3 + 7O = 3CO 2 + 4H 2 O Glitserin yonishining solishtirma issi q lik si g` imi doimiy bosim ostida 1660 . 10 3 dj/kg ga va doimiy hajmda esa 1661 . 10 3 dj/kg ga teng. Glitserinning h osil bo`lish issi q ligi 674 . 10 6 dj/kmol’ ga teng. Glitserin va uning suvli eritmalari q ovush q o q lig i h a q idagi ma`lumotlar maxsus ma`lumotnomalarda keltirilgan. Glitserinning kimyoviy xossalari Glitserinning gidroksil guruhlari uning bir qator reaktsiyalarda qatnashishiga sabab bo`ladi. Glitserindagi gidroksil guruhlarining reaktsion qobiliyati bir xil emas,  -gidroksilning reaktsiyaga moyilligi  - va  1 -gidroksillarnikiga nisbatan past. Ish q oriy metallar bilan glitserin alkogolyatlar hosil qilishi mumkin, masalan: 2CH 2 OH – CHOH – CH 2 OH + 2 Na = 2CH 2 ONa – CHOH – CH 2 OH +H 2 Bunday alkogolyatlarni glitseratlar deb atashadi. Ish q oriy metallarning mono – va diglitseratlari h am h osil bo`lishi mumkin. Kontsentrlangan ishqoriy eritmalar va glitserin ta`sirlashuvi natijasida ham glitseratlar hosil bo`lishi mumkin: CН 2 OH–CНOH–CН 2 OH +2 NaOН  CН 2 OН–CНOH–CН 2 ONa +H 2 O Kal’tsiy oksidi bilan glitserin kal’tsiy glitserati CН 2 OН–CНO –CН 2 O Ca Qo`rg`oshin oksidi bilan esa qo`rg`oshin glitserati C 3 N 6 O 3 Rb hosil qiladi. Ba`zi bir metallar, masalan, rux, mis, nikel’, kobal’t kabilarning gidroksidlari yoki sulfatlari bilan glitserin glitserinatlar deb atalmish kompleks birikmalar hosil qiladi. Glitserin uch atomli spirt sifatida mono-, di-, va triatsilglitserinlar hosil qilishi mumkin. Masalan, organik kislotalar bilan q izdirilganda ushbu turdagi glitserin efirlari h osil bo`ladi. Glitseringa vodorod xloridi ta`sirida xlorgidrinlar h osil bo`ladi: C Н 2 OH – C Н OH – C Н 2 OH + HCl  C Н 2 OH – C Н OH – C Н 2 Cl +H 2 O Xuddi shu yo`sinda bromgidrinlar h osil bo`ladi. Fosfor kislotasi ta`sirida glitserin mono – va diefirlar hosil qilishi mumkin. Ammo bu diefir tur g` un emas va suv ta`sirida oson parchalanadi. Bunda monoglitserid – glitserinfosfor kislotasi h osil bo`ladi:    OH CH OH HOPOC OHHС OH OPO CH HOHC OHHС 2 2 | 2 | 2 2 | 2 |  - glitserinfosfor kislotasi  - glitserinfosfor kislotasi Bu efirlar suvda yaxshi eruvchan bo`lib, kimyoviy jihatdan anchagina turg`un birikmalardan hisoblanadi. Oddiy sharoitlarda ishqor ishtirokida ular sovunlanmaydi. Glitseringa azot kislotasi va nitratlar ta`sir etganda nitroval’naya smes’ azot kislotasining mono-, di- va triefirlari hosil bo`lishi mumkin. Ularni ba`zan nitroglitserinlar deb ham noto`g`ri atashadi. Ulardan trinitroglitserin CH 2 OHO 2 – CHOHO 2 – CH 2 OHO 2 juda ham bekaror modda bo`lib, ozgina turtki yoki zarba natijasida ham parchalanib, juda katta kuch bilan portlash xususiyatiga ega. Trinitroglitserinning kizel’gur bilan aralashmasi kuchli portlovchi modda – dinamit hosil qiladi. Al’degidlar bilan glitserin atsetallar, ketonlar bilan esa ketallar hosil qiladi. Ketonlardan atseton – glitserin juda katta ahamiyatga egadir: ; 2 2 | 2 | 2 | 2 | O H OH CH HO C O H С OH CH RCOH HOH C OH H С    OH OHCH CHHOC СHOHС CH HC HС OHCH HOHC OHHС 2 2 3 | 32 | 3| 3 | 2| 2 |  CHR/ \ Atsetal Ketal Atseton – glitserin yog` kislotalarining  -monoglitseridlarini sintez q ilishda qo`llaniladi. Spirtlar bilan glitserin oddiy efirlar hosil qiladi: OH CH HOH C OR H С 2 | 2 | O`yuvchi ishqorlar va ishqoriy metallarning oksidli birikmalari bilan qizdirilganda poliglitserinlar deb ataluvchi oddiy efirlar hosil bo`ladi: OH CH HOHC HС OH CH HOHC O HС 2 | 2 | 2 | 2 |   OH CH HOHC OH HС O CH HOHC HС OH CH HOHC O HС 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 |     Diglitserin Triglitserin Olti va undan ortiq glitserin molekulalaridan tashkil topgan poliglitserinlar tsiklik tuzilishga ega bo`lishi mumkin. Diglitserin glitseringa nisbatan kattaroq zichlikka ega va yuqoriroq haroratda qaynaydi. Havoning kislorodi kimyoviy toza glitseringa ta`sir qilmaydi. Glitserin fa q at katalizatorlar ishtirokidagina kislorod bilan oksidlanishi mumkin. Suvsizlantiruvchi moddalar ishtirokida (masalan, NaHSO 4 ) glitserin q izdirilganda akrolein h osil bo`ladi. Bu reaktsiya bos q ichma – bos q ich amalga oshadi:2 | | 2 | || 2 | 2 || 2 | 2 | 2 2 CH HC HOС CH C HOHС OH CH HC OH HС OH CH HOHC OH HС OH OH           Akrolein juda h arakatchan suyuqlik bo`lib, 52,4 0 C da q aynaydi. Uning bu g` lari organizmning shilli q pardalariga juda keskin ta`sir q iladi va shu sababli organoleptik tarzda tez ani q lanishi mumkin. H avo bilan akrolein portlovchi aralashmalar hosil qiladi. Kontsentrlangan glitserin suvni juda keskin yutish q obiliyati tufayli mikroorganizmlar faoliyatini to`xtatadi. Ammo 20 – 25% gacha kontsentratsiyali glitserin eritmalarida mikroorganizmlar yaxshi rivojlanadi va glitserinni yaxshi bij g` itadi. Bunda trimetilenglikol’, akrolein, butil spirti, sut kislotasi, uglerod oksidi, vodorod va h . k. lar h osil bo`lishi mumkin. Glitserinni sintez q ilish Glitserinni sintez q ilishning juda ko`p usullari mavjud. Ammo bu usullarning ko`pchiligi har xil sabablarga ko`ra fa q at tajribaviy ahamiyatga ega. Ishlab chiqarishda glitserinni sintez q ilish uchun propilen xom-ashyo hisoblanadi. Propilendan glitserinni turli usullar bilan sintez q ilish mumkin. Shu usullardan birida propilen 400 0 C gacha q izdiriladi va xlor bilan aralashtiriladi. Jarayon juda tez amalga oshadi. Natijada to`yingan va to`yinmagan dixloridlar, boshqa ba`zi moddalar va vodorod xloridi bilan birgalikda xlorli allil h osil bo`ladi:HCl Cl CH HC HС Cl CH HC HС     2 | 2 || 3 3 | 2 || Hosil bo`lgan aralashmadan distillyatsiyalab allil xloridi (xlorli allil) ajratib olinadi. O`z navbatida xlorli allilga 160 0 C harorat va 14 . 