Дигибрид ва полигибрид чатиштириш - Биология - Рефераты

Дигибрид ва полигибрид чатиштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Дидурагай чатиштириш. 2. Дидурагай чатиштиришнинг цитологик асослари. 3. Ген аллелларини ифодалаш, белгилаш. 4. Полидурагай чатиштириш.

www.arxiv.uz Дидурагай чатиштириш. Мендел ўз тажрибаларида нўхатнинг фақат бир белгиси билан фарқланадиган хилларини эмас, балки икки, уч белгиси билан тафовут қиладиган хилларини ҳам чатиштирган ва улардан ҳосил бўлган дурагайлар авлодларида белгиларнинг ирсийланишини ўрганган. Одатда икки белгиси билан фарқланган ота-она организмларнинг чатишишидан олинган дурагайларни дидурагай, учта белгиси билан фарқланган дурагайларни тридурагай, тўрт ва ундан ортиқ белгиси билан фарқланганларни полидурагай деб аталади. Мендел ўз тажрибаларини бирида дони сариқ, усти текис, дони яшил, усти буришган белгили нўхат ўсимликларини бир-бири билан чатиштирди. Чатиштириш натижасида олинган Ғ 1 дурагайларнинг ҳаммасида донлар сариқ рангли ва текис эканлиги маълум бўлди. Бинобарин, тажрибада доннинг сариқ ранги яшил ранг, текис формаси буришган формаси устидан доминантлик қилганлиги маълум бўлди. Ғ 1 авлод дурагайлар ўз-ўзи билан чатиштирилганда улардан ҳосил бўлган иккинчи авлодда ота-онага ўхшаш яъни дони сариқ текис, дони яшил буришган ўсимликлар билан бир қаторда дони сариқ буришган, дони яшил текис бўлган ўсимликлар ҳосил бўлди. Тўртта фенотипик синфларнинг миқдорий нисбати 9ст:3сб:3ят:1яб ҳолатда бўлган. Агар биз дидурагайлардаги икки хил белгининг ҳар бирини алоҳида- алоҳида ўргансак у ҳолда 12с:4я:12т:4б бўлишини кўрамиз. Демак айрим белгилар бўйича худди монодурагайлардагидек Ғ 2 доминант белгининг рецессив белгига бўлган нисбати 3:1га тенг бўлади. Бу ўз-ўзидан дидурагайлардаги бир белги иккинчисига тобе бўлмаган, балки алоҳида- алоҳида ирсийланишидан далолат беради. Дидурагайлардаги олинган натижаларни хулосалаб, Мендел ирсиятнинг учинчи – белгиларнинг мустақил ҳолда ирсийланиш қонунини ихтиро этди. Бу қонуннинг мохияти организмнинг бир жуфт белгилари унинг бошқа жуфт белгиларига боғлиқ бўлмай, мустақил ҳолатда ирсийланишини билдиради. Шунга кўра иккинчи авлодда ота-она белгиларини ўзида мужассамлаштирган ўсимликлардан

