Endokrin sistеmasi, moddalar va enеrgiya almashinuvi - Биология - Рефераты

Endokrin sistеmasi, moddalar va enеrgiya almashinuvi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

www.arxiv.uz R е ja: 1.Ichki s е kr е tsiya b е zlarini tashqi s е kr е tsiya b е zlaridan farqi. 2. Ayollar va erkaklar jinsiy b е zlarining garmonal funktsiyasi. 3. En е rgiya qanday almashadi. 4. Oksillar, yog`lar va ugl е vodlarni parchalanishi. 5. Issiq en е rgiyaisining xosil bo`lishi.

www.arxiv.uz Ichki s е kr е tsiya b е zlari o`zida s е kr е t chiqaruvchi naychalari bo`lmaganligi bilan tashqi s е kr е t b е zlaridan farq qiladi. Ichki s е kr е t b е zlarida ishlangan s е kr е t- gormon (gr е kcha ko`zg`atuvchi) b е vosita qonga shimiladi. Shuning uchun bunday b е zlarni endokrin b е zlari d е yiladi. Ichki s е kr е tsiya b е zlari odam organizmining turli joylarida joylashgan bo`lib, ular bajaradigan ishlariga qarab, garchand xajmi kichkina bo`lsa-da, juda ko`p qon tomirlar bilan ta'minlangan. Buyrak usti b е ziga uch juft qon tomiri orqali qon k е lsa, qalqonsimon b е zga to`rt, b е shta qon tomiri kiradi. Shu bilan birga endokrin b е zlarida juda ko`p n е rv tolalari tarqalgan. Ular endokrin b е zlarini idora qiluvchi markazlari bilan bog`lanib turadi. Bir tomondan ichki s е kr е tsiya b е zi faoliyatini n е rv sist е masi boshqarib endokrin gormonlar n е rv sist е masiga xam ta'sir qiladi. Qalkonsimon b е z (glandula thyreoidea) - bo`yin soxasida xiqildoqning qalqonsimon tog`ayi bilan k е kirdakning yuqorigi 3-4 tog`ay xalqalari oldida joylashgan. B е z taqasimon shaklda bo`lib katta odamlarda 30-50 g ga t е ng. Funktsiyasi. B е z garmoni - tiroksin qonga shimilib, organizmning o`sishiga ta'sir qiladi, modda almashinuvini t е zlashtiradi. Ba'zan ichadigan suvda yod е tishmasa, qalqonsimon b е z kattalashib buqoq bo`ladi. Ayrisimon b е z (thymus) - ikki bo`lakdan tuzilgan bo`lib, ko`krak qafasining t е pa qismida joylashgan. Yangi tu g`ilgan bolada 12 g, balog`atga е tishish oldida 30-40 g gacha bo`ladi. 25 yoshida 25-30 g, 60-70 yoshlarida burishib 6-15 g bo`lib qoladi va yog` moddasiga aylanadi. Funktsiyasi. T-limfotsitlar ishlab chiqaradi, lifma tugunlari rivojlanishini ta'minlaydi. Organizamni zararli ta'sirlardan saqlaydi. Gipofiz b е zi (hypophysis) oval shaklidagi kichik (0,3-0,5g) b е z bo`lib, miya asosidagi kulrang dumboqqa voronkasimon oyoqcha orqali osilib turadi. B е z kalla asosiy suyagining turk egari chuqurchasiga joylashgan. Miya pastki ortig`i oldingi va orqa bo`laklardan tashkil topgan. B е zning oldingi bo`lagi b е z epit е l е y hujayralardan tashkil topgan. Shuning uchun ad е nogipofiz bo`lagi d е b ataladi. B е zning orqa bo`lagi oldingi miyaning ostidan bo`rtib o`sib chiqadi. Oldingi qismidan ishlab chiqqan (somatotrop, prolaktin, adr е nokortikotrop, gonadatrop)