10 5 Pa bosim ostida ishqorning suvli eritmasi yordamida ishlov berilib, allil spirti hosil qilinadi: NaCl OH CH HC HС NaOH Cl CH HC HС     2 | 2 || 3 | 2 || Bu allil spirti distillyatsiyalanib tozalanadi va so`ngra suvning xlorli eritmasi yordamida ishlov beriladi. Natijada glitserinning monoxlorgidrini hosil bo`ladi:   HCl OH CH HClC OH HС ёки Cl CH HOHC OH HС OH CH O H Cl HC HС                2 | 2 | 2 | 2 | 2 2 2 | 2 ||Monoxlorgidrinlar bikarbonat ta`sirida glitseringa aylantiriladi: 2 2 | 2 | 2 3 | 2 | CO NaCl OH CH HOHC OH HС OH CH NaHCO HClC OH HС      Glitserinning sinteziga yana bir misol: Jarayon propilenning kislorod ta`sirida oksidalanishi va uning akroleinga aylanishi bilan boshlanadi: CHO O H HC HС CH O HC HС 2 | 2 || 3 2 | 2 ||     Vodorod ta`sirida akrolein allil spirtiga aylantiriladi: OH CH HC HС CHO H HC HС 2 | 2 || 2 | 2 ||    H osil bo`lgan allil spirti vodorod peroksidi ta`sirida glitseringa aylantiriladi: OH CH HOHC OH HС OH CH O H HC HС 2 | 2 || 2 2 2 | 2 ||   Yuqori molekulyar spirtlar Yuqori molekulyar alifatik spirtlar mumlar tarkibiga kirganligi sababli ularni ko`pincha mum spirtlari deb ham atashadi. O`simliklarda asosan normal tuzilishga ega bo`lgan bir atomli birlamchi to`yingan spirtlar uchratiladi. Ba`zi paytlarda mumlar tarkibida to`yinmagan spirtlar ham uchratiladi. Bu spirtlarning zichligi suv zichligiga nisbatan kichik bo`lib, to`yingan C 12 - C 18 spirtlari uchun 20 0 C da  =830,9-810,0 kg/m 3 ni tashkil etadi. Spirtlar molekulyar massasi oshishi tartibida ularning zichligi kamayadi. Yuqori molekulyar to`yingan spirtlar hidsiz oq kristallik moddalardir. Ular vodorod bog`lari yordamida o` ziga xos polimer zanjirlar hosil qiladi : Vakuumda yuqori molekulyar spirtlar parchalanmasdan haydalishi mumkin. Yuqori molekulyar spirtlar suvda erimaydi, dietil efirida, atsetonda va bazi boshqa erituvchilarda eriydi. Qizdirilganda eruvchanligi oshadi. Yuqori molekulyar spirtlarga alifatik spirtlar uchun xarakterli bo`lgan barcha reaktsiyalar – gidroksil va uglevodorod radikali guruhlari bilan bog`liq barcha reaktsiyalar xosdir. Masalan, ular kaliy, natriy metallari bilan alkogolyatlar hosil qilishi mumkin, ishqor ishtirokida 240-250 0 C gacha qizdirilganda yog` kislotalarining tuzlari hosil bo`ladi va bunda vodorod ajralib chiqadi, 350 0 C da vodorodning 202 . 10 5 Pa bosimi ostida aktiv nikel’ ishtirokida uglevodorodlarga aylanadi. Bu spirtlar uchun mineral va organik kislotalar ta`sirida murakkab efirlar hosil qilish juda ham xarakterlidir. Turli organizmlarda inozitlar deb ataluvchi olti atomli alitsiklik spirtlar (C 6 H 12 O 6 ) uchraydi. Ular tsiklogeksanning h osilalari bo`lib, sakkiz xil sterioizomer h olatida bo`la oladi. Ulardan biri ikki xil optik aktiv antipodlar aralashmasidan iborat bo`lib, q olgan izomerlar mezo-formada uchraydi. Masalan, inozitgeksafosfor kislotasi C 6 H 6 (ORO 3 H 2 ) 6 q uyidagi strukturaga ega: Aminospirtlar Ba`zi bir lipidlar tarkibida spirtlarning aminli hosilalari – xolin, kolamin, sfingozinlar uchraydi. Xolin o`simliklar dunyosida juda ham keng tarqalgan birikma. Formulasi [C H 2 OH-C H 2 N(C H 3 ) 3 ] + OH - Xolin juda ham gigroskopik, shu