Пардозбоп қурилиш қоришмалари - Архтектура - Рефераты

Пардозбоп қурилиш қоришмалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1715 KB

Пардозбоп қурилиш қоришмалари Режа: 1. Қоришманинг асосий хоссалари 2. Ранги қоришмалар 3. Қоришмага ранг берувчи пигментлар 4. Қурилиш қоришмаларнинг турлари

Умумий тушунчалар Қурилиш қоришмаси, боғловчи қурилиш ашёлардан биронтасини (цемент, оҳак, гипс ва бошқаларни) сув, қум ва ҳар хил қўшилмалар билан қориштириб тайёрланади. Қурилиш қоришмалари сувоқчиликда, тош, ғишт, блоклардан деворлар қуришда, деворбоп блоклар, плиталар тайёрлашда ишлатилади. Қурилиш қоришмаларини тайёрлашда тўлдиргичларнинг йириклиги 5 мм дан ошмаслиги лозим. Қурилиш қоришмалари (қуруқ ҳолатидаги) зичлигига кўра оддий - зичлиги 1500 кг/м з дан катта ва енгил - зичлиги 1500 кг/м 3 дан кичик бўлган хилларга бўлинади. Оддий қоришмалар учун тўлдиргич сифатида зичлиги катта бўлган (1500 кг/м 3 дан катта) дарё тошларидан майдалаб ишлаган қумлар, енгил хили учун эса ғовакли енгил қумлар (керамзит, аглопорит, тошқол пемза) ишлатилади. Қоришмадаги боғловчи моддаларнинг хилига кўра оддий қоришмалар - цементли, оҳакли, гипсли ёки мураккаб қоришмали цемент- оҳакли, цемент-тупроқли, оҳак-гипсли каби турларга бўлинади. Ишлатилишига қараб қоришмалар деворбоп, пардозбоп ва маҳсус қоришмаларга бўлинади. Қурилиш қоришмалари учун гидравлик боғловчи моддалар сифатида портландцемент, тошқол-портландцемент, пуццолан-портландцементлар ишлатилади. Бундай боғловчилар билан тайёрланган қоришмалар сув, нам ёки бошқа зарарли муҳитдаги иншоотлар қуришда ишлатилади. Йириклиги 5 мм дан кичик қумлар, қоришмалар учун самарали тўлдиргичдир. Тош ва ғишт теришда ишлатиладиган қурилиш қоришмалари таркибидаги боғловчи турларига қараб цементли, оҳак-цементли ва оҳакли қоришмаларга бўлинади. Цементли қоришмалар агрессив муҳитларда, асосан, бино ва иншоотларнинг пойдевор қисмида, нам таъсиридаги деворларни сувошда ёпма плиталар чокларини тўлдиришда ва пол текислашди ишлатилади. Оҳак-цементли қоришмалар ёйилувчан, пластик, мустаҳкам бўлганлиги учун бино ва иншоотларнинг ер усти ва ер ости қисмларида ишлатилади.

Оҳакли қоришмалар ёйилувчан, пластик, юза билан яхши ёпишиш ва узоққа чидамли бўлгани учун ғишт ва тошларни теришда ишлатилади. Қоришманинг асосий хоссалари Қоришманинг қулай жойланувчанлик билан ёйилувчанлик каби хоссалари уни ишлатиш учун қулай бўлишлигини таъминлаши керак. Тайёрланган қоришмага стандарт конуснинг қанча чуқурликка ботишига қараб, унинг ёйилувчанлик кўрсаткичи топилади. Стандарт конуснинг учидаги бурчаги 30 0 бўлиб, оғирлиги 300 г дан ошмайди. Конуснинг учи қоришма сиртига текизилган ҳолда эркин чўктирилади (11.1-расм) ва стрелка унинг қанча сантиметрга ботганлигини кўрсатади. 11.1-расм. Қоришма ёйилувчанлигини аниқлайдиган конус. 1-қўзғалувчан таёқча; 2-конуснинг қоришмага ботишини кўрсатувчи чизғич; 3-штатив; 4-конус; 5-қоришма солинган кесик конус. Қоришманинг ишлатилишига қараб конуснинг ботиш чуқурлиги 11.1-жадвалда ёритилган. Қоришманинг ёйилувчанлиги

11.1-жадвал Ишлатилиши Қоришмага ботирилган конуснинг чуқурлиги ёки ёйилувчанлиги, см Асос ғовак ёки ҳаво иссиқ бўлганда Асос зич ёки ҳаво совуқ бўлганда Ғишт теришда 8-10 6-8 Тошқолли блокларни теришда 7-9 5-7 Қўл кучи билан зичланган ҳарсанг тошни теришда 6-7 4-5 Ҳарсанг тошни титратиш асбоблари билан қоришмага чўктирилганда 2-3 1-2 Қоришманинг ёйилувчанлиги асосан ундаги сув миқдорига ва тўлдирғичнинг сув шимувчанлигига боғлиқ бўлади. Қоришма жойланган асос ғовак ёки обдон қуруқ ҳолатда бўлса, у сувнинг бир қисмини шимиб олади, нати жада қоришмадаги цементнинг тўла гидратацияланиши учун сув етишмай қолади. Агар асос намланган бўлса, ундаги сувнинг бир қисми шимилганда ҳам мустаҳкамлиги камаймайди. Қоришмани қониқарли ёйилувчанликда тайёрлаш учун унга совун суви, сульфит спирт бардаси ва ҳ.к. пластификаторлардан 0,1-0,3% миқдорда қўшиш керак. Қоришма учун анорганик қўшилмаларнинг миқдори тажриба йўли билан аниқланади. Қоришманинг мустаҳкамлиги ҳам бетон сингари боғловчининг фаоллигига, сув-цемент нисбатига, зичлигига ва қотиш шароитига боғлиқ. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 7,07х7,07х7,07 см га тенг қилиб қоришмадан тайёрланган куб ёки 4х4х16 см ли намунани, 28 кун нам шароитда сақлангандан кейин, эгилишга ва сиқилишга синаб

аниқланади. Қурилишда ишлатиладиган қоришмалар тўғрисидаги маълумотлар иловада ёритилган. Қоришмани сув ушлашлигини ва пластиклигини таъминлашда анорганик ва органик қўшилмалар ишлатилади. Сув ва намни ўзида ушлаб турадиган қўшилмалар - оҳак, кул, тупроқ, диатомит, туйилган тошқол ва ҳ.к. қоришманинг пластиклигини оширади. Совуқ кунлари тайёрланаётган қоришманинг музлаб қолмаслиги ва қотиш тезлигини нормал бўлиши учун кимёвий қўшилмалар (хлорли кальций - 3- 7%; поташ - 3-5%; хлорли натрий – 3-5% ва ҳ.к.) қўшилади. Ранги қоришмалар Бундай қоришмаларни тайёрлаш технологияси оддийлардан фарқ қилади. Бунинг учун пардозланадиган юзанинг ҳолатига (текислиги, ашёнинг хили ва х.к.) кўра ранг берувчи пигментлар, юзага жило ва безакли рельеф берувчи турли рангдаги майда, йирик тўлдирғичларни танлаш ва уларни майда йириклиги бўйича фракцияларга (гранулометрияси) бўлиш ва бундан кейин таркибини хисоблаб пардозбоп қоришма тайёрлаш керак бўлади. Пардозбоп қоришма учун ишлатиладиган рангли боғловчи модда турли сувоқ қилинадиган юзанинг қандай ашёдан эканлигига ҳам боғлиқ. Қуйидаги 11.2-жадвалда деворни ҳилига кўра боғловчи моддани танлаш ёритилган. Қоришмани ишлатилишига кўра боғловчи моддани танлаш. 11.2-жадвал Безакли сувоқ қилинадиган юза Қоришма учун пигментли боғловчи модда Оғир ва енгил бетон, силикат бетон ёки ғишт Портландцемент, полимер цемент, охак, рангли цемент, цемент- коллоид елим Иншоотни фасад юзаси оддий ғишт Охак, рангли портландцемент, оқ цемент

