Sayyoralarning orbita elementlari - Астрономия - Рефераты

Sayyoralarning orbita elementlari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1126.5 KB

Sayyoralarning orbita elementlari Reja: 1. Sayyoralarning orbitalarini aniqlovchi elementlar. 2. Keplerning umumlashtirilgan qonunlari.

1. Sayyoralarning orbitalarini aniqlovchi elementlar Sayyoraning harakati to’la aniqlangan bo’ladi, agar uning trayektoriyasi joylashgan tekislik, orbita formasi va o’lchamlari orbitaning tekislikdagi oriyentirovkasi hamda sayyoraning orbita biror joyida bo’lish vaqti ma’lum bo’lsa. Sayyora orbitasini aniqlovchi kattaliklarga orbita elementlari deyiladi. Sayyora orbi tasini o’rnini aniqlash uchun asosiy tekislik sifatida ekliptika tekisligi olinadi. Sayyora orbitasi ekliptika tekisligi bilan ikki nuqtada kesishadi bu nuqtalarga tugunlar deyiladi. Sayyora orbitasi bo’ylab janubiy qutbdan uzoqlashib ekliptikaning kesib o’tish tuguniga chiqish tuguni Janubiy qutbga yaqinlashish tuguniga botish tuguni deyiladi. Sayyoraning orbitasi 6 ta element bilan aniqlanadi: 1. Orbita tekisligining ekliptika tekisligiga nisbatan qiyalik i burchagi, i 0  dan 180  gacha o’zgaradi.   90 0  i bo’lsa, sayyora Quyosh atrofida Yer bilan bir xil yunalishida aylanayotgan bo’ladi (to’g’ri harakat).   90 180  i bo’lganda esa qarama-qarshi yo’nalishda harakat kiladi (teskari harakat). 2. Chiqish tugunining geliosentrik uzunlamasi ya’ni Quyosh markazidan chiqish tuguni tomon va bahorgi tengkunlik nuqtasi tomon yunalishlar orasidagi Ω burchak. Chiqish tugunining uzunlamasi 0  dan 180° gacha o’zgaradi. i va Ω burchaklar orbita tekisligini fazodagi o’rnini aniqlaydi. Rasm 15. Sayyora orbitasining elementlari .Қ

3. Orbitaning perigeliy nuqtasini tugundan burchak uzoqligi  , ya’ni Quyosh markazidan perigeliy va chiqish tuguni tomon yunalishlar orasidagi burchak  ga 0  dan 360° gacha o’zgaradi. Perigeliyning burchak uzoqligi orbitaning tekislikdagi o’rnini aniqlaydi. 4. Elliptik orbitaning katta yarim o’qi “a”. Bu element bir qiymatli siderik davr T-ni aniqlaydi. Ko’p hollarda “a” bilan element sifatida yana o’rtacha sutkali harakat T T n / 2 / 360     burchak tezligi beriladi. 5. Orbita ekssentrisiteti a b a e 2 2  - bunda “a” va ”b” orbitaning yarim o’qlari. Katta yarim o’q “a” va ekssentrisitet “e” orbita shaklini va o’lchamini aniqlaydi. 6. Sayyoraning perigeliydan o’tish vaqti t 0 yoki sayyoraning orbita biror joyida bo’lish vaqti t . Sayyoraning perigeliy nuqtasidan o’tish vaqti t 0 -ni va boshqa orbita elementlarni bilib sayyorani orbita tekisligidagi joyini istalgan t vaqt uchun aniqlash mumkin. Sayyoraning orbitasidagi o’rni radius vektor r va haqiqiy anomaliya Ө bilan beriladi. Haqiqiy anomaliya deb PSR burchakga aytiladi, bu burchak Quyoshdan perigeliyga o’tkazilgan yunalishi va “r” sayera radius vektori orasidagi burchagidir. Radius vektor r va haqiqiy anomaliya Ө quyidagi formulalardan topiladi:   cos 1 e a r   (9.1) 2 1 1 2 E tge e tg     (9.2) bunda Ye=<PON - ga ekssentrik anomaliya deyiladi. Ekssen trik anomaliya Ye Kepler tenglamasidan topiladi. E e E M sin   (9.3) bunda M - o’rtacha anomaliya deb ataluvchi burchakdir. O’rtacha anoma liya sayyora aylana Rasm 16. Haqiqiy, o’rtacha va ekssentrik anomaliya.  Қ