www.arxiv.uz ташқари, бир белгини ота ўсимликдан, иккинчи белгини она ўсимликдан олган дурагайлар пайдо бўладилар. Дидурагай чатиштиришнинг цитологик асослари. Дидурагай чатиштиришни жинсий ҳужайралар етилиши ва уруғланиш жараёнлари билан боғлаш мумкинми деган савол туғилади. Мендел ҳужайрада хромосомалар борлигини, уларнинг ҳар бирида генлар чизиқли жойлашганлигини, хромосомалар сонини икки маротаба камайишига сабабчи бўлган мейоз бўлиниш мавжудлигини билмаган. ХХ асрнинг охирида ҳужайранинг митоз, мейоз бўлиниши, ўсимлик ва ҳайвонларда уруғланиш тафсилотлари аниқлангач немис биологи А.Вейсман ана шу маълумотларга асосланиб ирсиятни авлоддан-авлодга берилиши хромосомаларга боғлиқ деган мулоҳазани илгари сурди. Бу мулоҳазанинг тўғрилигини 1902 йили Германияда Бовери, АҚШда Сэттон исботлаб берди яъни ирсий омиллар - генларнинг гаметаларга тарқалиши ҳақидаги Мендел мулоҳазалари билан мейоз бўлинишда гомологик хромосомаларнинг гаметаларга тарқалиши ўртасида айнан ўхшашлик борлигини таъкидлайди. Мендел тадқиқотларидан анча кейин ҳар бир жуфт белгини ҳосил қилувчи генлар гомологик хромосомаларнинг ўхшаш нуқталарида жойлашганлиги, мейоз жараёнида гомологик хромосомалар гаметаларга тарқалиши маълум бўлди. Ҳар бир жинсий ҳужайрага гомологик хромосомалар жуфтидан фақат биттаси тарқалади. Модомики шундай экан у ҳолда нўхатнинг дон рангини ифода қилувчи А (сариқ) ва а (яшил) генлар бир жуфт гомологик хромосомаларда, доннинг текис (В) ва буришган (b) бўлишини таъминловчи генлар иккинчи жуфт хромосомаларда жойлашган бўлади. Тушунишни осонлаштириш мақсадида нўхат донининг рангини ривожлантирувчи АА ва аа генлар жойлашган гомологик хромосомаларни таёқчасимон шаклда, нўхат дони текислиги (ВВ) ва буришганлиги (bb) генлари жойлашган гомологик хромосомаларни юмалоқ шаклда ифодалаймиз. Мейоз бўлиниш натижасида ҳар бир гомологик хромосомалар жуфтлигидан гаметалар биттадан

www.arxiv.uz тарқалади. Уруғланиш жараёнида ота-она гаметалар қўшилгач зиготада AaBb генлар жойлашган иккита таёқчасимон, иккита юмалоқ хромосомалар жойлашган бўлади. Ана шу тўртта хромосоманинг иккита она гамета, иккита ота гаметасидан ўтган Ғ 1 дурагайи мейоз бўлинишда тўртта гамета ҳосил қилади. Бу гаметаларда ота ва она гомологик хромосомалари турлича комбинациялар ҳосил қилади. Тушунишни қулайлаштириш мақсадида она ўсимликнинг хромосомалари қора, ота ўсимлик хромосомалари эса оқ рангда берилган. Генетика фани тарихида дастлаб генларни ҳарфлар билан ифодалашни – белгилашни Г.Мендел жорий этган. У геннинг доминант аллелини бош ҳарф, рецессив аллелини эса кичик ҳарф билан ифодалаган, чунончи, A, a, B, b, D, d ва ҳоказо. Генларни бундай лотин алфавитининг ҳарфлари билан ифодалаш генлар унчалик сон жиҳатидан кўп бўлмаган вақтда аҳамиятлидир. Лекин кейинчалик янги-янги генлар маълум бўлавергач, уларни бир хил ҳарфлар билан ифодалаш чалкашликларга олиб келди. Шунга кўра ҳозирги пайтда генни у ифодаловчи белгининг инглиз тилидаги сўзининг бош ҳарфи (ҳарфлари) билан ифодалаш расмий тус олган. Масалан нўхат ўсимлигида гулнинг эрта очилиши Earfiness – E, гул тузилишининг ўзгариши flower anomalies – fla, уруғчибаргининг тўқ сариқ бўлиши orange cotyledons – orc ёки дрозофила мева пашшасида тананинг қора ранги black – b, қанотнинг нормал бўлиши vestigial – wg + , маккажўхорида эндоспермнинг шамсимон бўлиши woxy endosperm – wx, крахмалсимон эндосперм wx + билан ифодаланади. Кўриниб турибдики генлар инглиз тилидаги сўзларнинг бош ҳарфи ёки ҳарфлари билан ифодалаганда доминант аллеллар ҳамма вақт бош ҳарфлар билан ёзилмай, балки кичик ҳарфлар орқасига арифметикадаги қуўшиш белгиси + (плюс) қўйилади. Бир геннинг аллеллари орасидаги фарқ мутация натижасида рўёбга чиқади. Одатда доминант ген мутация туфайли рецессив ҳолатга А а ўтиши ёки аксинча, рецессив ген мутация туфайли доминант ҳолатга а А ўтиши мумкин. Ҳар бир ҳолатда геннинг рецессив

