Эволюцион таълимот - Биология - Рефераты

Эволюцион таълимот

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Эволюцион ғояларнинг пайдо бўлиши. 2. Марказаий Осиёда эволюцион ғоялар. 3. Дарвингача бўлган даврда табииёт фанларининг ривожлариниши. 4. Дарвин таълимоти.

www.arxiv.uz Эволюцион таълимот тирик мавжудотларнинг ерда ҳаёт пайдо бўлганидан то ҳозирги кунгача давом этаётган тарихий тараққиёт қонунларини ўргатувчи фандир. Эволюцион таълимотга биринчи бўлиб улуғ инглиз олими Чарлз Дарвин асос солган. Бироқ бу ғояни Дарвингача бир қанча табатшунос олим ва файласуфлар ҳам илгари сурганлар. Тирик табиат ҳақидаги тасаввурлар эрамиздан бир неча минг йил олдин қадимги Миср, Хитой, Ҳиндистонда пайдо бўлган. Милоддан олдинги XVI асрда мисрликлар кўпгина доривор, маданий ўсимлик хилларини билганлар. Улар донли экинлар, сабзавотлар, мева дарахтларининг бир неча турларини экиб ўстирганлар. Мисрликлар қорамол, от, эшак, қўй, эчки ва чўчқаларни боққанлар. Кўпгина маданий ўсимликлар, хонаки ҳайвонларнинг келиб чиқиш маркази Хитой ҳисобланади. Милоддан олдинги 2000–йилларда Хитойда дехқончилик, чорвачилик бир мунча ривожланган. Тут ипак қурти боқиш эса ундан анчагина олдин амалга ошган. Бошқа мамлакатларда бўлгани каби Хитойда ҳам биологик билимлар, тиббиёт ва фалсафий қарашлар шаклланган. Қадимги Юнон олимларидан Левкипп ва Демокрит атомистик назарияни яратдилар. Бу назарияга кўра барча тирик организмлар атомлардан ташкил топган. Гиппократ ва унинг шогирдлари тиббиёт назариясини яратишда биологик билимлардан кенг фойдаланганлар. Гиппократнинг ирсиятга доир фикрлари диққатга сазовордир. Унинг ирсият ҳақидаги тасаввурига кўра эркак ва аёлнинг уруғи организм барча қисмидан ҳосил бўлди. Бақувват организмдан кучли, нимжон организмдан кучсиз насл ривожланади. Қадимга Юнонистондаги табииётшунослик ривожига Аристотелғ, айниқса катта ҳисса қўшган. У ҳайвонлар классификацияси асосини яратди. Солиштирма анатомия, эмбриология соҳасида дастлабки фикрларни баёнэтди. У «Ҳайвонлар тарихи», «Ҳайвонларнинг пайдо бўлиши», «Ҳайвон танасининг қисмлари» деган асарларни ёзди.

www.arxiv.uz МАРКАЗИЙ ОСИЁДА ЭВОЛЮЦИОН ҒОЯЛАР. Марказий Осиё ҳалқларининг ҳаётида деҳқончилик, чорвачилик, тиббиёт ва бошқа соҳалардаги фаолиятни, табиий ҳодисаларни тасвирловчи муқаддас китоблар жуда қадимдан мавжуд бўлган. Улардан бири «Авесто». У милоддан аввало 3000 йилнинг охири 2000 йилнинг бошларида яратилган. Унда Марказий Осий ва қўшни мамлакатларнинг табиий ресурслари, ҳайвонот ва ўсимликлар дунёси, тиббиёт ҳақида маҳлумотлар келтирилган. Милоддан кейин Европада христиан динининг вужудга келиши билан табиий фанлар инқирозга учраган бир даврда, Марказий Осийда у анчагина ривожланган. Марказий Осий олимлари таббиёт фанлари, айниқса биологиянинг ривожланишига катта ҳисса қўшдилар. Чунончи, Аҳмад ибн Наср Жайхоний (870-912) Ҳиндистон, Марказий Осий, Хитой ўсимликлари ва ҳайвонот дунёси ҳақида қимматли маҳлумотлар тўплаган. У ўсимлик ва ҳайвонларнинг тарқалиши, маҳаллий ҳалқлар фойдаланадиган ўсимлик ва ҳайвонлар, уларнинг табиатдаги аҳамияти ҳақидаги маҳлумотларни ёзиб қолдирган. Абу Наср Форобий (873-950), ботаника, зоология, одам анатомияси ва табииётшуносликнинг бошқа соҳаларида фикр юритган. У ҳайвонот дунёсини фикрловчи ва фикрламайдиган хилларга бўлган. Марказий Осиёда табииёт фанининг ривожига Абу Райҳон Беруний (973-1051), катта ҳисса қўшди. Унинг асарларида Марказий Осиё, Эрон, Ҳиндистон ва Афғонистонда кенг тарқалган ўсимликлар ҳамда ҳайвонлар, уларнинг фойдали хислатлари ҳақида кенг маҳлумотлар келтирилди. У ҳайвон ва ўсимликларнинг йил фаслларига қараб ўзгаришини таҳрифлайди. Беруний бирорта ҳайвон ёки ўсимлик тури Ер юзини бутунлай қоплаб олса, бошқаларнинг кўпайишига ўрин қолмайди, шунинг учун деҳқонлар экинларни ўтоқ қиладилар, асаларилар асални бекор ейдиган ўз жинсларини ўлдирадилар, дейди. Табиатда ҳам шундай жараён содир бўлади.

