Агрохимикатлар ва техногенез маҳсулотлари билан ифлосланган тупроқлар ва уларни мелиорацияси - Биология - Рефераты

Агрохимикатлар ва техногенез маҳсулотлари билан ифлосланган тупроқлар ва уларни мелиорацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Агрохимикатлар билан ифлосланган тупроқлар ва уларнинг мелиорацияси. 2. Техногенез маҳсулотлари билан ифлосланган тупроқлар ва уларни мелиорацияси.

www.arxiv.uz Тупро қ унумдорлигини ошириш ва уни са қ лаб қ олиш ма қ садида қ ишло қ хўжалигини жадал юритишни ў ғ итларсиз тасаввур қ илиш қ ийин. Минерал ў ғ итларни қ ўллаш амалиёти йилдан йилга кенгайиб, такомиллашиб бормо қ да. Минерал ў ғ итлар бир қ аторда органик ў ғ итлардан фойдаланиш ўлчамлари ҳ ам кенгаймо қ да. Биро қ дех қ ончиликни химизациялаш- ў ғ итларидан тў ғ ри ва о қ илона фойдаланишни та қ озо этади. Азот ў ғ итларининг орти қ ча ми қ дори пахтанинг (ўсимликларнинг) генератив органлари ҳ исобига вегетатив органларини кўпро қ ўсиш ва ривожланишига имконият яратади. Азотнинг орти қ ча ми қ дори, айни қ са унинг нитрат формаси ҳ авфли, чунки у тупро қ да сорбцияланмайди, енгил харакатланади ва грунт сувларига етиб боради. Азотнинг аммонийли бирикмалари тупро қ ни ва табиий сувларни ифлослантиришнинг манбаи бўлиб хизмат қ илади. Маълумки, аммиак нитратларгача оксидланиб, аммонийли азот кислородни бириктиради ва гидробиоталарни кислородга очлигига ва сувларни бузилишига олиб келади. Тупро қ да аммиакли азотни оши қ ча ми қ дорининг манбайи бўлиб, ёчорвачилик, паррандачилик чи қ индилари ва ша ҳ ар о қ ар сувлари хизмат қ илади. Фосфор ў ғ итлари ва бош қ а кўпчилик фосфор бирикмаларининг кам эрувчанлигига қ арамасдан, глобал катта айланишда асосий геокимёвий йўналишлари кўллар, дарё ўзанлари, денгиз, океанларга қ аратилган. Ҳ ар йили 3-4 млн тонна фосфатлар қ уру қ ликдан океанларга бориб тушади. Фосфатларнинг тупро қ лардаги бирикмаларининг кам эрувчанлиги туфайли баъзи ерларда тупро қ ларни локал

www.arxiv.uz фосфорлашганлиги ҳ ам кузатилади. Азот ва фосфор билан бир қ аторда тупро қ да калий ҳ ам тупро қ да мухим ози қ элементлардан ҳ исобланади. Қ ачонки калий хлорид ў ғ ити ишлатилганда тупро қ да хлор ионининг тўпланиши кузатилади. У албатта ҳ осилнинг сифат ва ми қ дорига, ҳ амда орти қ ча агрохимикатлар ҳ исобига тупро қ ни ифлосланиши ва шўрланишига сабаб бўлади. Пестицидлар қ ишло қ хўжалигида ёввойи ўтларга гербицидлар ўсимликлардаги замбуру ғ касаллигига фунгицид зараркунандаларга зооцид, инсектицид қ арши курашда ишлатилади. Булар орасида пестицидлар кўпро қ ишлатилади. Экинларга ишлов беришда пестицидларнинг асосий қ исми тупро қ юзаси ва ўсимликларда тўпланади. Улар тупро қ даги органик моддалар ва минерал коллоидлар билан адсорбцияланади. Токсикантларнинг сорбциялари қ айтарма характерга эга. Пестицидларнинг орти қ ча ми қ дори ер юзасига кўтарилмайдиган гравитацион о қ имлар билан характерланади ва грунт сувларига бориб қ ўшилади. Тупро қ да пестицидларнинг қ олди ғ и токсикантнинг табиатига унинг меъёрига тупро қ хоссаларига бо ғ ли қ . Пестицидлар ер усти сувлари билан сув йи ғ увчи ховузларга тушиб, сувларни захарлайди. Табиий захарсизланиш жараёнлари органик моддаларнинг парчаланиш жараёнлари органик моддаларнинг парчаланиш жараёнлари қ аерда жадал бўлса шу ерда шунчалик фаолро қ кечади. Биоцидларнинг тупро қ да тўла захарсизланиши тупро қ меллиоратив ҳ олатининг яхшиланиши фа қ ат захарсиз компонентларга тўла парчаланганда содир бўлади. Таксикантларнинг тупро қ да