sababli uning kristallari havo bilan ta`sirlashganda qiyomsimon suyuqlikga aylanadi. Xolin kuchli ishqoriylik namoyon etadi va uning suvli eritmalari havodan CO 2 ni yutadi. Suv va spirt bilan qo`shiladi, benzin, benzol va efirda erimaydi. Kislotalar bilan xolin tuzlar hosil qiladi. Xolin tirik organizmlar xayotida juda muhim rol o`ynaydi. Moddalar almashinuvida ishtirok etadi, jigarda orti q cha yog` to`planishining oldini oladi, shu       2 2 | | | 2 | 2 OH PO O CH OH PO O H C H C H C CH O OP OH H C O OP OH        O-PO(OH) 2 O-PO(OH) 2 sababli jigar tsirrozi kasalini davolashda qo`llaniladi. Xolin barcha tirik organizmlar va mikroorganizmlar o`sishi uchun zarur modda hisoblanadi. Metionin biosintezida ishtirok etadi. Atsetilxolin (CN 3 ) 3 N + Ch 2 Ch 2 OCOCh 3 muxim neyrogormon hisoblanadi. Kolamin – etanolamin CH 2 OH – CH 2 NH 2 suv bilan qo` shiluvchan q uyu q suyuqlikdir. Undan ammiak h idi kelib turadi va anchagina kuchli asos xususiyatlarini namoyon etadi. Ligroin, benzol, dietil efirlarida juda kam eriydi. Kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi. Sfingozin – tarkibi q uyidagi formulaga muvofi q keladi C 18 H 37 NO 2 , strukturasi esa: CH 3 (CH 2 ) 12 – CH=CH – CH(OH) – CHNH 2 -CH 2 (OH) Suvda erimaydi, metil va etil spirtlarda, atsetonda eriydi. Suyuqlantirilganda parchalanadi. Kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi. Masalan, sulfat (C 18 H 37 NO 2 ) 2 . N 2 SO 4 va diatsetat C 18 H 37 NO 2 . 2C 2 N 4 O 2 Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati : 1. Б.Н.Тютюнников, Ф.Ф.Гладкий и др. - Химия жиров, Москва, Колос, 1992. -448 с. 2. В.С.Стопский, В.В.Ключкин - Химия жиров и продуктов пере работки жирового сырья, Москва, Колос, 1992. -286 с. 3. А.Л.Маркман - Химия липидов, Ташкент АН УзССР, 1973. -175 с. 4. Руководство по методам исследования, технохимическому контролю и учету производства в масложировой промышленности (под.общ.ред.В.П.Ржехина и А.Г.Сергеева), Ленинград, ВНИИЖ,1963-1969 гг,т.1...т.5, книга 1 и 2. 5. Н.С.Арутюнян, Е.П.Корнена - Фосфолипиды растительных ма сел . Москва, Агропромиздат, 1986. -256 с. 6. Н.В.Евстигнеева, Е.Н.Звонкова - Химия липидов, Москва, Хи мия, 1987 -296 с. 7. Н.Е.Кучеренко, А.Васильев - Липиды, Киев, 1985. -247 с. 8. А.П.Нечаев, Т.В.Еременко - Органическая химия, Москва, Выс шая школа, 1985.-365 c . 9. А.Г.Верещагин – Биохимия глицеридов, Москва, Наука, 1972. -308 с. 10. Н.С. Арутюнян, Е.А. Аришева – «Лабораторный практикум по химии жиров», Москва, Пищевая промышленность, 1979. – 176 с.

Похожие

Gen molekulyar biologiyasi. Genetik jarayonlarning molekulyar mexanizmi
Azotsiz organik moddalarning aylanishi
Irsiyatning sitologik asoslari va molekulyar asoslari
Prokariot va eukariotlar bakteriyalarning struktura tuzilishi xujayralarning katta va kichik molekulalari
Mikroorganizmlar ishlab chiqaradigan fermentlar fermentlarni biotexnologiyada foydalanilishi va biotexnologik xususiyatlari