www.arxiv.uz Марказий Осиёнинг машҳур олими Абу Али Ибн Сино (980-1037) ҳам Беруний каби табииёт фанининг турли соҳаларида ижод қилган. У фақат далилларга асосланган фанни тан олади. Абу Али Ибн Сино дунёга машҳур «Тиб қонунлари» асарининг мауллаифидир. Мазкур асар 5 та китобдан иборат. Унда одам танасидаги органларнинг тузилиши, функцияси, турли касалликлар, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, оддий ва мураккаб дорилар, уларни тайёрлаш, ва бу дориларнинг органларга кўрасатадиган таҳсири ҳақида маҳлумотлар келтирилади. Олим одамдаги баҳзи касалликлар (чечак, вабо, сил) кўзга кўринмас организмлар орқали пайдо бўлишини эҳтироф қилади. Киши саломатлигини яхшилашда тўғри овқатланиш, органларни чиниқтириш муҳим аҳамиятга эга эканлигини айтади. Унинг фикрича Ер аста-секин ўзгаради, денгиз, дарёлар вақти келиб ўз ўрнини қуруқликка беради. Шу туфайли кўпгина кишилар сувда яшайдиган ҳайвонларни, чунончи чиғаноқ қолдиқларини қуруқликда учратадилар. У ўсимлик, ҳайвон ва одамда ўхшашликлар мавжудлиги, уларнинг озиқланиши, кўпайиши, ўсиши ҳақида тўхталиб ўтади. Заҳириддин Муҳаммад Бобур (1483-1530) буюк давлат арбоби, шоир бўлибгина қолмай, шу билан бирга йирик табииётшунос олим ҳамдир. Бобур томонидан ёзилган «Бобурномада» Марказий Осий, Афғонистон, Ҳиндистон каби мамлакатларнинг тарихи, жуғрофияси, ҳалқларнинг турмуш тарзи, маданияти, шунингдек ўсимликлар ва ҳайвонот олами тўғрисида қизиқарли маҳлумотлар берилган. Натижада кишиларнинг ўсимликлар ва ҳайвонлар тўғрисидаги билимлари антик дунёга нисбатан бир неча марта ортди. Ботаника, зоология фанлариннг янада ривожланиши учун аввал маҳлум бўлган ўсимлик ва ҳайвон турларини гуруҳлаш эҳтиёжи туғилди. Бу масала билан машҳур швед олими-ботаниги Карл Линней (1707-1778) шуғулланади. Олим ўсимлик ва ҳайвонлар систематикасига асос солди. У фан фидоиси бўлиб, 10 мингдан ортиқ ўсимлик, 4200 дан ортиқ ҳайвон турларини тасвирлаб берди. Турларни

www.arxiv.uz авлодларга, авлодларни эса оилаларга, туркумларга, туркумларни эса синфларга бирлаштирди. Дарвингача бўлган даврда органик дунё эволюцияси ҳақидаги назарияни биринчи марта француз табииётшуноси Ж.Б.Ламарк (1744-1829) яратди. У дастлаб ботаника, кейинчалик зоология соҳасида илмий изланишлар олиб борди. У эволюция ҳақидаги ғояни дастлаб «Зоологияга кириш» асарида илгари сурган бўлса-да, 1809 йилда чоп этилган «Зоология фалсафаси» асарида уни эволюцион назария ҳолига келтирди. Ламарк органик дунёдаги ўзгаришлар жуда секин-асталик билан рўй беради, деб турлар табиатда ҳақиқатдан ҳам мавжуд эканлигини тан олмади. Ламарк органик олам эволюцияси ҳақидаги таълимотга асос солган бўлса-да, лекин эволюциянинг ҳаракатлантирувчи омилларини тушунти риб бера олмади. XVIII асрнинг биринчи ярмида табииётшуносликнинг турли шахобчаларида тўпланган далиллар, органик олам қотиб қолмаганини, ўзгришини кўрсатди. Бироқ органик олам эволюцияси ҳақида ягона назария ҳали яратилмаган эди. Органик оламдаги ўзгарувчанлик эҳтироф қилинса, ҳам нима сабабдан ҳар бир организм тури ўзи яшайдиган муҳит шароитига мослашган, деган муаммо ҳали ўз ечимини топмаган эди.

www.arxiv.uz Адабиётлар 1. История биологии Под. ред. Микулинского С.Р. Москва Наука 1972 г. 2. Гофуров А.Т. Дарвинизм. Тош. Укитувчи –1992 й. 3. Воронсков Н.П. Сухориков Л.Н. Эволюция органического мира. Москва Просвешений – 1991 г. 4.Туракулов Е.Х. Молекуляр биология. Тошкент Укитувчи 1993 й. 5.Туракулов Е.Х. ва бошкалар Умумий биология Тошкент Укиувчи 1998 й. 6. Гофуров А.Т. Носиров О.Н. Мактаб биология курсида табиат мухофазаси тушунчасини шакллантириш. Тошкент Укитувчи 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Эволюцион гоялар тарихи. Берунийнинг эволюцион карашлари. Ламаркнинг эволюцион канцепцияси.

Эволюция назарияси. Ч.Дарвин эволюцион

Эволюцион таълимотнинг амалии ва назарий ахамияти

Макроэволюция муаммолари. Онтогенез эволюцяиси. филэмбриоогенез хакида таълимот.

Ч. Дарвин эволюцион таълимоти ва унинг биология фанларининг ривожланишидаги ахамияти