Рангли безак сувоқ қоришма таркибига кўра охак-қумли, терразитли, тошсимон хилларда бўлади. Террозит қоришма боғловчи модда қуруқ пигмент, тўлдирғич ва майдаланган юпқа слюда парчалари билан аралашган ҳолда тайёрланади. Тошсимон безакли сувоқ қилишда ҳар ҳил рангдаги табиий тошга ўхшаган юзани ишлаш учун қоришмага майда ва йирик (ўлчами 5 мм гача) донадаги рангли тоғ жинслари қўшиб тайёрланади. Боғловчи модда сифатида оқ ёки пигментлар қўшилган портландцемент ишлатилади. Айрим ҳолларда 5 % гача охак қўшилади. Бундай безакли сувоқ учун ишлатиладиган рангли қоришмани ёйилувчанлиги безакли қатлам учун стандарт конусни чўқиши 7-10 см бўлиши керак. Кўл мехнати билан, тегишли равишда 8-12 см ва 9-12 см дан ошмаслиги керак Қоришмага ранг берувчи пигментлар Табиий ёки кимёвий моддалар билан бўялган, сувда ва ишқорли мухитга (цементли қоришма ёки бетон) чидамли, шунингдек, органик эритмаларда эримайдиган, ҳамда кукун ҳолатида (цемент заррачаларидан 100 марта кичик) суюқ боғловчилар билан осонгина аралашиб қоришмага ранг берувчи моддалар пигментлар деб аталади. Рангли қоришмалар учун ишлатиладиган пигмент заррачасининг ўлчами 0,02-0,1 µ га тенг, у билан цемент рангиниисталган кўринишда бўяш мумкин. Цементни обдон рангга тўйинган ҳолати темир оксидли пигментларни миқдори цемент оғирлигига кўра: қизил пигмент учун 4%, қора бўлса 5%, сариқ пигмент бўлса 7% қўшиш керак. Деворни ички юзаси панел ёки блок Гипсполимерцемент, қуйдирилмай олинган цемент, цемент - коллоид елим, цементоперхлорвинил, рангли портландцемент Деворни ички юзаси оддий ғишт Охак, гипс гипсполимерцемент, цементоперхлорвинил, рангли цемент

Органик пигментлар кам ишлатилади. Чунки, рангни ялтироқлиги йил сайин хиралашади (11.2расм). 11.2-расм. Рангли қопламалар учун кварц қумини синтетик полимерлар билан бўялган майда тўлдиргичлар. Маълумки, қоришма ёки бетон учун ишлатиладиган пигментлар фақатгина бетон ёки қоришма таркибидаги цемент заррарчаларигина ранглайди. Шу сабабдан, пигментни майдалик даражаси (г/см 2 ) цементникидан катта бўлса, рангнинг ёйилиши ва чидамлилиги яхши бўлмайди. Бетон ёки қоришма юзаси бир текис, бир ҳил ранг билан бўялган бўлмоғи лозим. Пардозбоп қоришмада ишлатиладиган рангли пигмент турлари ва уларнинг хоссалари 11.3-жадвалда келтирилган. Рангли цемент олишда қўшиладиган пигментлар. 11.3-жадвал Пигмен т номи Ранги Техник хоссалари Пигмент сарфи,% (цемент оғирлигига нисбатан) Кислот ага чидамлили ги Бўяш хусусияти Охра Сариқ паст ўртача 10...12 Умбра Жигарра нг паст юқори 10...12 Сурик Қизил ўртача ўртача 10...12 Мумия Қизил ўртача ўртача 10...12 Графит Кулранг юқори ўртача 4...6 Хром Яшил ўртача ўртача 5...6 Ультрам Ҳаворан арин г паст ўртача 5...8

Пигмент қоришма билан обдон яхши аралашиши учун қоришма қорғичга аввало майда кейин пигментли рангли цемент ва сув қўшилади (Пигментлар тўғрисида тўла маълумот китобни “бўёқ ва лок” бобида тўла ёритилган). .Сувоқбоп қоришма қопланган юзанинг рангини асосий хусусиятлари – ранглар туси, ёрқинлиги ва тўйинганлигидир. Рангнинг туси ашёнинг ранги кўринадиган спектрнинг қайси қисмига киришини кўрсатади. Рангнинг туси миқдори тўлқин узунлиги билан ўлчанади. Ёрқинлик кўрсаткичи рангли сувоқ юзадан қайтган ёруғлик оқимининг тушаётганига нисбати билан ифодаланадиган қайтариш коэффициенти ёрдамида аниқланади ва у сувоқбоп рангли ашё юзасининг нисбий равшанлиги орқали ҳарактерланади. Рангнинг тўйинганлиги бу бир хил ёрқинликда хроматик рангларнинг ахроматикдан фарқи. Рангли сувоқбоп қоришмаларнинг рангини тартибга солиш, майин майдаланган органик ва ноорганик моддалар – рангли пигментларни ишлатиш йўли билан амалга оширилади. Сувоқбоп рангли қоришмаларнинг эстетик хоссалари мутахассислар томонидан юқори баҳоланади. Безакли пардозбоп қоришмаларнинг ранглар бойлиги жуда катта. Бунга 85% пигментларнинг табиий ранглаш хоссаси мисол бўлади. Масалан: 30-40% пигментлар яшил, 510%-сариқ, 10-20%- қизил-қўнғир, 10-15%-ҳаво ранг, 3-10%-бинафша рангларда бўлади. Ранглар спектрининг қайтарилишини сувоқбоп қоришмаларида аниқлаш қийин. Девор юзаси қоришма билан сувалганда бир рангли (масалан оқ цемент, гипс) ва кўп рангли (турли ранг ҳосил қилувчи минераллар) турларга ажратиш мақсадга мувофиқ. Кўп рангли сувоқда ўртача рангни топиш зарур. Ўртача рангни инсоннинг қабул қилиш аниқлиги сувоқ юзасининг донодорлиги ва ранглари кескин фарқ қилишига боғлиқ. Масалан, сувалган деворнинг донодор юзалар рангги 2-3 метрдан кўзга ташланади.

Ранги девор юзаси ахроматик ва хроматик ранг турларга ажратилади. Ахроматик рангли сувоқ юза асосий безак кўрсаткичига унинг (3,5 дан 89% гача ўзгарадиган) ёрқинлиги киради. Хроматик рангдаги девор юза ранги ахроматик рангдагиларга қараганда чиройли. Қурилиш қоришмаларнинг турлари Қурилиш қоришмаси - Оддий қоришма таркибида қум, цемент ва сув бўлади, мураккаб қоришма эса қум, цемент, тупроқ, оҳак ёки гипс ва сувдан иборат. Қум сифатида 5 мм дан кичик (кварцли, гранитли ва перлитли) тўлдиргичлар ишлатилади. Маркалари: М4, М10, М25, М50, М75, М100, М150, М200 ва М300 га тенг. Ёйилувчанлиги 1-7 см. 50 о Сгача иситилган қоришмани мустаҳкамлиги - 130% дан (28 кунликка нисбати) ошади. Музлашга чидамлилиги 10 дан 300 циклгача. Ғишт теришда, сувоқ ва х.к.ларда ишлатилади. Сувоқ боп қоришмалар - Цемент, қум (дона йириклиги 0,5 дан 4,0мм), қўшилма (оҳак, гипс, соғ тупроқ, целлюлоза эфирлари, ПВА, акрилатлар) ва сувни қориштириб олинган ашё. Rсиқ=0,21,0МПа. Таркиби (цемент:қум) 1- қатлам 1:3, 2-қатлам 1:2. Торкрет сувоқни Rсиқ=30-50МПа га тенг. Қуруқ цемент :қум аралашмаси резина шлангини учидан чиқиш жойида сув билан намлаб 80-100 м/сек тезликда юзага урилади. Деворни сувашда оҳак:гипсли ёки оҳакли :цемент қоришмалар, намли юзаларни сувашда қум: цементли (2:1), ёғли қоришмалар 2-3атм босимда торкретлаш усулида сувалади. Сувоқбоп қоришмалар ғишт, тош теришда ишлатиладиган қоришмага нисбатан мустаҳкамлиги кам бўлади. Бундай қоришма учун асосий кўрсаткич унинг қулай жойланувчанлиги, юқори ёпишқоқлиги, асос билан мустаҳкам бирикиши ва қотиш жараёнида унинг сиртида дарз ва ёриқлар ҳосил бўлмаслигидир. Агар сувоқбоп қоришма конструкцияни зарарли муҳитдан сақлаш мақсадида ишлатилса, у ҳолда қоришманинг мустаҳкамлиги юқори, зич, чидамли ва ўзидан сув ўтказмайдиган бўлиши керак. Сувоқбоп қоришма қуюқ бўлса, юпқа қатламда девор юзасига ётқизилганда у кичик чокларни тўлғазмайди ва тегишли сирт билан

мустаҳкам бирикмайди. Шу сабабли сувоқбоп қоришмалар юқори ёйилувчан, яъни майин қилиб тайёрланади. Оддий сувоқ қалинлиги- ташқи қатлам учун 20мм гача, ички қатлам учун эса 12 мм гача бўлади. Биринчи қатлам - қора сувоқ деб аталувчи юзани тайёрлаш қатлам бўлиб, унинг қалинлиги 5-8 мм га тенг. Бунда, қоришманинг ёйилувчанлиги ёки конуснинг чўкиш чуқурлиги 312 см бўлиши керак. Иккинчи қатлам - асосий қатламнинг қалинлиги 5-12 мм, қоришманинг ёйилувчанлиги эса 7-8 см бўлади. Учинчи қатлам – пардозлаш ёки текислаш қатлами қалинлиги 1.5-2 мм. Бу қатлам учун қоришманинг ёйилувчанлиги 7-10 см бўлиши керак. Бино деворларининг ички томон сиртини сувашда асосан оҳакли ва оҳак- гипсли қоришмалар ишлатилади. Бунда биринчи қатлам учун қоришма таркиби 1:3, иккинчи қатлам учун эса 1:2 нисбатда олинади. Агар девор ёғочдан бўлса, кўпинча оҳак-гипс қоришмаси ишлатилади. Қоришма ғишт теришда ва блокларни монтаж қилишга мўлжалланган бўлса, ишлатиладиган боғловчилар 11.4-жадвалда келтирилган талабларга жавоб бериши керак. 11.4-жадвал Ишлатилиш шароитлари Боғловчи тури Нисбий намлик 60% дан кам бўлган юк кўтарувчи конструкциялар тайёрлашда Портландцемент, тошқол портландцемент, пуццолан портландцемент, оҳак- тошқолли боғловчи ва ҳ.к. Нисбий намлик 60% дан кўп бўлган юк кўтарувчи конструкциялар тайёрлашда Гидрофоб портландцемент, тошқолпортландцемент, портландцемент, оҳак- тошқолли боғловчи ва ҳ.к. Зарарли муҳитлар таъсиридаги пойдеворлар Сульфатга чидамли цемент, пуццолан

қурилишида портландцемент ва ҳ.к. Сувоқчиликда ишлатиладиган қоришма тайёрлашда ишлатиладиган боғловчилар 11.5жадвалда келтирилган талабларга жавоб бериши керак. 11.5-жадвал Ишлатилиш шароитлари Боғловчи тури Нисбий намлик 60% дан юқори бўлган хоналар деворларини сувашда Цементли ва оҳак- цементли боғловчилар Нисбий намлик 60% дан кам бўлган хоналар деворларини сувашда Цементли, гипсли, оҳакцементли, гипс оҳакли, тупроқ оҳакли боғловчилар Бино ва иншоотларнинг ташқи деворларни сувашда Портландцемент М300 ва М400, тошқолли ва пуццолан портландцемент. Бино ва иншоотларнинг ички деворларни сувашда Оҳак, портландцемент,М300 оҳакгипсли боғловчи Сувоқчиликда ишлатиладиган қоришма таркиблари 11.6-жадвалда келтирилган.

11.6-жадвал Суваладиг ан юза Қоришма таркиби Цем ентли Оҳакцемент ли Оҳак ли Оҳакгипс ли Намлиги 60% дан юқори тош ёки бетон 1:2,5 дан 1:4 гача 1:0,3:3 дан 1:0,5:5 гача Намлиги - 1:0,5:4 дан 1:2,5 1:0,3:2 60% дан кам тош ёки бетон 1:0,7:6 гача дан 1:4 гача дан 1:1:3 гача Намлиги 60% дан юқори ёғоч ёки гипс - 1:0,5:4 дан 1:0,7:6 гача 1:2,5 дан 1:4 гача 1:0,3:2 дан 1:1:3 гача Қуруқ қоришма аралашмаси - Цемент, қум ва турли қўшилмалар аралашмасидир. Айрим ҳолларда қурилиш гипси, оҳак ёки эрувчан полимер боғловчи сифатида ишлатилади. Қум донасининг йириклиги 1,25мм дан ошмаслиги керак. Қоришма майин бўлиши учун унга кул, лигносулфанат – ЛТС, СНВ, суперпластификатор С-3 қўшилади. Ғишт теришда, сувоқчиликда ишлатилади. Сув ўтказмайдиган қоришма - Кенгаювчан ёки киришмайдиган цемент (1/3қисм),қум (2/3 қисм) ва қўшилмалар қоришмасидир. Қумни йириклик модули 1,5-2,0 бўлса сувоқ ишлари учун, 2,5-3,5 бўлса торкрет ишлари учун ишлатилади. Гидротехника, канал, ховузларни сувашда ишлатилади. Замонавий пардозбоп рангли қоришмалар бино деворларни ташқи ва ички юзаларини ёки заводнинг ўзида панел ва блокларни сувашда ишлатилади.Пардозбоп сувоқ-цемент: оҳак : туйилган мармар ва рангли пигментни сув билан қоришмасидир. Қоришманинг қотишини охирига 2-3 соат қолганда сувоқ юза сув билан ювилади ва рангли қум кўриниб пардозланади. Қоришма девор юзаларини пардозлашда ишлатилади.

Бино деворларининг ички сиртини сувашда асосан пигмент қўшилган рангли оҳакли ва оҳакгипсли, ҳамда ранглисинтетик бўёқ билан ранг берилган кварц қумли қоришмалар ишлатилади(11.3-расм). Бунда биринчи қатлам учун қоришма таркиби 1:3, иккинчи қатлам учун эса 1:2 нисбатда олинади. Оқ- кўк 11.4-расм. Безакли сувоқ хиллари. Сувоқ юзасига бериладиган бадиий хусн турлари табиатнинг гўзал кўринишларини ифодасидир. Сувоқ юзасини рельефли қилиш учун унинг юзаси бўйлаб ўқлоқ билан ишланади. Шунингдек, манзара беришда шпатель пичоқлари, маҳсус мўйқаламёки оддий бармоқлар билан ишланади. 11. 3 - расм. Пигментлар қўшиб ишланган рангли сувоқбоп қоришма намуналари. Ҳар ҳил рангли сувоқ қоришмалари ичида замонавий бадиий безак қоришмалар кўплаб ишлатилмоқда. (11.4 - расм) Жумладан, майда тош увоқлари билан ишланган пардозбоп сувоқ қоришма, “ венеция” сувоғи, безакли ва бошқа сувоқ қоришмалар амалда кўп ишлатилмоқда. Оқ