www.arxiv.uz аллели кичик ҳарф, доминант аллели рецессив аллел орқасига + белгини қўйиш ёки бош ҳарф билан ифодаланади. Уч, тўрт ва ундан кўп жуфт аллел белгилари билан тафовут қиладиган организмларни чатиштиришдан ҳосил бўлган организмлар полидурагай деб номланади. Масалан, нўхатнинг дони сариқ текис, гултожи барги қизил бўлгани дони яшил буришган, гултожибарги оқ рангда бўлган ўсимликлар чатиштирилса Ғ 1 дурагайларнинг дони сариқ, усти текис, гултожибарглари қизил рангда бўлади. Агар Ғ 1 дурагайларни нўхатнинг дони яшил, усти буришган ва гултожибарги оқ бўлган ўсимлик билан қайта чатиштирсак ва олинган дурагайларни фенотип жиҳатдан таҳлил қилсак, у ҳолда 8 хил фенотипик синфлар намоён бўлади. Дон рангини ифода қилувчи аллелларни А-а, шаклини ифодалайдиган аллелларни B-b, гултожибаргининг рангини С- с деб белгиланса, у ҳолда чатиштириш учун олинган дурагай ўсимлигининг генотипи АаBbCc, иккинчи рецессив белгили ўсимликнинг генотипи aabbcc ҳолатда бўлади. Табиийки AaBbCc дурагай ўсимлик митоз жараёнида 8 хил: ABC, ABc, AbC, Abc, aBC, aBc, abC, abc гаметаларни, иккинчи рецессив гомозигота ўсимлик abc аллелли гаметани ҳосил қилади. Уларни чатиштириш натижасида AaBbCc, AaBbcc, AabbCc, Aabbcc, aaBbCc, aaBbcc, aabbCc, aabbcc генотипли ўсимликлар ҳосил бўлади. Уларнинг биринчисининг фенотипи сариқ, текис, қизил, иккинчисиники сариқ, текис, оқ, учинчисиники сариқ, буришган, қизил, тўртинчисиники сариқ, буришган, оқ, бешинчисиники яшил, текис, қизил, олтинчисиники яшил, текис, оқ, еттинчисиники яшил, буришган, қизил, саккизинчисиники яшил, буришган, оқ бўлади ва улар тенг 1:1:1:1:1:1:1:1 нисбатда бўлади.

www.arxiv.uz Ф ойдаланиладиган адабиётлар : 1. Лобашев М.Е. Генетика. Изд-во ЛГУ , 1967, 751с. 2. Лобашев М.Е., Ватти К.В., Тихомирова М.М. Генетика с основами селекции. М. Просвещение, 1970. 432с. 3. Гершензон С.М. Основы современной генетики. 2-е изд., Киев, Наукова думка, 1983, 558с. 4. Айала Ф., Кайгер Дж. Современная генетика. I - II том, Москва, Мир, 1987 г. 5. Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции. М., Высшая школа, 1989, 592с. 6. Сингер М., Берг П. Гены и геномы. I том. Москва, Изд-во Мир, 1998. 364 c . 7. Медицинская генетика. Под редакцией. Бочкова Н.П. М., Изд-во Мастерство, 2002. 192с. 8. Мусаев Д. А. и др. Генетический анализ признаков хлопчатника. Ташкент, Национальный Университет Узбекистана им. М.Улугбека. 2005, 121с.

Похожие

Селекцияда чатиштириш системаси

Ўсимликларнинг чидамли навларини етказиш усуллари. Инфекция манбайи ва селекциянинг ютуқлари

Г. Мендел кашф этган ирсийланиш қонунлари

Ўсимликларнинг касалликларга чидамлилик селекцияси

Нав ва зот. Организмларнинг узгарувчанлиги