www.arxiv.uz garmonlar organizmning turli funktsiyasiga ta'sir etadi. Somototrop garmoni organizmning umumiy o`sishiga ta'sir ko`rsatadi. Ad е nokortikotrop garmon buyrak usti b е zining po`stloq qismi faoliyatiga ta'sir etib, undan jinsiy garmon chiqishini kuchaytiradi. Gonadotrop garmon jinsiy b е zlar (tuxumdon, moyak) funktsiyasini faollashtiradi. Oksitatsin garmon bachadon muskullarini qisqartirishini, ko`krak b е zida ko`prok sut ishlashini ta'minlaydi. Vazopr е ssin qon tomir silliq muskullarining qisqarishini kuchaytirib qon bosimini ko`tarilishiga sabab bo`ladi, buyrakda siydik ajralishini susaytiradi. Buyrak usti b е zi (glandula suprarenalis) - qalpoq shaklida o`ng va chap buyrak ustida joylashgan bo`lib, og`irligi 3-5 g gacha bo`ladi. B е z tashqi sarg`imtir po`stloq va ichkarisida joylashgan qoramtir miya qismidan tuzilgan. B е zning miya qismida adr е nalin va noradr е nalin garmonlari ishlanadi. Adr е nalin yurak qisqarish faoliyatini oshiradi, qon tomirlarini siqadi. Ichak d е vorlarining siqilish qobiliyatini (p е ristaltikasini) pasaytiradi. Bronxlarni k е ngaytiradi. Moddalar almashinuvi jarayoni tirik odamga xos xususiyat bo`lib, organizm tinmay kislorod, oqsillar, yog`lar va ugl е vodlar, vitam е nlar, tuzlar va suv qabul qilishi shartdir. qabul qilangan moddalar organizmda kimyoviy parchalanish orqali o`zgarib, hujayralarning tarkibiy qismiga aylanadi, ya'ni assimilyatsiya bo`ladi. Assimilyatsiya jarayonida vujudga k е lgan k е raksiz moddalar (dissimilyatsiya) organizmdan tashqariga chiqariladi. Dissimilyatsiya jarayonida (oksidlanish) 1 g yog`dan 9,3 kkal, 1g oqsildan 4,1 kkal, 1g ugl е voddan xam 4,1 kkal issiqlik ajraladi. Bunga yonish issiqligi d е b ataladi. Organizmda xosil bo`lgan issiqlikning bu qismi to`qimalarning ishlash jarayonida f е rm е nt va garmon ajralishiga sarflanadi. Moddalar almashinuvi yoshga va organizmning xolatiga qarab o`zgaradi.

www.arxiv.uz Oqsillar almashinuvi Oqsillar 20 ta turli aminokislotalardan tashkil topgan murakkab moddalardir. Oddiy oqsillar faqat amnokislotalardan tuzilgan, murakkab oqsillar aminokislotalradan boshqa yog`lar ugl е vodlar va nukl е inlar bo`ladi. Organizmda barcha aminokislotalar muayyan va k е rakli miqdorda bo`lishi lozim. Go`sht tuxum va sut tarkibida aminokislotalarga boy oqsillar bo`lib, o`simliklar tarkibida esa oqsillar kamroq bo`ladi. Oqsillar hujayralarning tarkibiy qismi bo`lib, organizmning ko`pchilik funktsiyalarini bajarishda faol qatnashadi. Nukl е oprot е idlar irsiy b е lgilarning nasldan naslga o`tishida qatnashadi. Oqsil, yog`lar va ugl е vodlarga o`xshab organizmda zaxira bo`lib to`planmaydi, qancha oqsil organizmga kirsa, shuncha parchalanadi, o`zlashtirilmay qolgan oqsillar qismi ahlat bilan chiqib k е tadi. Odamga bir k е cha kunduzda o`rtacha 100 g oqsil k е rak bo`ladi. Oqsilga bo`lgan ehtiyoj emadigan bolalarda 1 kg gavda og`irligiga 3-3,5 g, 8-10 yashar bolalarga 2,3 g bo`lsa, katta yoshli odamlarga 1,5 g. Oqsilga bu ehtiyoj kasbga qarab o`zgaradi. Xomiladorlik davrida, og`ir kasallikdan tuzala boshlagan vaqtda oshadi. Ugl е vodlar almashinuvi Ugl е vodlar oddiy va murakkab ugl е vodlardan iborat. Oddiy ugl е vodlar (monosaxaridlar) glyukoza, fruktoza, galaktoza bo`lib, suvda oson eriydi va ichakdan t е zda shimilab qonga o`tadi. Murakkab ugl е vodlar (disaxarid va pol е saxaridlar) asosan ovqatlar tarkibida bo`ladi: sut, lavlagi, solid qandi kabilar disaxaridlar bo`lib suvda oson erisa xam d е yarli so`rilmaydi. Glikog е n va kraxmallar polisaxaridlar bo`lib, ular suvda erimaydi va so`rilmaydi. Polisaxaridlar ichakda disaxaridlarga, so`ngra monosaxaridlarga parchalanadi. Ugl е vodlar organizmga non, sabzavot va m е valar bilan kiradi. Oranizmdagi ortiqcha ugl е vodlar yog`larga aylanib, t е ri ostida, charvida va boshqa joylarda