www.arxiv.uz парчаланишига оксидланиш - қ айтарилиш ва гидролиз реакциялари ёрдам беради. Тупро қ ларни биологик фаоллигини ошириш бўйича тадбирлар ўтказиш зарур. Пестицидларни фаол парчаланиши асосан микроорганизмлар таъсирида ўтади. Микроорганизмлар ўзларининг ҳ аёт фаолиятлари учун биоцид таркибига кирувчи углерод, азот, фосфар ва калийдан фойдаланидилар. Узо қ муддат таъсир қ илувчи донадорлаштирилган кўринишдаги янги ў ғ итларнинг ишлаб чи қ илиши агрохимикатларнинг ташиш ва са қ ланиш қ оидаларига амал қ илиш, ў ғ итлардан о қ илона фойдаланиш, алмашлаб экишни жорий этиш ва бош қ а агротехник ва агромелиоратив тадбирлар тупро қ ни агрохимикатларни орти қ ча ми қ доридан са қ лайди. 2. Техногенез махсулотлар билан ифлосланган тупро қ лар ва уларнинг мелиорацияси. Ҳ озирги индустриал саноат фаолиятида биосферага ма ҳ сулотлар чи қ индилари чи қ ариб туриш кузатилади. Тупро қ юзасига қ атти қ чи қ индилар билан атроф-му ҳ итни ифлослантирувчи, тупро қ ни мелиоратив ҳ олатини ёмонлаштирувчи моддалар тушади. Улар орасида энг ҳ авфлилари симоб, қ ўр ғ ошин, кадмий, мишьяк, хром, селен, фтор ва бош қ алар ҳ исобланади. Тупро қ ларни о ғ ир металлар билан ифлосланиши ҳ ар хил манбалардан иборат бўлади, аммо улар кўпро қ ифлосланишига сабаб - қ азилма ё қ ил ғ илар: кўмир, нефт, ёнувчи сланецлар ёнганда содир бўлади. Маълумки, ҳ озирги ва қ тгача 130 млрд тонна кўмир ва 40 млрд тонна нефт қ азиб олинган ва фойдаланилган, уларнинг чи қ инди ва куллари билан тупро қ юзасига миллионлаб тонна металлар