Безакли сувоқ қоришма таркибида боғловчи цемент: охак, синтетик латекс ёки силикат калий, тўлдирғичлар сифатида обдон тўйилган қамич, ёғоч толаси, кварц доналари, слюда, пигментлар ва бошқалар ишлатилади. “Венеция” сувоқ қоришмаси мармар кўринишида бўлади. Мармар уни ва юқоридаги боғловчилар бундай қоришмани таркибини ташкил этади. Умуман олганда, декоратив сувоқ қоришмалар синтетик смола асосида ишланган кукунли бўтқа ва ҳар ҳил қўшилмалар – эритувчи, қуюқлатувчи, консервантлар, намланмайдиган моддалар, антисептик ва биоцит моддалардан ташкил топган бўлади. Безакли сувоқ қоришма полиуретан ва эпоксид смолалари асосида ҳам тайёрланади. Бундай қоришмалар бинони ташқи юзасини сувашда ишлатилади. Сувда эрувчан полимерлар асосидаги сувоқ қоришмалар амалда энг кўп тарқалган ва улар бинониг ички ва ташқи юзаларини пардозлашда ишлатилади. “ Флок”ли ёки “чипс” сувоқ – ноёб безакли қоплама сувоқ бўлиб “лайлакқор” юзани эслатувчи чиройли сувоқ турларидир (11.5-расм). 11.5-расм.“Флок” сувоқ. Таркибида ҳар ҳил шаклдаги юпқа акрил бўёқ парчаларидан ташкил топган қоришма бўлиб, елимли юзага суртилади. Ранги акрил парчалари учта таркибий қисмга эга: сувда эритилган секин қурийдиган акрил смола, бир ҳил қалинликда қопланган ананавий флоклар; сувалган юзани сатинсимон ялтирамайдиган акриллоки билан суртиш. Флок қоришма билан барча юзаларни духоба, тери, замши, мўйна сингари безакларда суваш мумкин.

Терразит сувоқ деб аталувчи қоришма таркибида цемент ёки оҳак, слюда, пигмент, қўшилмалар ва қум бўлади. Терразит сувоқни тайёрлаш учун майда (2 мм), ўртача (3-4мм) ва йирик (5-6мм) тўлдиргичлар ишлатилади. Бунда кўпинча портландцемент ўрнида оқ ёки рангли цемент ишлатилади. Баъзан сувоқнинг ҳар хил рангда бўлиши учун рангли табиий тошларни туйиб боғловчи моддалар билан қоришма тайёрлаб ҳар хил рангли плиткалар тайёрланади. 11.6-расм. Сувоқ ўрнида ишлатиладиган қумбетон плиткалар. Безакли пардозбоп сувоқларни 2 гуруҳга ажратиш мумки: -бойитилган, катта (девор) юзаларни пардозлаш, рангли фактуралар, тошга ўхшаш сувоқлар учун; -нақшли, катта бўлмаган юзаларни пардозлаш, сграфито ва мозаикалар учун. Рангли фактурали сувоқ – рангли қум қоришмадан тайёрланади. Бундай сувоқ нафақат рангларни, балки турли нуқсонларни беркитиб фактурани ҳам бойитади. Уларнинг фактуралари турли-туман бўлиши мумкин. Бундай сувоқларни оҳактош туфларини ишлатиб ҳам олиш мумкин. Тошсимон сувоқ, фактурали сувоқдан фарқи турли тоғ жинслари кўринишини такрорлайди (қум, мармар, гранит). Тошга ўхшаш сувоқ, юқорида келтирилган 2 хил сувоқнинг ўртасида жойлашади. Бу сувоқ тошнинг кўринишини такрорламасада, баъзан унинг ташқи ўзига хослиги билан боғланади. Масалан, агар қизил гранит рангидаги қоришмага йирик бўлакли турли рангли шиша аралаштирсак, унда сувоқ юзаси қандайдир тошни эслатади.

Штампланган сувоқ , рангли, қотмаган сувоқ юзасига қандайдир тасвирни штамплаш натижасида олинади. Мозаикали сувоқда нақш турли шакл ва ўлчамдаги рангли смальтадан ишланади, туси эса рангли қоришмадан олинади. Рангли қоришмани тайёрлаш технологик жараёнлари қуйидагилардан ташкил топади: -суваладиган юзани тайёрлаш, -қоришма учун ашёларни тайёрлаш, -сувоқнинг устки қисми ва ранг берувчи пигментни тайёрлаш, -рангли қоришма билан юзани пардозлаш. Манзарали сувоқ қоришмаси оқ ва рангли портландцемент, оҳак ва аралаш боғловчилардан тайёрланиши мумкин. Сувоқнинг ёрқин туси учун оқ цемент ишлатилади. Талаб қилинган рангларни қоришмага пигмент, рангли тўлдирувчи ва ҳ.к. қўшиш билан олиш мумкин.11.7жадвалда турли рангдаги сувоқлар учун қоришма таркиби ва ашёлар сарфи фоизда берилган. Рангли оҳак-қум сувоқлари учун ашё сарфи 11.7-жадвал Сувоқ ранги Ташкил этувчилар Миқдор и, % Оқ Оҳак-пушонка Портландцемент Мармар қуми (0,25- 0,5мм) Мармар уни 10 7 70 13 Оч қизил Оҳак Портландцемент Мармар қуми (0,25- 0,5мм) Мумиё 20 4 73 3

Терракт Оҳак-пушонка Портландцемент Майдаланган ғишт Темир сурик Оқ кварц қуми 15 10 15 2 58 Яшил Оҳак-пушонка Портландцемент Яшил пигмент Хром оксиди Яшил мармар ушоғи (0,5-2мм) 15 15 5 5 60 Сариқ Оҳак-пушонка Портландцемент Мармар уни Қум (0,5-2мм) 15 20 15 50 Олтинсар иқ Оҳак Оқ портландцемент Олтинранг охра Кварц қуми 20 6 4 70 Гранит асосдаги манзарали пардозбоп сувоқ қоришмаларини икки усулда тайёрлаш мумкин. 1-усул. Аралашма майдаланган ўртача йирикликдаги гранит ёки мармар ва ўлчами 3мм дан катта бўлмаган антрацит ушоқдан тайёрланади. Бир қисм цементга 2,5 қисм тўлдирувчи ва пигмент олинади. Сувоқ юзаси мўйқалам, кирка ва ҳ.к. билан пардозланади. 2-усул бўйича гранит ушоқлари йиригидан (8-10мм) 2 қисм ва майдасидан (2-3мм) 1 қисм олинади. Бериладиган қатламнинг қалинлиги катта ўлчамдаги ушоқдан 2-3 марта катта, лекин 20 мм дан кичик бўлади. Бу қатламга 7-8 кундан кейин кирка ёки бошқа асбоблар билан ишлов берилади.

11.8-жадвалда тошсимон рангли сувоқнинг таркиблари келтирилган. Тошсимон рангли сувоқнинг таркиблари 11.8-жадвал Табиий тош Таркиби Миқд ори, % Кулранг гранит Рангли портландцемент Тўлдирувчи: кулранг гранит ушоғи ёки лабрадорит 25 75 Рангли портландцемент Тўлдирувчи: кулранг гранит ушоғи ёкиқора мармар ушоғи 25 75 Рангли портландцемент Оҳак Кулранг гранит ушоғи 25 2,5 72,5 Рангли портландцемент Кулранг гранит ва лабрадорит ушоғи 30 70 Оқ портландцементга қўшилган мармар уни 70 30 Оҳак Кулранг гранит ва лабрадорит ушоғи 72 28 Қизил гранит Рангли портландцемент Тўлдирувчи: қизил гранит ушоғи – , кулранг гранит ушоғи ёки лабрадорит ушоғи 25 75 Рангли портландцемент Тўлдирувчи: қизил гранит ушоғи – лабрадорит ушоғи - 25 65 10 Оқ оҳактош Оқ портландцемент Оқ оҳактош ушоғи (1-5мм) 25 75 Оқ портландцемент Оҳак Оқ оҳактош ушоғи (0,6-2,5мм) 22 3 75 Оқ портландцемент 20 5

