Sayyoralarning ko’rinma harakatlarini tushuntirish - Астрономия - Рефераты

Sayyoralarning ko’rinma harakatlarini tushuntirish

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

807 KB

Sayyoralarning ko’rinma harakatlarini tushuntirish. Kepler qonunlari Reja: 1. Sayyoralar ko’rinma sirtmoqsimon harakati. 2. Sayyoralar sinodik harakat tenglamasi. 3. Kepler qonunlari.

1. Sayyoralar ko’rinma sirtmoqsimon harakati Sayyoralar o ’ zlarining Quyosh atrofidagi harakatlarida Quyoshga nisbatan turli vaziyatlarni egallashlarini ko ’ rib chiqqan edik . Keling Yer Q Quyoshga nisbatan rasmdagi vaziyatda bo ’ lsin . Bu paytda ichki yoki tashki sayyoralar , orbitasining istalgan joyida bo ’ lishi mumkin . Agar ichki sayyora masalan , Venera V 1 , V 2 , V 3 , V 4 vaziyatlarida bo ’ lsa V 1 va V 3 , uning mos ravishda quyi va yuqori Quyosh bilan birlashishi , V 4 - sharqiy elongatsiyasi , V 2 - g ’ arbiy elongatsiyasidir . Tashqi sayyora esa masalan , Mars ( M ), Yerdan M 4 - sharqiy , M 2 - g ’ arbiy kvadraturalarda , M 3 - qo ’ shilishi , M 1 - qarama - qarshi turish vaziyatlarida turadi . Ichki sayyora Yerga quyi qo ’ shilishi vaziyatida eng yaqin va yuqori qo ’ shilishida eng uzok masofada bo ’ ladi . Tashqi sayyoralar esa M 1 qarama - qarshi tomonda bo ’ lganida Yerga yaqin masofaga kelsa qo ’ shilishi M 3 da uzoq masofada bo ’ ladi . Sayyoralarning sirtmoqsimon harakatini tushuntirish asosida Yer va sayyora orbita bo’ylab chiziqli harakatlarini solishtirish yotadi. Yuqori Rasm 12. Sayyoralar konfiguratsiyasi . Teskari harakat To’gri harakat Rasm 13. Sayyoralarning to’gri va teskari harakatlari .To’g’ri harakat Teskari harakat а) b )

sayyora qo’shilib, vaziyati yaqinida M 3 bo’lganida (Rasm 13-a) uning tezligi Yerning tezligiga qarama-qarshi bo’ladi. Yerdan uning tezligi kattalashganday tuyuladi qarama-qarshi turish paytida sayyoraning tezligi qarama-qarshi tomonga qaratilgandir. Lekin Yerning tezligi sayyora tezligidan katta bo’lganligi sababli sayyora teskari tomon sharqdan g’arbga tomon harakat qilganday bo’lib ko’rinadi. Xuddi shunday analiz (Rasm 13-b) nima uchun quyi sayyoralar pastki qo’shilishi paytida (V 1 ) teskari harakat qilib, yuqori qo’shilishi paytida esa (V 2 ) to’g’ri harakat kilishni ko’rsatadi. 2. Sayyoralarning sinodik harakat tenglamasi Sayyoralarning sinodik (S) davri deb, ularning ikki marotiba ketma-ket o’tgan bir xil konfigurasiyalari orasidagi vaqtiga aytiladi. Siderik yoki yulduz aylanish davri (T) deb sayyoraning Quyosh atrofida bir marotiba to’la aylanishi uchun ketgan vaqtga aytiladi. Yerning siderik aylanish davriga yulduz yili deyiladi (T  ). Ana shu uchta davr orasidagi matematik bog’lanishni topamiz. Sayyora uchun bir sutkada burchak buyicha siljishi quyidagiga tengdir. 360  /T Yer uchun 360  /T  sayyoralar va Yer (Yer va sayyora) sutkali burchak siljishlarining farqi, sayyoralarning bir sutkadagi ko’rinma siljishiga, ya’ni 360  /S ga tengdir. Ichki sayyoralar uchun    T T S 1 1 1 (8.1) Tashqi sayyoralar uchun esa T T S 1 1 1    (8.2) (8.1) va (8.2) - ga sayyoralarning sinodik harakat tenglamalari deyiladi. Kuzatishdan sinodik davr S va Yerning siderik aylanish davri T aniqlanadi.