www.arxiv.uz келиб қ ўшилган. Уларнинг аксарият кўп қ исми тупро қ нинг ю қ ориги қ атламларида тўпланган (Ковда Розанов. 1988). Инсон фаолияти тупро ққ а қ ўр ғ ошин ва кадмий тушушини кўпайтирди. Тупро қ ни қ ўр ғ ошин билан ифлосланишининг асосий манбаи автомобиллардан чи қ иб турадиган ёнган газ ҳ исобланади. О ғ ир металларнинг тупро ққ а шунингдекў ғ итлар ва пестицидлар билан ҳ ам тушади. О ғ ир металларнинг кўпгина бирикмалари тупро қ нинг қ ийи ва гумусли горизонтларида тўпланади. О ғ ир металларнинг тупро қ юзасида ифлослантириш манбаларининг тар қ алиши ифлослантирувчи манбаларнинг хоссалари ва характерига регионнинг метеорологик хусусиятларига жумладан шамолнинг тезлиги ва йўналишига релефга ва ландшафт ҳ олатларига умуман бо ғ ли қ . Тупро қ дан металлар биологик доиравий айланишга жалб қ илинади ози қ ланиш занжирлари ор қ али узатилиб инсон ва ҳ айвонларда қ атор касалликлар содир этади, ю қ ори концентрацияда ўсимликларга ўта кучли таъсир кўрсатади тупро қ ни биологик фаоллигини пасайтиради унинг унумдорлиги эса мутаносиб равишда камаяди. Металларни техноген тар қ алишининг бир текис эмаслиги табиий ландшафтларда, унинг меллиоратив ҳ олатларининг бир хил эмаслиги туфайли салбий ифодасини топади. Шуларга бо ғ ли қ равишда техногенез махсулотлари билан ифлосланиши мумкин бўлган худудларни башорат қ илиш учун ва ёмон о қ ибатларни олдини олиш учун тупро қ - грунтларни генетик хусусиятларини турли табий ландшафтлар ва геохимик шароитларни ҳ исобга олиш зарур.

www.arxiv.uz Техногенез ма ҳ сулотлари ўзларининг табиатига, ландшафт ҳ олатларига, тупро қ хоссаларига бо ғ ли қ равишда йи ғ илган жойларида захарлиликларини йў қ отиш мумкин. Табиий жараёнларда қ айта ишланиб, са қ ланиб қ олишлари, тўпланиб тирик организмларга хатарли таъсир этишлари мумкин. Автоном ландшафтларда техноген ифлосланишидан ўз- ўзидан тозаланиш жараёнлари ривожланиб боради. Чунки бу ерларда ифлосланиш ма ҳ сулотлари ер усти ва тупро қ сувлари билан тар қ алиб кетади. Аккумулятив ландшафтларда техногенез ма ҳ сулотлари консервация бўладилар ва тўпланадилар. Масалан, симоб, қ ўр ғ ошин, кадмий қ умо қ таркибли тупро қ ларнинг гумус - аккумулятивли горизонтларнинг ю қ ориги сантиметрларида яхши сорбцияланади. Уларнинг тупро қ профилида ҳ аракати ва тупро қ профилидан таш қ арига чи қ ишлари жуда кам. Лекин енгил механик таркибли нордон ва кам гумусли тупро қ ларда бу элементларнинг миграцияси жараёнлари кучаяди. О ғ ир металларнинг тупро қ даги тирик организмларга биргаликда таъсири янада ҳ алокатлиро қ таъсир кўрсатади. Тупро қ тип тупро қ ларда улар мелиоратив ҳ олатига бо ғ ли қ ҳ олда о ғ ир металларнинг за ҳ арлилиги турлича бўлади. Масалан, кадмий мелиоратив ҳ олати но қ улай, маданийлашмаган подзол тупро қ ларда 5 мг Ғ кг ми қ дори ҳ алокатли таъсир этади. Маданийлашган айирмаларида эса 50 мг Ғ кг дан ҳ алокатли таъсири бошланади. Техногенез ма ҳ сулотларидан техноген ифлосланган тупро қ лар мелиорацияси энг аввало регионлардаги тупро қ