buyicha tekis n - ga teng bo’lgan burchak tezlik bilan aylanganda, ( t-t 0 ) vaqt oralig’ida o’tgan yoyiga tengdir   0 0 2 t t T t tn M      (9.4) Sayyoraning orbitasidagi o’rni biror t vaqt uchun quyidagi ketma-ketlikda aniqlanadi: 1. (9.4) formuladan berilgan T va ( t-t 0 ) uchun M-o’rtacha anomaliya aniqlanadi. 2. (9.3) formuladan ketma-ket yaqinlashish metodidan foydalanib ekssentrik anomaliya Ye topiladi. 3. (9.1) va (9.2) formulalardan radius-vektor g va haqiqiy anomaliya Ө topiladi. Sayyoraning orbitasidagi o’rnini topib berilgan vaqt momentlari uchun sayyoraning fazoviy geliosentrik koordinatalarini topish mumkin. Berilgan o’sha vaqt muddatlari uchun Yerning orbitasi dagi o’rnini aniqlab sayyoraning o’sha vaqtdagi geosentrik koordi natalarini va Yerdan sayyoragacha bo’lgan masofani topish mumkin. Sayyoralarning ko’rinma koordinatalarini orbita elementlariga ko’ra aniqlashga efemeridalarni hisoblash deyiladi. Efemeridalar shunday tablisalarki unda sayyoralarning berilgan vaqt momentlari uchun o’rni berilgan bo’ladi. Koordinatalarga ko’ra orbita elementlarini aniqlashga orbitani aniqlash deyiladi. Bu masala koordinatalarni hisoblashga ko’ra ancha murakkab masaladir. Kepler, uzoq vaqtlardan ma’lum bo’lgan sayyoralar uchun bu masalani yechgan, ya’ni koordinatalaridan orbita elementlarini aniqlagan. 2. Keplerning umumlashtirilgan qonunlari Kepler o’zining qonunlarini empirik ravishda sayyoralarning harakatlarini o’rganish asosida topgan edi. Shuning uchun biz qayd qilgan ta’riflar faqatgina sayyoralarga taalluqlidir. Barcha kosmik jismlarni harakatini ifodalash uchun Kepler qonunlarini umumlashtirish lozim. a. Keplerning birinchi umumlashtirilgan qonuni quyidagicha ta’riflanadi: Tortilish kuchi ta’siri ostida bir jism ikkinchi eism tortish maydonida biror konik

orbita ellips, aylana, parabola yoki giperbola bo’yicha harakat qiladi. Anna shunday ta’rifga ko’ra jismlar, kometalar sayyoralar va boshqalar ularning orbitalari ellips parabola yoki giperbola shaklida bo’ladi degan xulosa chiqadi. Bu ta’rif katta sayyoralar yo’ldoshlari uchun ham qo’shaloq yulduzlar uchun ham o’rinlidir. b. To’g’ri burchakli koordinat sistemasini shunday olamizki, uning boshida tortiluvchi markaziy jism joylashgan bo’lib, XY tekislikda harakatlanuvchi jism orbitasi joylashgan bo’lsin. Kuch va tezlanishni koordinat o’qlariga proyeksiyasini olib mexanikaning asosiy tenglamasini yozamiz:y x F dt y d m F dt x d m   2 2 2 2 Bu tengliklarni ikkinchisini x-ga birinchisini y-ga ko’paytirib, ikkinchisidan birinchisini ayiramiz. U holda x y yF xF dt x dy dt y dx m         2 2 2 2 (9.6) ekanligini topamiz. Kuch markaziy bo’lganligi uchun, rasmdan ko’rinib turibdiki, y x F F y x  yoki 0  x y yF xF (9.7) (9.6) va (9.7) formulalardan 0 2 2 2 2        dt x dy dt y dx m yoki 0     dt dxy dt dyx dt d (9.8) yozish mumkin bo’lib, bundan const dt dxy dt dyx   ekanligi kelib chiqadi. Qutb koordinat sistemasiga o’tsak     const dt d r ÿúíè const dt d r dt d r r const r dt d r r dt d r r y r x                      2 , sin sin cos cos cos sin sin cos sin ; cos (9.9)Rasm 17. Haqiqiy, o’rtacha va ekssentrik anomaliya.

ekanligi kelib chiqadi, ya’ni vaqt birligida jism radiusi vektori chizgan yuza o’zgarmas kattalikdir. v. Kepler uchinchi qonuni. Aylanma harakatda tezlanish r T r r r r a 2 2 2 2 2 2 4        (9.10) ga tengdir. m massali jismni M markaziy jism atrofidagi nisbiy  2a a aíèñ      tezlanishni ko’rib chiqamiz. Biz bilamizki, 2 2 2 1 r Mm G Ma âà r Mm G ma   bo’lib, shuning uchun   2 2 2 1 r m M G a ÿúíè r m M G a a íèñ       bo’ladi. a va a nis bir xil tezlanish bo’lganligi uchun 2 2 2 4 r m M G T r    bo’lib, bundan   2 2 3 4 G m M T r   (9.11) ekanligi kelib chiqadi. Topilgan tenglikni mos raviishda M 1 va M 2 markaziy jismlar atrofida aylanuvchi m 1 va m 2 jismlar uchun yozsak hamda bu jismlar ellips bo’yicha harakat qilayotganligini hisobga olsak, u holda 2 2 1 1 ; a r a r   bo’ladi. Shuning uchun quyidagicha yozish mumkin:         32 31 2 2 22 1 1 21 2 2 22 32 1 1 21 31 a a m M T m M T áóíäàí m M T a m M T a       (9.12) Oxirgi formulani sayyoralarga tatbiq etsak markaziy jism M - Quyo щ dir va M m M m   2 1 ; bo’lganligi sababli 32 31 22 21 a a T T  bo’lishi kelib chiqadi. (9.11) formula astronomiyada katta rol o’ynaydi, undan foydalanib sayyoralarni massasi topiladi.

Похожие

Sayyoralarning ko’rinma harakatlarini tushuntirish

G’alayonlatuvchi kuch va g’alayonlangan harakat

Quyosh tizimi

Yoritgichlar shaklini va o’lchamini aniqlash

Sayyoralarning ko’rinma harakati. Ptolomeyning dunyo tuzilishi to’g’risidagi sistemasi. Kopernikning dunyo tuzilishi to’g’risidagi sitemasi