Sayyoralarning siderik aylanishi davrlari esa (8.1) va (8.2) tenglamalardan foydalanib topiladi. Yulduz yili davomiyligi 365,325 o’rtacha Quyosh sutkasiga tengdir. 3. Kepler qonunlari Kepler Kopernik tarafdori edi, u Tixo Bragening 20 yil davomida va o’zining bir necha yil davomida Mars sayyorasini kuzatish natijalariga asosan Kopernik sistemasini mukamallashtirmoqchi bo’ldi. Avvaliga u sayyoralar Quyosh atrofida aylana shaklidagi orbitalar bo’yicha harakat qiladilar deb faraz qildi. Keyinchalik murakkab hisoblashlar asosida yanglishganini aniqlab o’zining qonunlarini kashf etdi. 1. Barcha sayyoralar Quyosh atrofida ellips shaklidagi orbitalar buyicha harakat qiladi va bunday orbitalarning fokuslaridan birida Quyosh turadi. 2. Teng vaqt oraliqlarida sayyoraning radius vektori teng yuzalar chizadi. 3. Sayyoralarning siderik aylanish davrlarini kvadratlarini nisbati ular orbitalarini katta yarim o’qlari kublari nisbatidek bo’ladi. Biz bilamizki ellipsning (Rasm 14.) istalgan nuqtasidan 1f va 2f fokuslarigacha bo’lgan masofalarning yig’indisi o’zgarmas bo’lib, AP katta o’qiga tengdir. rà à ÎÏ ÎÀ    katta yarim o’q deyiladi. ra e ÎÏ Îf   /1 ellipsning ekssentrisiteti deyiladi, ye ellipsning aylanadan qancha farq qilishini ko’rsatuvchi kattalikdir. Aylana uchun ye=0. Barcha sayyoralarning orbitalarini eksentrisiteti 0 - dan kam farq kiladi. Venera uchun e=0,007, Pluton uchun e=0,249 ga teng bo’lib eng katta, Yer uchun e=0,017. Kepler ikkinchi qonunidan sayyora perigeliy nuqtasi yaqinida tezroq harakat qilishi kelib chiqadi. Perigeliyda sayyora Quyoshdan  e a q   1 masofada bo’lsa, afeliyda esa  e a Q   1 masofada bo’ladi. Quyoshdan sayyoraning o’rtacha masofasi a Q q a 2 2   ga tengdir. Perigeliy nuqtasidan o’tishda sayyora tezligi e e q    1 1   (8.3) ga teng bo’lsa, afeliydan o’tishda esa uning tezligi quyidagicha bo’ladi:

e e Q    1 1   (8.4) Kepler uchinchi qonuni matematik tarzda quyidagicha yoziladi: 32 31 22 21 a a T T  (8.5) T 1 va T 2 – sayyoralarning siderik aylanish davrlari bo’lsa, a 1 va a 2 mos ravishda ularning orbitalarini katta yarim o’qlari bo’ladi. Agar sayyoralarning katta yarim o’qlarini Yerdan Quyoshgacha o’rtacha masofa birligida, davrlarini yil birligida hisoblasak u holda Yer uchun T=1, a=1 bo’lib, har qanday sayyoraning Quyosh atrofida aylanishi davri 3a T  kabi bo’ladi. Rasm 14. а )Elliptik orbita; b) kepler ikkinchi qonunini ilyustratsiyasi

Похожие

Sayyoralarning ko’rinma harakati. Ptolomeyning dunyo tuzilishi to’g’risidagi sistemasi. Kopernikning dunyo tuzilishi to’g’risidagi sitemasi

Sayyoralarning orbita elementlari

Yoritgichlar shaklini va o’lchamini aniqlash

G’alayonlatuvchi kuch va g’alayonlangan harakat

Yer o’qining presession va nutasion harakatlari