Оҳак Оқ оҳактош ушоғи (0,6-5мм) 75 Тўрт рангли пардозбоп қоришма таркиби 4.Тўқ сариқ 4.Қизил Оҳак Олтинранг охра Пигмент Қизғиш-жигарранг мумиё Оқ кварц қуми 22, 8 2,4 0,1 0,6 74 Оҳак Олтинранг охра Пигмент Мармар уни 6 0 5 5 3 0 5.Оч қизил 5.Крем ранги Оҳак Майдаланган ғишт Оқ кварц қуми 30 10 60 Оҳак Олтинранг охра Мумиё Мармар уни 3 9 0 ,5 0 ,5 6 0 Олтита рангли пардозбоп сграффит қоришма таркиби. Қуйи қатлам - яшил Юза қатлам – сарғишоч қизил Оҳак Пиширилган суяк Хром оксиди Кварц қуми 23 3 1 73 Оҳак Охра Мумиё Мармар уни 4 9 0 ,7 5 0 ,2 5 5 0 Ўрта қатлам – оч қизил Юза қатлам – қизил Оҳак Темир сурик Кварц қуми 22 4 74 Оҳак Охра Пигмент Оқ кварц қуми 2 5 1 ,2 5 1 ,2 5 7 2, 5 Қуйи қатлам - оқ Ўрта қатлам – сариқ Оҳак Оқ қум 25 75 Оҳак Охра Оқ кварц қуми 2 0 5 7 5

Сувоқ қилинадиган юза нам бўлса, 2030% оҳак-унини портландцемент билан алмаштирилади. Сув эса қоришмани қулай жойланувчанлигига қараб олинади. Сграффитни тайёрлаш . Олдиндан ғадир-будир қилиб тайёрланган, қуриган сувоқ юзага рангли қатлам берилади (биринчи, иккинчи, учинчи). Ҳар бир қатламни беришдан олдин олдингиси қирилади. Ҳўл рангли сувоқ юзани (10 соатданкейин) тирнаб расм солинади. Безакли сувоқ қоришмаларнинг афзаллиги — барча қурилиш ашёлар юзасини сувашга яроқли; — юзадаги майда дарз, эски бўёқ ва ғадир-будурларни текислаш мумкин; — механик зарб ёки ишқаланишга чидамли; — сувни ўтказмайди ва сувоқ қатлам юзани ювиш, тозалаш мумкин; — ҳаво ҳарорати -50...+75ºС да чидамли; — деворни “нафас олиш” тузилишини таъминлайди; — кам ҳаражат талаблилиги билан бошқа қопламалардан афзалдир. Безакли сувоқ қоришма учун энг кўп ишлатиладиган боғловчилар – акрил, стирол-акрилли, поливинилацетат (ПВА), бутадиен-стирол бўтқасидир. Булар ичида акрил кукуни асосида ишланган безак қоришмали сувоқ ультрабинафша нури таъсирга ва +90 ºС ҳароратга ҳам чидамлидир. Шунингдек, у юзага мустахкам ёпишади намга чидамли. ПВА асосидаги қоришма эса намга чидамлилиги паст, аммо қуёш нурининг +90 ºСгача ҳароратида ҳам ранги ўзгармайди. Минерал тўлдирғичлар ичида мармар, гранит ва кварц увоқлари билан ишланган безакли сувоқ қоришма, юзага рельефли чирой беришга қулай. Бундай увоқ доналарининг ўлчами 0,5...5 мм га тенг бўлиши керак. Ва бундай қоришма бино деворларни ташқи юзасини суваш тавсия этилади. Фреска-оҳак қоришмага нақш бериш (фреска) Фреска – бу боғловчи сифатида оҳак ишлатиладиган ҳўл қоришма юзасида амалга ошириладиган рассомлик санъатининг тури. “Фреска” ва “альфреска” сўзи янги тайёрланган асосга нақш бериш маъносини англатади.

“Фреска”усулида сувоқ қилинганда расмларни ва уларни бирлаштирувчи чизиқни деворга тушириш жараёнида қоришмани уйиш ҳисобланади. Фреска нақшлар берилаётганда бўёқ сувда эритилади ва оҳак тупроқ сувоқ юзага суртилади. Қоришмадаги Са(ОН)2 ҳаводаги СО2 ни бириктиради ва юпқа крисстал СаСО3 парда ҳосил қилиб нақшни мустаҳкамлайди. Фреска тагидаги қатлам, юқори сифатли оҳак-қумли қоришмадан тайёрланади. Ҳом ашё сифатида қуйидагилар ишлатилади: оҳак-пушонка ёки юқори сифатли оҳак хамири, гидравлик оҳак, оқ кварц қуми, турли ўлчамдаги, яъни 0,3-1,2 ва 0,15-0,6мм ли фракциядаги мармар қумлари, 1см 2 да 1600 та тешиги бўлган элакдан ўтган мармар чанги кабилар ишлатилади.пигментлардан эса- марганец переоксиди, суяк куйиндиси, охра, тўқ сариқ табиий ранг, яшил ёки куйдирилган умбра, темир оксиди, хром оксиди, яшил изумруд ёки кўк кобальт ишлатилади. Асосдаги сувоқ таркиби - 15%оҳакуни ва 85% кварц қумидан иборат. Сув қоришмани қулай жойланувчанлик кўрсаткичига қараб қўшилади. Фрескини тайёрлаш . Пардоз қилинадиган юзага 2 см қалинликда сувоқ қилинади. Сувоқнинг 1 чи қатлам юзаси бирикиши учун ғадир-будир бўлиши керак. Пардозбоп сувоқ қилишдан олдин девор сув билан ҳўлланади. Қоришма оҳак, майда кварц қуми ва мармар ушоғидан тайёрланади. Пардозбоп сувоққопламанинг қалинлиги 2-3мм бўлиши керак. Қоплама беришдан олдин нақш берувчи 1 кунда ишлов бериши мумкин бўлган юза квадратга олинади. Ҳар бир квадратга тасвир туширилаётганда қоплама юзаси бироз қотиши ва мустаҳкамланиши кутилади. Тасвир туширилгандан кейин бирданига тасвирга бадиий ишлов берилади. Бунда тоза сувда ва оҳак сутида эритилган бўёқлар ишлатилади. Кейинги кунларда озгина очиқ жой қолдирилиб бошқа квадратларга ишлов берилади. Иш охирида очиқ қолдирилган жойларнинг барчасига ишлов берилади. Сунъий мармар тайёрлаш. Сунъий мармар манзарали-пардозбоп ашё, тоғ жинсларининг ташқи кўриниши ва текстурасига ўхшатиб тайёрланади.

Ташқи кўриниши бўйича сунъий мармар оқ ёки рангли, бир тусли ёки кўп тусли, текстурали, нақшли бўлиши мумкин.Сунъий мармардаги тасвир ва нақш трафарет билан туширилади ёки эркин композицияда бажарилади. Сунъий мармар ишлаб чиқиш усулига кўра қайроқланадиган ва дазмолланадиган турларга бўлинади. Қайроқланадиган мармарлар гипс, магнезиал боғловчи ва портландцемент асосида тайёрланади. Мармарни тайёрлашда боғловчиларнинг қуруқ аралашмаси пигмент билан қориштирилади, кейин шит ёки куракча усулида жойланади. Шит усулида, тайёрланган аралашма сепиш ва қоплаш усулларида шитга жойланади. Сепиш усулида асосга қуруқ пигмент қатлами мармар қалинлиги ва рангига мос равишда сепилади; кейин бу қатлам қисмларгабўлинади ва у шитга ўтказилади. Тасвир учун 0,5см рангли қатлам сепилади ва 5 см қалинликда асосий мармар таркибли аралашма қатлами сепилади. Тайёрланган шитдаги қуруқ аралашма текисланади, дока билан қопланади ва унга елимли сув қуйилади. Гипснинг қотишини секинлаштириш учун суюқ елимдан фойдаланилади. Докадан елимли сув ўтганда, у қуруқ аралашмага бир текис тақсимланиб шимилади. Қоплаш усулида шит юзаси елимли сув билан қориштирилган рангли хамир билан қопланади. Талаб қилинган тасвир бўйлаб тайёрланган рангли аралашма шитга жойланади. Рангли хамир жойланган шит, юзасига ишлов бериш учун олдиндан гипс хамири қопланади ва секин юза буйлаб сепилади. Куракча усули асосан нақшли тасвирлар – мармар доғлари, , ям-яшил ранг (малахит) ва бошқа жинсларга ўхшаш тасвирлар ҳосил қилиш учун ишлатилади. Бу усулда рангли хамир куракча билан ишлов бериладиган юзага солинади. Қайроқланадиган мармар юзасига ишлов бериш учун 2-3 соатдан кейин, яъни гипс қотгандан кейин унинг юзаси тозаланади ва қайроқланади. Кейинги куни унинг юзаси дурадгорлик асбоблари билан охирги марта текисланади ва силлиқланади, ювилади, қуритилади ва қуюқ елим билан

шпатлевка қилинади. Шпатлевка қотгандан кейин яна силлиқланади. Кейинчалик 8-10% суюқ елим суртилади ва қуриши билан мармар кўринишидаги юза ҳосил бўлгунча қайроқ билан ишлов берилади ва силлиқланади. Охирида рангсиз мўм(воска) қоришмаси билан ялтиратилади. Барча қайроқланадиган усулда мармар олиш жараёни қуйидаги босқичлардан иборат: қоришмани тайёрлаш; гипс аралашмасини тайёрлаш; мармар аралашмани жойлаш (елимни қайнатиш, хақиқий мармарсимон аралашмани тайёрлаш, шитга сепиш, елимли сувни қуйиш, гипс қоришмаси билан қопланадиган юзани ювиш, мармар аралашмаси билан юзани қоплаш), мармарни қайроқлаш, силлиқлаш ва ялтиратиш. Дазмолланадиган мармар юқори сифатли оҳак-уни асосидаги қоришмадан тайёрланади. Ранг берувчи сифатида ёруғлик таъсирига ва ишқорий муҳитга чидамли пигментлар: охра, мумиё, крон, умбра, кобальт, ультрамарин, сажа кабилар ишлатилади. Қурилишда кўпинча қайроқланадиган мармар ишлатилади, чунки дазмолланадиган мармарни олишда пардозлаш жараёнлари қийин кечади. Ишларни бажариш жараёнида ҳар доим рассом керак бўлади. Сунъий мармарлар фақат ички пардозлаш ишларида ишлатилади. Пардозлашда қуйидаги рангли мармарлар – оч сариқ, кулранг, қизил, оқ ранглари кўп ишлатилади. Тайёр суний силлиқ мармар плита олиш учун, силлиқ ойна ёки никелланган темир тахтали қолипга қуйиш йўли билан 20х20см ўлчамли гипс асосидаги сунъий мармар тайёрланади. Гипсли сунъий мармарни тайёрлаш Бунинг учун 1см 2 да 918 тешиги бўлган элакдан гипс, қуруқ бўёқ пигмент эса 1см 2 да 3600 тешиги бўлган элакдан ўтказилади. Кейин гипс пигмент билан аралаштирилади. Рангли гипснинг миқдори, турли тусларда, лойиҳаланган сунъий мармар юзасига боғлиқ ҳолда тайёрланади. Агар сариқ мармар қора тарам-тарам йўлли бўлса, унда асосий гипс аралашмасининг

ранги сариқ бўлади. Кўп рангли мармар тайёрланганди рангли гипс аралашмалари сарфи ҳисобий йўл билан аниқланади. Биртта сунъий мармар плитасини (450г ли) тайёрлаш учун аралашма сарфи: гипс - 86% ни, елим - 4% ни ва пигмент - 10% ни ташкил қилади. Гипсни қотириш учун елим эритмаси алоҳида тайёрланади ва умумий аралашма сарфининг 60-70% ини ташкил қилади. Силлиқ ойна юзасига ечиладига ёғоч рамка жойлаштирилади. Кейин мармарга тушириладиган тарам-тарам тасвирга қараб асосий қуруқ гипс аралашмаси 5мм қалинликда сепилади. Тасвирни оралиқдаги йўлларига бошқа рангдаги курук гипс аралашмаси жойланади. Ундан кейин аралашма текисланади ва зичланади. Дока билан қопланади ва елимли эритма қуйилади. Елимни шимиш жараёни тугагандан кейин дока олинади. Сунъий мармар намунаси қотгандан кейин қолипдан чиқарилади. Бундай усуллар билан гипс асосидаги рангли қуруқ аралашмадан турли табиий мармарларга ўхшатиб намуналар тайёрлаш мумкин. Ашёлар сарфи 11.9-жадвалда келтирилган. Пардозлашда ишлатиладиган сунъий мармар қоришмалар таркиби. 11.9-жадвал Мармар турлари Пигмент тури ва сарфи, % Текстурада ранглар нисбати, % асоси й тарам -тарам йўл Оқ мармар Асосий Тарам-тарам йўл - Қора куя кукуни (қурум) 85-90 - - 10-15 Уфалей мармари Асосий (кўккулранг) Қурум 0,5-1, ультрамарин 0,5 Қурум 10, ультрамарин 2-3 75-80 - - 20-25

Тарам-тарам йўл Ғозрон мармари Асосий (сариқ- Охра 3-4, мумиё 2-3 Охра 2-3, умбра 2-3 85 - - 15 қизил) Тарам-тарам йўл (3 тусли) Охра 10, мумиё 3-5 Малахит яшил тарам-тарам йўлли (3 тусли) Қорамтир тус Ёрқин тус Ёрқин тус Хром оксиди 15 Хром оксиди 10 Хром оксиди 5-6 - - - 30 50 20 Ляпис-лазур Асосий (кўк) Тарам-тарам йўл (оқ) Ультрамарин 10 Тоза гипс 90 - - 10 Давалу мармари Асосий (қора) Тарам-тарам йўл (олтин) Қурум 10 Олтинранг охра 6-8 90 - - 10 Шроша мармари Асосий (қорамтир-қизил) Тарам-тарам йўл (оқ) Темир суриги 10 Тоза гипс 85 - - 15 Биюк-янка мармари Асосий (сарғиш) Охра 10 Темир мумиёси 10 80 - - 20

Тарам-тарам йўл (қизғиш) Пардозбоп рангли “Террацо” плиткаси оқ ва рангли портландцемент ва манзарали тоғ жинслари (мармар, лобрадорит, гранит ва шу кабилар) ушоғидан тайёрланади. Террацо плиткаларини тайёрлаш технологияси қуйидаги жараёнлардан иборат: -таркибларни тайёрлаш, ҳажм бўйича цемент:рангли тоғ жинси ушоғи нисбати 1:1,5 дан 1:2,0 гача олинади. Бўёқ талаб қилинган рангга қараб пигмент қўшилади. -таркибга кирувчи ашёларни аралаштириш, зичлаш ва ишлов бериш. -текислаш, шпателевка суртиш ва силлиқлаш. Террацо плиталари полларни қоплашда ва камдан-кам ҳолатларда ички ва ташқи деворларни қоплашда ишлатилади. Бундай плиталар бадиий мозаикага ўхшаш бўлади. Уларнинг юзаларида ишлов бериш натижасида рангли тош ушоқлари ҳосил қилинади. Шакли бўйича террацо плиткалари квадрат, тўғри бурчакли ва бурчакли турларга ажралади. Плитка ўлчамлари: 15х15 дан 50х50см гача, қалинлиги 2-5см. Ишқаланишда оғирлигини йўқотиши 0,10г/см 2 . Плитка юзаси асоси текисланган ва силлиқланган турларга бўлинади. Плита ранги кулранг, турли тоғ жинслари ушоғининг рангида бўлади. Плитканинг сув шимувчанлиги 12% дан ошмаслиги керак. Икки қатламли “Террацо” плитасини тайёрлаш . учунуларнинг қуйи қатлами қалинлиги 20мм ва юза қатлами қалинлиги 15мм-дан ошмаслиги керак. Қуйи қатлами йирик донали қум қўшилган бикир (қуюқ) цемент қоришмасидан тайёрланади (цемент/қум 1:4), 1-2 соатдан кейин террацо қатлами қопланади. Террацо қатлами учун: минерал ранг берувчи ва оддий портландцемент, оқ ёки рангли портландцемент, 0,5-2,0 дан 10-12мм гача йирикликдаги рангли

мармар ёки тош ушоғи ишлатилади. 0,5-2,0мм йирикликдаги ушоқдан умумий миқдорга нисбатан 50% гача олинади. Террацо қоришмаси тайёрлашда “портландцемент:рангли ушоқ” нисбати 1:1,5 дан 1:2 нисбатгача олинади. Аввало қуруқ рангли аралашма қулай жойланувчанлик учун сарфланадиган сув билан қотирилади. Террацо аралашмаси қуйи қатламга жойлаштирилади ва плитканинг безакли қатлами юқори зичликка эга бўлгунча қўлда шиббаланади. Бир қатламли террацо плитасининг қуйи қатлами қалинлиги 20мм ва юза қатлами қалинлиги 15мм. Йирик донали қум қўшилган бикир цемент қоришмаси тайёрланади (цемент/қум 1:3) ва қолипга 25мм қалинликда жойланади. Ундан кейин қотмаган қоришмага нам тош ушоғи (қалинлиги 10мм гача) сепилади ва у қўлда текис ва зич қоплама ҳосил бўлгунча зичланади. Пардозбоп қоришманинг сув юқтирмаслигини ошириш Бино ва иншоотларнинг ташқи девор юзалари ҳамма вақт об-ҳаво — ёмғир, нам ва қуёш нури таъсирида бўлади. Сувоқ юзасидаги ёмғир суви қоришма ғоваклари орқали деворнинг ички қисмига силжийди ва натижада пардозланган юзада доғлар, ёриқлар пайдо бўлишига олиб келади. Айниқса, йирик деворбоп панел чоклари орқали намлик тез силжийди, уйнинг ички юзасини бузабошлайди. Намланган деворнинг иссиқлик ўтказувчанлиги ошади. Хонада намлик миқдори кўпайиб инсон саломатлигига таъсир этади. Бундан ташқари деворнинг ички қисмида темир синчлар (арматура, қўшимча темир қисмлар) намлик таъсирида занглай бошлайди ва ниҳоят бетон билан ёпишиш мустаҳкамлигини камайтиради. Девор юзасини сопол ёки пардозбоп тоғ жинслари билан қоплаш, бўёқлар билан суркаш каби тадбирлар айтарли самара бермайди. Масалан, девор юзаси пардозбоп тахтачалар билан қопланганда сув томчилари унинг чоқлари орқали силжиб девор билан тахтачаларни ёпишиш мустаҳкамлигини камайтиради. Оҳак ва силикат бўёқлар эса деворни намланишдан сақлай олмайди. Бино деворлари юзасини қоплашда ишлатиладиган тахтача ва панел чокларининг намланмаслигини

таъминлаш ва бўёқлар ранги тиниқлигини, ҳамда сув ўтказмаслигини оширишда КО қўшилмалар кенг ишлатилади. Сувоқбоп минерал қоришмаларнинг намланмаслигини ошириш учун ишлатиладиган КО суюқликлар қоришмани майинлигини ҳам яхшилайди. Масалан, “цемент:оҳак:қум” таркибли қоришманинг майинлиги ГКЖ-10 билан оширилганда оҳак миқдорини 50 % камайтирса бўлади. Бундан ташқари намланмайдиган қоришманинг мустахкамлиги 30-40 % га ошади. Оҳак ва силикат бўёқлари ишлатилганда уларнинг намланмаслигини ошириш мақсадида қоришмага ГКЖ-10 дан 5% қўшилади. Силикат бўёқлари ишлатилганда, аввало суюқ шиша 5% ли ГКЖ билан аралаштирилади, кейин пигментга қўшилади. Фасадбоп КО эмальлар пардозлаш ишларида кўп ишлатилади. КО эмаль— анорганик ва органик пигментларни КО локида обдон аралаштирилиб олинадиган бўёқ. Бундай эмальлар деворбоп блок ва панелларни, сопол ва бетондан ишланган тўсиқ конструкцияларни пардозлашда ишлатилади. Органик эмальлар об-ҳаво ва нам таъсирига чидамлидир. У деворнинг сув ўтказмаслигини, музлашга чидамлилигини, ёпишқоқлигини оширади. Деворга суркалган эмальнинг қуриши ва унинг қотиши об-ҳаво ҳароратига боғлиқ. Масалан, +20—30°C ҳароратда эмаль10 дақиқада қуриб, 1 соатда қотади. +510°C ҳароратда эса 40 дақиқада қурийди, 3 соатда эса қотади Аммо, сувоғи хали қуримаган ва нам бўлган деворларга эмаль ёпишмайди, у қуригандан кейин палахса-палахса бўлиб кўчиб тушади. Эмаль билан пардозланган қуруқ сувоққа сув айтарли юқмайди ва юзаси узоқ вақт тоза туради. Маълумки, девор сувоқ қилингандан кейин, бир оз вақт ўтиб унинг юзасида шўралаш доғлари ҳосил бўлиши мумкин. Бундай доғларни хонанинг шипида, ертола ёки сокол девор юзаларида кўриш мумкин. Бундай доғлар девор қуришда ишлатилган қоришмадаги сувни шимган ғиштдан сувоқ юзаси томон туз, ишқор ёки сувда осон эрувчан эритма каби намликнинг ўтиши натижасида ҳосил бўлади. Агар ишлатилаётган ғишт тузли ёки зарарли моддалар аралашган тупроқдан тайёрланган бўлса, у ҳолда сувоқ

юзасида бундай доғлар кўпаяди. Агар сувоқбоп қоришмага намланмайдиган КО моддалардан қўшилса, у доғ ҳосил қилувчи намликни сувоқ юзасига ўтишидан сақлайди. Сувоқ юзаси мунтазам равишда намланиб ва қуёш ҳароратида қуриб туради. Намланмайдиган КО суюқлик қўшилган сувоқбоп қоришмани 15 марта сувга тўла шимдириб кейин қуритганда унинг юзасида ҳеч қандай доғлар ҳосил бўлмаслиги керак. Акс ҳолда, КО қўшилмаган сувоқ юзасида 8- 10 мартадан кейин доғлар ва майда ёриқлар ҳосил бўлади. Бундай сувоқ юзаси ёғли бўёқ билан суркалганда ҳам унда туз шўралари каби доғлар ҳосил бўлаверади. Намланмайдиган рангли сувоқнинг қуриши Саноат, айниқса тураржой биноларини сувоқ қилгандан кейин унинг қуриши учун қиш, баҳор ва куз пайтлари 15 кундан 25 кунгача, ёз вақтлари эса 10—12 кун керак бўлади. Бундай ҳолатда иншоотларни пардозлаш ёки таъмирлаш ишларига вақт кўп кетади. Иш унуми пасаяди. Янги сувоқдан чиққан хона сунъий равишда қуритилса, унинг устки қатлами қуриб қуйи қатламдаги намлик пардозлаш ишлари тугагандан кейин табиий қуриши натижасидапардозланган юзада доғлар ҳосил қилади. Сувоқбоп қоришмага пигментлар ва намланмайдиган қўшилмаларни ишлатганда унинг қуриш тезлигига таъсири илмий-амалий томондан ўрганилган ва ижобий натижалар олинган. Бунда сувоқбоп қоришма таркибида ГКЖ-10 нинг миқдори 1,5% дан (қуруқ ҳолатда цемент оғирлигига нисбатан) ошмаслиги керак. Жумладан: 1. Таркибида «цемент: оҳак ёки оҳак: қум ва 3,5% пигмент бўлган қоришмага намланмайдиган КО қўшилма ишлатилса унинг қуриш муддати камаяди. 2. Йилнинг баҳор, куз ва қиш фаслларида ҳавонинг намлиги ошганда ҳам намланмайдиган қўшилма сувоқбоп қоришмасининг қуришини 2 марта тезлаштиради.

Бундай ҳолатда, бино ва иншоотларни пардозлаш ёки таъмирлаш ишларини муддатидан аввал топширишга имкон туғилади. Бино ва иншоотларнинг ювиниш хоналари ва уларнинг мунтазам нам шароитда бўладиган бўлакларини намланмайдиган қоришма билан суваганда хонанинг ҳарорати 8—10°C, солиштирма намлиги эса 80—90% атрофида бўлиши керак. Ғишт ёки бошқа ашёлар билан қурилган деворни сувашда намлиги 15 —25% дан ошмаслиги керак. Бундай шароитда сувалган хона 3-5 кунда, намланмайдиган қўшилмасиз сувоқ эса 8—10 кунда қурийди. Намланмайдиган қоришма одатда марказий қоришма тайёрлайдиган корхоналарда ёки қурилиш майдонида ишлаб чиқарилади. Бунинг учун унга аввало қум билан пигмент қуруқ ҳолатда аралаштирилади кейин сувнинг 75% и қушиб, цемент ва оҳак бўтқаси солиб аралаштирилади. Сувнинг қолган қисмига намланмайдиган қўшилма ГКЖ-10 дан 1,5% (цемент ёки оҳак оғирлигига нисбатан) қўшиб қоришма қоргичга солиб яна3-4 дақиқа аралаштирилади. Тайёр қоришманинг майинлигини (пластиклигини) «СтройЦНИИЛ» конуси ёрдамида аниқланади. Бунда конусни қоришмага ботиш чуқурлиги 10 см дан кам бўлмаслиги керак. Қоришманинг қуюқланиши ёки қотиши 8-9соатдан кейин бошланишини ҳисобга олганда, биркунда тайёрланадиганқоришма иш унумига кўра ортиб қолмаслиги керак. Рентген нурларидан ҳимояловчи қоришмалар тайёрлашда портланд цемент ёки тошқол цементи, жуда оғир тоғ жинсларидан олинган тўлдиргич (барит қуми) ишлатилади. Шунингдекбундай қоришмани зарарли муҳитда чидамлилигини ошириш учун унга кадмий, бор ва бошқа қўшилмалар қўшилади. Зичлиги камида 2200 кг/м 3 га тенг бўлиши керак. Бундай қоришмалар рентген хоналари, атом электр станциялари қурилишида сувоқбоп қоришма сифатида ишлатилади.

Қуруқ қурилиш аралашмалари Цемент, қум ва турли қўшилмалар аралашмасидир. Айрим ҳолларда қурилиш гипси, оҳак ёки эрувчан полимер боғловчи сифатида ишлатилади. Қум донасининг йириклиги 1,25мм дан ошмаслиги керак Завод шароитида боғловчи, обдон қуритилган қум ва қўшилмалар ҳисобланган таркибга кўра аралаштирилган, қуруқ аралашмадир. Тайёр қуруқ аралашмага тегишли миқдорда сув қўшиб қурилиш қоришмаси тайёрланади. Айрим ҳолларда боғловчи модда сифатида эрувчан ёки суюқ полимерлар ишлатилади. Қуруқ аралашмаларни оддий қоришмалардан афзаллиги шундаки, қуруқ аралашмани қоришмага айлантириш учун технологик жараёнлар қисқаради, завод шароитида тайёрланиши қоришманинг сифатини оширади; транспорт ҳаражатлари 15% га, қоришма чиқиндилари эса 5-7% га камаяди; қуруқ аралашмани нам таъсиридан узоқ жойда сақлаш керак. Қурилишда қуруқ аралашманинг ишлатилиши иш унумини 20-25% га оширади. Хозирги вақтда қурилишнинг барча соҳаларида қуруқ аралашмалар кенг ишлатилмоқда. Жумладан, ғишт теришда, монтаж ва сувоқ ишларида, шпатлевка, елимлар ёки полбоп қоришмалар тайёрлашда кенг қўлланилмоқда. Қуруқ аралашмаларини тайёрлашда асосан боғловчи моддалардан портландцемент, қурилиш гипси, ҳавойи оҳаклар ишлатилади. Маҳсус боғловчи модда сифатида сувда эрувчан полимерлар ишлатилади. Енгил қоришмага зарурият бўлганда кўпчитилган қумлар, шпатлевка учун оҳак уни ва бўр кукуни ишлатилади. Қуруқ аралашмалар тайёрлашда қўшилмаларнинг роли каттадир. Аксарият, қуруқ аралашмалардан тайёрланган қоришмалар ғовак юзага ғишт теришда, сувоқчиликда ишлатилади. Бундай қоришмаларнинг пластиклигини ва сув ушлашлик қобилиятини таъминлаш учун қуруқ аралашмага минерал ва органик қўшилмалардан лой, ҳавойи оҳак, иссиқ электр станция(ИЭС) кули, лигносульфанат ЛСТ, СНВ, суперпластификатор С-3 лар қўшилади.

Қуруқ қурилиш аралашмалари ҳар томонлама жиҳозланган бетон ёки қоришма заводларида тайёрланади. Қуруқ аралашмаларни тайёрлаш технологик жараёни қуйидагичадир: карьерлардан келтирилган қум ёки гравий-қум аралашмаси иссиқ ҳароратда 0,5% намликка қадар қуритилади. Кейин, қум элаклардан ўтказилади; эланган қум торозида тортилади ва қоргичда цемент ва қўшилмалар билан аралаштирилади. Тайёр қуруқ аралашма маҳсус нам таъсир этмайдиган омборларда сақланади ва буюртмачиларга тарқатилади. .Бетон буюмлари ва конструкцияларни қайта тиклаш ишларида қуруқ қурилиш аралашмаларга йириклиги 3-10мм ли қум қўшилган қоришмалар ишлатилади. Шунингдек, ҚҚА таркибига пигментлар, пластификаторлар (нафталинли сульфат кислотаси ва формальдегид ҳамда комплекс қўшилмалар С-3, “Дорен”, “Мелмент”, “Амкироз”, “Релаксол”), эмульгаторлар (юзаси фаол моддалар “Гексанол-3600”, “Твердый”, “Комплексный” ва ҳ.к.). Қўшиб, унинг мустаҳкамлигини ва чидамлилигини ошириш мумкин. Рангли ҚҚА ларни ранги тиниқ ва чидамли бўлади. Қуруқ қурилиш аралашмалар (ҚҚА) ишлатилишига кўра бўлинган таснифни 11.7–расмда ёритилган.

Бетон буюмлари ва конструкцияларни қайта тиклаш ишларида қуруқ қурилиш аралашмаларга йириклиги 3-10мм ли қум қўшилган қоришмалар ишлатилади Шунингдек, ҚҚА таркибига пигментлар, пластификаторлар (нафталинли сульфат кислотаси ва формальдегид ҳамда комплекс қўшилмалар С-3, “Дорен”, “Мелмент”, “Амкироз”, “Релаксол”), эмульгаторлар (юзаси фаол моддалар “Гексанол-3600”, “Твердый”, “Комплексный” ва ҳ.к.). Қўшиб, унинг мустаҳкамлигини ва чидамлилигини ошириш мумкин. Рангли ҚҚА ларни ранги тиниқ ва чидамли балади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Қосимов Э.К. Ўзбекистон қурилиш ашёлари. Ўқув қўлланма. Тошкент. “О” АЖБНТ” маркази, 2003 й. 2. Ҳамидов ва б. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси. Дарслик. “Шарқ”, Тошкент , 2005 y. 3. Хамидов А. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси фани таълим технологияси (ўқув-услубий мажмуа), НамМПИ.2012 й. 4. Ҳамидов А. Ризаэв Б. Мадумарова Х. Қурилиш материаллари фани машғулотларини интерфаол стратегиялар қўллаб ўтиш учун методик ишланмалар. Нам МПИ, 2005 – 2013 йиллар. 5. Ҳамидов А., Ризаэв Б., Мадумарова Х. Қурилиш материалларидан тажриба ишларини бажариш учун услубий кўрсатмалар тўплами. НамМПИ.2012 йил. 6. Попов Л.Н. Қурилиш материаллари ва буюмлари фанидан лаборатория ишлари Т. 1992й. 7. htt’://dwg.ru/bor/S20.

Похожие

Қурилиш қоришмалари

Цементбетон ва қурилиш қоришмалари

Пардозбоп пластмасса қурилиш ашёлари

Пардозбоп темир

Пардозбоп сопол буюмлари