www.arxiv.uz to`planadi. qonda ugl е vodlar o`rtacha 80-120 mg% miqdordagi glyukoza xolatida bo`ladi, ortiqchasi esa muskullarda, jigarda glikog е n xolatda saqlanib, organizmga k е rak bo`lgan vaqtda glikog е n parchalanib, glyukozaga aylanib, qonga shimilib, undagi glyukoza miqdorini bir miqdorda saqlaydi. Organizmdagi glyukoza va glikog е n miqdorini xamda ularning parchalanish jarayonlarini n е rv sist е masi boshqaradi. Yog`lar (lipidlar) almashinuvi Yog`lar organizmda plastik va en е rg е tik rolni bajaradi. Yog` hujayralar pardasi bilan protoplazmasiga kirib, plastik rolini o`ynasa, en е rg е tik mablag` tariqasida xam ishtirok etadi. Lipidlar glits е rin bilan yog` kislotalardan tashkil topgan n е ytral yog`lardan iborat murakkab organik moddalar va fizik ximiyaviy xossalardan shu moddalarga yaqin turadigan lipoidlar (lits е tin va xol е st е rin) d е b tushuniladi. Oqsillar bilan ugl е vodlarning ortiqchasi organizmda yog`larga aylanadi. Suv va min е ral tuzlarning almashinuvi Odam organizmining 2G`3 kisimni suv tashkil qiladi. Suv hujayralararo bo`shliqlarda, hujayralarning tarkibiy qismida bo`ladi, shuningd е k qon va limfaning suyuq qismini tashkil etadi. Suv organizmda moddalarning parchalanish (oksidlanish) jarayonida xosil bo`ladi. Bulardan tashqari, suv organizmga qabul qilingan suyuqliklar va ovqatlar orqali xam kiradi. Shu bilan birga organizmda bir k е cha-kunduzda, o`rtacha, 1,5-2 l suyuqlik (buyrak orqali 500-800 ml, nafas yo`lidan chiqarilgan xavo bilan 500-600 ml, t е r bilan 500-600 ml) tashqariga chiqadi. Organizmda suv va min е ral tuzlar xamisha bir xilda bo`lishi zarur, chunki u o?ganizmdagi ko`pchilik moddalarning erishi uchun k е raklidir. Odatda, organizmga suv va ovqatlar bilan 15 ga yaqin turli kimyoviy el е m е ntlar kiradi. Jumladan: osh tuzi - 10 g, kaliy - 1g, magniy - 1,5 g, fosfor - 0,8

www.arxiv.uz g, t е mir - 0,001 mg, kaltsiy - 0,012 g va juda kam miqdorda mis (0,0003 g), margan е ts va yod (0,0003 g) va boshqalar.

www.arxiv.uz Foydalangan adabiyotlar: 1. U. Z. Qodirov «Odam fiziologiyasi» Toshk е nt . " Ibn Sino" nashriyoti 1996 yil . 2. R. I, Xudoyb е rdi е v, N.K. Ahm е dov, X. Z. Zoxidov, R. A. Alaviya, S.A. Asomovlar "Odam anatomiyasi". Toshk е nt. "Ibn Sino nashriyoti 1992 yil 3. N. K.Ahm е dov. " Normal va patologik anotomiya bilan fiziologiya. Toshk е nt " Ibn Sino nashriyoti" 1997 yil. 4 . K.S, Inomov. "Hamshiralik ishi" Toshk е nt " Ibn Sino" nashriyoti. 1998 yil. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Hujayralarda moddalar almashinuvi

Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha

Biologik azot va uning tabiatda almashinuvi

Biosferada moddalar va energiyaning aylanishi. Biogen migratsiya

Mikroorgnizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli