Mikroorgnizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli - Биология - Рефераты

Mikroorgnizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

21.4013671875 KB

Mikroorgnizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli Reja: 1. Azot aylanishida mikroorganizmlarning roli 2. Uglerod aylanishida mikroorganizmlarning roli 3. Oltingugurt, fosfor, temir aylanishida mikroorganizmlarning roli

Tayanch iboralar : organik azot, parchalanish, chirituvchi fermentlar, urobakteriyalar, mochevina, azot to’plovchi bakteriyalar, nitrifikasiya, denitrifikasiya, bijg’ish jarayonlari, fosfor, oltingugurt, temir bakteriyalari. Tabiatda mikroorganizmlar keng tarqalgan bo’lib, unda beto’xtov sodir bo’ladigan moddalar almashinuvida aktiv ishtirok etadi.Tabiatda organik va anorganik moddalarning o’zgarishi natijasida ularning shakllari ham o’zgaradi. Miqdor jihatdan tugallanmay va yangidan ham paydo bo’lmaydigan holat moddalarning va energiyaning almashinuvi deyiladi. Azotning aylanishi . Atmosferada 75,5% azot bo’lib, qolgan 24,5% suvda va tuproqda organik va mineral birkmalar ko’rinishida bo’ladi. Oqsilning tarkibida 1618%, tuproqda 6-18 t cha birikkan azot bor ammo hayvon va o’simliklar havodagi azotdan foydalana olmaydilar. Erkin va birikkan havodagi azotlar oldin mikroorganizmlar tomonidan o’simlik va hayvonlar uchun iste’mol qilinadigan shaklgacha aylantirilishlari kerak. Organik azotning mineral azotga, mineral azotning organik azotgacha aylantirilishi birqancha bosqichlarda o’tadi. Chirituvchi mikroblar oqsilni parchalashi natijasida oraliq moddalar birikmasi (albumoz, pepton, amid, aminokislotalar), sassiq hidli moddalar (indol, skotol, vodorod sulfid, uchuvchi yog’ kislotalar) va ammiak hosil bo’ladi. Bu ammonifikasiya deb atalib, qo’zg’atuvchilari amonifikatorlar deb nomlanadi. Bu jarayon tabiatni tozalashda muhimdir. Chirituvchi mikroblarga Cl.sporogenes, cl.septicum, cl.purtificus, p.vulgaris, b.subtilis, zamburug’lar va h.k. kiradi. Ular proteolitik ferment ishlab chiqaradilar. Mochevina hayvon organizmida oqsillar almashinuvi natijasida to’planib, siydik bilan chiqariladi. Urobakteriyalar ureaza fermenti ta’sirida mochevinani – suv, karbonat angidridi va ammiakgacha parchalaydi. Ammiakni o’simliklar o’zlashtiradi. Mikroorganizmlarning azot aylanishidagi ammonifikasiyadan keyingi ikkinchi bosqichi – nitrifikasiyadir. Nitrifikasiya jarayonida nitrifikasiyalovchi mikroblar ammiak va ammoniy tuzlarini nitrit ( 2NH 3 +3O 2 =2HNO 2 +158 kal ) va nitrat kislotalari

(2HNO 2 +O 2 =2HNO 3 +48) tuzlarigacha oksidlaydi. Hosil bo’lgan nitrat kislota tuproqda ishqorlar bilan birikib, selitra hosil qiladi. Selitra suvda yaxshi eriydi va o’simliklar uni o’zlashtiradi. Bu jarayon natijasida tuproq azotga boyiydi va uning unumdorligi oshadi. Nitrifikasiyalovchi mikroblarga Nitrosomonas, Nitrosocystis, Nitrosospiralar kiradi. Denitrifikasiya, nitrifikasiyaga qarama-qarshi jarayondir. Bunda denitrifikasiyalovchi mikroorganizmlar ta’sirida nitrat kislota tuzlari molekulyar azotgacha qaytarilib havoga uchib ketadi, natijada tuproqning unumdorligi pasayadi. Uning oldini olish uchun yerni, tuproqni tez-tez haydab turish kerak. Tabiatda denitrifikasiyalovchi bakteriyalardan – Tiolacillus denitrificans, Ps. Aeruginosa, Ps. Fluorescens, Ps.stutzeri kabilar ko’p uchraydi. Azot to‟plovchi bakteriyalar atmosferadagi molekulyar azotni fiksasiyalab, o’simliklar uchun yaroqli birikmalar hosil qiladi. Azot to’plovchi bakteriyalarga azotobakter, klostridium, tuganak bakteriyalar kiradi. Uglerod aylanishi . Uglerod atmosfera havosida karbonat angidridi shaklida 0,03%ni tashkil etadi. Karbonat angidridni o’simliklar qabul qilib, murakkab o’zgarishlarga uchratadi, natijada havoga kislorod ajralib chiqadi. Tabiatda uglerodning aylanishi azotsiz organik birikmalarning bijg’ishi (achishi) natijasida sodir bo’ladi. Bijg’ish natijasida karbonat angidrid, suv va oraliq birikmalar – spirtlar, kislotalar (sut, sirka, yog’ kislota) hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan karbonat angidridi atmosferaga ko’tariladi va o’simliklar uni o’zlashtiradi hamda kislorod hosil qiladi. Shu tariqa uglerod tabiatda almashinib turadi. Bijg’ish jarayonlari qator mikroorganizmlarning fermentlari ta’sirida hosil bo’ladi. Bijg’ishning bir necha turi mavjud. Spirtli bijg‟ish. Inson faoliyatining barcha yo’nalishlarida - pivo, vino tayyorlash, non yopish, spirtli ichimliklar ishlab chiqarish va h.k. larda juda keng qo’llanilib kelmoqda. Bunda achitqi zamburug’larining zimaza fermenti ta’sirida glyukoza achib, etil spirti va karbonat angidrid gazigacha parchalanadi. Unga pivo, non, vino, kefir achitqilari kiradi. Etil spirti (C 2 H 5 OH) yoki etanol har xil xom

ashyodan olinadi. Bu achitqi zamburug’lari - Sacchoromyces tufayli yuzaga keladi.Achitqi zamburug’larining bijg’itishini L.Paster 1858 yilda aniqlagan. Buxner 1897 yilda achitqi zamburug’i zimaza fermentini hosil qilishini va uning ta’sirida glyukoza bijg’ib etil spirti va karbonat angidridga parchalanishini isbotladi. C 6 H 12 O 6 ----2C 2 H 5 OH + 2CO 2 +117,3 kDj Sanoat ishlab chiqarishida madaniy achitqilar ishlatiladi. Achitqi massasining tuzilishiga qarab ular changsimon yoki donador bo’ladi. Changsimon achitqilar spirt tayyorlashda, donadorlari vino, pivo ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Achitqilar kislotali muhitda (pH 4-6 ) yaxshi rivojla nadi, 15-17% spirtli eritmaga chidamli. Jarayon qanday sharoitda kechishiga qarab ( aerob yoki anaerob ) yuqorigi – Sacch. cerevsiae va pastki - Sacch. vini bijg’ish achitqilari farqlanadi. Yuqorigi bijg’ish achitqisi vino tayyorlash va non yopishda, pastkisi pivo ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Sirka kislotali bijg‟ishda . Maxsus sirka kislotasi hosil qiluvchi bakteriyalarning faoliyati tufayli etil spirti oksidlanib sirka aldegidiga, u esa sirka kislotasiga aylanadi. Sirka kislotali bakteriyalar – Acetobacter – uzum vinosi va pivoni achitadi. Sanoatdaa sirka kuchsiz vinodan yoki spirtdan olinadi(fransuz va nemis usullari). CH 3 CH 2 OH + O 2 -----CH 3 HOOH + H 2 O + 494,4 kj Etil spirti sirka kislotasi Sirka bakteriyalarining barcha turlari (25) Acetobacter avlodiga kiradi. Acetobacter aceti – kalta, grammanfiy, harakatsiz, sporasiz tayoq cha. zanjir shaklida joylashadi, 34 0 C haroratda, 11% spirti bor muhitda rivojlana oladi. Piva yuzasida parda hosil qiladi. Yod bilan sariq rangga bo’yaladi. Acetobacter pasteurianum shaklan Acetobacter aceti ga o’xshaydi. Muhit yuzasida quruq qatlamsimon parda hosil qiladi. Yod ta’sirida ko’k rangga bo’yaladi. Acetobacter orleanense uzum vinosining kuchsiz eritma larida rivojlanib, juda pishiq parda hosil qiladi. 12% gacha spirti bor muhitga chidamli,

9,5% gacha sirka hosil qiladi. Uzum vinosidan sekin usulda sirka olishda ishlatiladi. Acetobacter schuetzenbachii nemis usulida spirtdan tezlik bilan sirka olishda ishlatiladi. Zamonaviy zavodlarda sirka kislotali bakteriyalar yopiq qurilmalar (fermentyorlarda), o’stiriladi. Muhitni aralashtirib turish va steril havo yuborib aerob sharoitlar yaratiladi. Bu usul kulturani begona mikroflora bilan zararlanishini oldini oladi, mahsulot va ishlab chiqarishning sifatini oshiradi. Moy kislotali bijg‟ish klostridiyalar guruhiga kiruvchi sporali anaerob mikroblar ta’sirida uglevodlar, yog’lar va oqsillarni-moy kislotasi, karbonat angidrid va vodorodga parchalanishi bilan xarakterlanadi. Demak, moy kislotali bijg’ish natijasida moy kislotasi, uglerod dioksid (CO 2 ), vodorod va energiya ajraladi. C 6 H 12 O 6 ----CH 3 CH 2 CH 2 COOH +2CO 2 +2H 2 +62,8 kj glyukoza moy kislotasi Moy kislotasi hosil qiluvchi bakteriyalarning 25 turi aniqlangan. Ular Clostridium avlodiga mansub, grammusbat, harakatchan, spora hosil qiluvchi anaerob tayoqchalar. Moy kislotali bijg’ishning eng xarakterli qo’zg’atuvchilari quyidagilar: 1. Clostridium pasteurianum 2. Clostridium felsineum 3. Clostridium butylicum Moy kislotasi efir ko’rinishida parfyumeriya va qandolatchilik sanoatida ishlatiladi Sut kislotali bijg‟ish – jarayonida glyukoza ikki molekula sut kislotasigacha parchalanadi. Sut-kislotali baketriyalar sut mahsulotlari, sariyog’, pishloq, achitilgan karam, bodring va silos tayyorlashda keng ishlatiladi- ular tipik sut kislotali mikroblar deyiladi. Sut kislotali bakteriyalar chirituvchi bakteriyalarga antogonist ta’sir ko’rsatadi. Sut kislotali bakteriyalar ikkita katta guruhga bo’linadi: /. Gomofermentativ; 2. Geterafermentativ.

Gomofermentativlari bijg’itish katijasida asosan sut kislotasi hosil qiladi va juda oz miqdorda boshqa mahsulotlar (uchuvchi kislotalar, etil spirti va uglekislotalar) paydo bo’lishi mumkin. C 6 H 12 O 6 ---2C 3 H 6 O 3 + 94,5 kj. Albatta bu oxirgi mahsulot, qaysiki oraliq mahsulotlar – pirouzum kislotasi va vodorodning birikishidan hosil bo’ladi. 2C 3 H 4 O 3 + 2H 2 - -- 2C 3 H 6 O 3 Geterofermentativlari sut kislotasidan tashqari, karbon oksid gazi, sirka kislotasi yoki etil spirti, bularning hammasini 50% gacha geksazalarni bijg’itish hisobiga hosil qiladi. Sut kislotali bakteriyalar Lactobacillus, Leuconostoc, Streptococcus va Pediococcus turkumlariga kiradi Sut kislotali mahsulotlarni tayyorlash har bir mahsulot uchun maxsus achitqilardan foydalanishga asosolangan Masalan: oddiy prostokvasha olishda Streptococcus lactis, S. lactis subsp. diacetilactis ishlatiladi. Shu turlar va shunga o’xshash S. cremoris qaymoq olishda achitqiga qo’shiladi. Kletchatkaning bijg‟ishi – o’simlik sellyulozalarining parchalanib, uglerodning ajralib chiqishidir. Sellyulozani parchalovchi mikroorganizmlar sellyuloza fermentini ajratadilar. Sellyulozani aerob, anaerob bakteriyalar hamda zamburug’lar parchalaydi. Jarayonda ishtirok etgan bakeriya turiga qarab, oxirgi mahsulot metan yoki vodorod hisoblanadi. Bu bakteriyalar hosil qilgan chirindilar yerni ug’itlaydi. Hazm jarayonida 75% sellyulozani parchalaydi va dag’al xashaklar hazm bo’lishi ortadi. Ammo zarari shundaki, ular qog’oz va yog’ochlarni buzadi. Sanoatda sellyulozani parchalanishidan turli organik kislotalar va spirt tayyorlanadi. Pektinli bijg‟ish . O’simlik hujayralarini bir –biriga biriktirib turuvchi moddalar pektin deb ataladi, ya’ni bu o’simlik hujayralarini mustahkamlab to’qimalarga aylantiradigan hujayralararo moddadir. Ular suvda erimaydi va har qanday o’simlik qoldiqlarida anchagina miqdorda bo’ladi.

Bakteriya va achitqilar pektin, protopektin, pektin kislotasini aerob va anaerob sharoitlarda parchalaydi Pektin kislotasining parchalanishidan hosil bo’lgan mahsulotlar oksidlanadi yoki mikroorganizmlar bijg’itadi.Anaerob sharoitda moy kislotali bakteriyalardan Cl. pectinovorum bijg’itishi natijasida moy, sirka kislotalari, H 2 va CO 2 gazlari hosil bo’ladi. Cl. felsineum da esa ulardan tashqari kam miqdorda aseton va butil spirti hosil bo’ladi. Pektinli bijg’ish zig’ir, nasha, kanop, kandir va boshqa o’simliklardan tola ajratib olishda keng qo’llaniladi. Fosfor aylanishi . Tuproqda oqsil moddalar va lipoidlar tarkibida fosfor ko’p bo’ladi. Organik moddalar chirib parchalanganda fosfor kislotasi hosil bo’lib, tuproqdagi kaliy, magniy, temir tuzlari bilan birikadi. Bu birikmani o’simlik o’zlashtiradigan-eriydigan holatga fosfor mikroblari keltiradi. Bunda nitrifikasiyalovchi, oltingugurt, tion bakteriyalari qatnashadi. Fosfor mikrobalarining toza kulturasidan bakterial o’g’it – fosfobakterin tayyorlashda foydalaniladi. ( Bas.megaterium var phosphaticum ). Ular organik fosforni mineralizasiya qilib, o’simliklarning fosforli oziqlanishini yaxshilaydi Oltingugurt almashinishi . Oltingugurt hayvon va o’simlik oqsilining, ko’pchilik organik va anorganik birikmalarning asosiy qismidir. Tuproqqa o’simlik va hayvon qoldiqlari bilan tushadi. Qoldiqlar parchalanganda, oltingugurt vodorod sulfid shaklida ajralib chiqadi. Vodorod sulfid oltingugurtli bakteriyalar ishtirokida oksidlanib sulfat kislotasi va suv hosil qiladi. 2H 2 S + O 2 – 2H 2 O + 2S + 532,1; 2S + 3O 2 + 2H 2 O – 2H 2 SO 4 + 1231,9 Oltingugurt to’plovchi bakteriyalar autotroflar bo’lib, oltingugurt ular uchun oziq modda hisoblanadi. Ular tuproqda, botqoqli joylarda, ko’l suvlarida, ayniqsa oltingugurtli buloq suvlarida ko’p uchraydi. Temir birikmalarining almashinishi. Temir eritrositlarda gemoglabin oqsili tarkibiga kiradi. Odam va hayvonlarning nafas olishida muhim ahamiyatga ega. Temir bakteriyalari Leptothrix, Crenotrix, Chlamydothrix va h.k. o’z hujayrasida temirni oksidlab, tanasining sirtida to’playdi. Temir bakteriyalari

konlarda, katta hovuzlarda, temir birikmalari bor buloqlarda uchraydi. Bu bakteriyalar ko’p to’plangan joyda to’q qizil rangda shilimshiq parda hosil bo’ladi.

Nazorat savollari: 1. Mikroorganizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi rolini ayting 2. Tabiatda azot aylanishini mohiyatini ayting? 3. Uglerod aylanishining yengil sanoatda ahamiyati? 4. Tabiatda oltingugurt, fosfor, temir aylanishini tushuntiring.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Tabiatda uglerod va azot aylanishida mikroorganizmlarning roli aerob va anaerob sharoitda kletchatkani parchalovchi mikroblar

Hujayralarda moddalar almashinuvi

Biologik azot va uning tabiatda almashinuvi

Biologik ta`limning roli