www.arxiv.uz қ атламларининг генетик ҳ усусиятларини билишга ишлаб чи қ аришни ташкил принципларига ва технологияни мукаммаллаштиришга асосланган. Туташ технологик тизимларини барпо этиш, ишлаб чи қ аришни чи қ индиларсиз ташкил этиш, техногенез махсулотларини тупро ққ а тушишини кескин деярли тўли қ қ ис қ артиради. Ҳ озирда мавжуд тупро қ ифлосланганлигини йў қ отиш мелиоратив тадбирларидан қ уйдагиларни кўрсатиш мумкин. Тупро қ о ғ ир металлар ва бош қ а токсик компонентлар билан атмосфера ор қ али ифлосланганда ва бу ифлосланиш катта ми қ дорда тупро қ нинг энг устки сантиметирида тўпланганда шу қ атламни йи ғ иштириб олиб кўмиб ташлаш мумкин. Ҳ озирги пайтда о ғ ир металларни таъсирини йў қ отадиган ёки уларни захарлилик таъсирини камайтирадиган қ атор химиявий моддалар олинган. Тупро ққ а гипс, о ҳ ак, органик ў ғ итлар солиш ҳ ам о ғ ир металларни ва токсинларни адсорбциялайди. Органик ў ғ итларни ю қ ори меъёрларда солиш, яшил ў ғ итлардан фойдаланиш ва бош қ алар ҳ ам о ғ ир металлар ва токсинлар таъсирини камайтиради. Минерал ў ғ итлар таркиби ва меёрини бош қ ариш қ атор элементларнинг за ҳ арли таъсирини камайтириши мумкин. Шундай қ илиб, ҳ имоя қ илувчи тадбирлар мажмуаси ва о ғ ир металлар билан ифлосланиши йў қ отишга қ артилган тадбирлар тупро қ ни ифлосланишидан ҳ имоялашни таъминлайди. Уларни биологик фаоллигини оширади, унумдорликни мутадиллаштиради, ерларни мелиоратив ҳ олатларини яхшилайди.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1. П . Узо қ ов , И . Бобохўжаев – « Тупро қ шунослик ». Т .: « Меҳнат » 1995. 2. М.А.Панков - “Мелиоративное почвоведение”. Т.: “Ўқитувчи” 1974. 3. И.И.Плюснин, А.И.Голованов - “Мелиоративное почвоведение”. М.: “Колос” 1983. 4. М.А.Панков - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи” 1970. 5. М.Баҳодиров, А.Расулов - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи”. 1970. 6. Х.М. Махсудов - “Эрозия почв аридной зонў”. Т.: “Фан”. 1982. 7. О.К.Комилов - “Мелиорация засоленнўх почв Узбекистана”. -Т.: «Фан» 1985. 8. К.Гедройц - “Солонцў, их происхождение, свойства и мелиорация”. Избр. тр. М.: 1928. 9. М.У.Умаров - “Почвў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 10. Н.В.Кимберг - “Почвў пустинной зонў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 11. А.Расулов - “Почвў Каршинской степи”. Т.:“Фан”. - 1975. 12. Х.А.Абдуллаев - “Ўзбекистон тупроқлари”. - Т.: 1973. 13. И.С.Кауричев - “Почвоведение” М.: “Колос” 1989. 14. В.А.Ковда - “Основў учения о почвах”. М.: “Наука” 1973.

www.arxiv.uz 15. В.А.Ковда, Б.Г.Розанов - “Почвоведение” М.: «Вўсшая школа» 1988. 16. И.Я.Крупенников - “История почвоведения”. М.: “Наука” 1981. 17. Л.А.~афурова, Х.М.Махсудов, М.Ю.Адель - “Эрозияга учраган неоген ётқизиқларда шаклланган бўз тупроқларнинг биологик фаоллиги”. Т.: “Ўзбекистон” 1998. 18. А.Расулов, А.Эрматов - “Тупроқшунослик деҳқончилик асослари билан” Т.: “Ўқитувчи” 1980. 19. Б.Г.Розанов - “Морфология почв”. М.: МГУ. 1983. 20. www.ziyonet.uz

Похожие

Гипсли тупроқлар ва уларнинг мелиорацияси. Тошлоқ тупроқлар ва уларни мелиорациялаш

Эрозияга учраган тупроқлар ва уларнинг мелиорацияси. Ерлар рекультивацияси

Мелиоратив тупроқшунослик фани унинг мақсади, вазифалари, услублари, тарихи. Тупроқ мелиорациясининг турлари

Табиатда тузларни айланма xаракати ва уларни цикллари

Ер ресурсларидан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш