Пардозбоп темир - Архтектура - Рефераты

Пардозбоп темир

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1891 KB

Пардозбоп темир Режа: 1. Темир ишлаб чиқаришда инновацион технологиялар 2. Темирни улаш усуллари

Бундан 6000 йил муқаддам инсон тош асрида яшаган. Бу даврда барча меҳнат ва ов қуроллари фақат тошдан ясалган. Мис ва олтин кишилар томонидан қачон кашф этилгани аниқ эмас, бироқ мис милоддан аввалги 5- минг йилликда қўлланила бошланганини тасдиқловчи маълумотлар бор. Милоддан олдин 4-минг йилликнинг бошланиши арафасида олтин ҳам муомалага киритилган. Милоддан аввалги 3-минг йилликда инсон темир билан ишлаш борасида кўп нарсаларни ўрганди. Бу даврга келиб, кумуш ва қўрғошин ҳам кашф этилди. Кейинчалик инсон қалайни топди ва уни мис билан қориштиришни ўрганиб, янада қаттиқроқ темир — бронзани олишни ўрганди. Милоддан аввалги тахминан 3500 йилдан то 1200 йилга қадар бронза асбоб-ускуна ва қурол-аслаҳа тайёрлашда энг муҳим ҳом ашё бўлиб хизмат қилди. Бу давр тарихда бронза даври деб аталади. Инсон ерга тушган метеоритларни топиб олиб, шу асосда темирни руда таркибидан олишни анча олдин ўзи учун кашф этди. Милоддан аввалги 1200 йилда одамлар темирни қайта ишлашни ўрганишди ва бу ҳунарни авлоддан- авлодга мерос қолдилар. Темир кўпҳолларда бронза ўрнини эгаллади. Бу темир даврининг бошланиши эди. Суюқ темирлар ҳам бор, бу — симоб. Бошқа суюқ темир — галлий ер қобиғида жуда кам учрайди. Енгил ва оғир темирлар ҳам мавжуд. Литийдан ишланган кубик енгил бўлиб, ҳатто сув бетида қалқиб туради, қўрғошин эса оғир темирдир. 1855 йилда Парижда бўлиб ўтган жаҳон кўргазмасида кумушсимон 12 бўлак оқ темир- алюминҳамманинг диққат эътиборини ўзига тортди. Алюминнинг нарҳи дастлаб кашф этилганда жуда қиммат (олтиндан сал арзон) бўлиб, фақат заргарлик зеб-зийнатлари учун ишлатилган. Уни боксит рудасидан ишлаб олиш жуда қийин бўлган, чунки бунинг учун жуда кўп электр энергияси керак бўларди. У даврда ҳали электр станциялари бўлмаган.

Пардозбоп ашё сифатида рангли темир олишда пўлат юзасининг рангини механик ва ҳарорат таъсирида ишлов бериб ўзгартириш мумкин. Бунда унинг юзасида тўқ сариқ ёки кўкимтир парда ҳосил бўлади. Олтин ва қизғиш рангларни олиш усуллари ҳам мавжуд. Электр таъсирида зангламайдиган пўлатларга ишлов бериш жараёнида турли – тўқ сариқ, қизил, ҳаво ранг, кўк ва яшил рангларни олиш мумкин. Кўпинча темир буюмларни эстетик нуқтаи назардан бўяш талаб қилинмайди. Масалан: чўяннинг қора ранги, пўлатнинг кулранги, мис ва бронзанинг олтин ва яшил-жигарранги, алюминнинг кумуш ранги. Бундай қопламалар металларни занглашдан сақлайди. Темирларнинг юзасидаги фактуралар ғадир-будирли, силлиқ, асосли ёки ялтироқ бўлиши мумкин. Темирни асосий афзаллиги унинг тузилишда мустаҳкамлиги бўлса, кейин унинг юзасида ҳар турли фактуралар ялтироқ тасвирларни ёритишга қулайлигидир. Фақат 20 асрда қурилишда эгилиш ва чўзилишга юқори мустаҳкамликка эга бўлган ашёлар кенг миқёсда жорий этилди. Масалан, архитектуравий вант конструкцияларида темирнинг ишлатилиши. Бунда асосий юк кўтарувчи, чўзилишга ишловчи ўрама пўлат арқон(тросс)- турли шаклдаги кенг сатҳни ёпишда, узун кўприклар қуришда кенг қўлланила бошланди. Темир ашёларнинг эстетик хоссалари кенг доирада бошқарилади.(13.1- расм). 13.1-расм. Рангли металлдан ишланган бадиий композиция. Ранглар ишлатилиш жараёнида ҳам ўзгаради. Мис ва унинг қотишмалари ҳавода оксидланади. Шунинг учун юпқа парда – пантина билан

ҳимояланади. У ишлатилиши жараёнида турли рангларга ўтиши мумкин. Оксидланиш жараёнидан металларнинг ўзига хос тусларни олишда фойдаланиш мумкин. Бундай ҳолатларда оксидланиш жараёни тугагандан кейин металл лок билан қопланади. Темир ишлаб чиқаришда инновацион технологиялар Темир ишлаб чиқариш саноати технологияларни иннавацион асосида ривожланиши қуйидагиларга боғлиқ: - тоғ жинсидан темир рудани юқори ҳароратда эритиб олинган суюқ темирни кислород билан қайнатилиб юқори сифатли пўлат олиш; -суюқ пўлатни вакуумлаш усулида сифатини ошириш; -маҳсус хоссаларга эга бўлган юқори навли пўлат ва чўянларни олиш; -самарали технология асосида боксид, нефелиндан алюмин олиш; -прокат усули билан эгилувчан юпқа лентасимон пўлат ўрамалар олиш; --суюқ пўлатни қолипларга самарали усул билан қуйиш; вакуумда диффузия усули билан пайвандлаш; -пўлатга бошқа темирлар қўшиб вакуумда қайта ишлаш (легирлаш); - -темир кукунини қайта ишлаш ва зичлаш каби бир қатор янги юқори технологияларга асосланган. Сифатли пўлат ишлаб чиқаришда кислород-конвертор, ҳамда пўлатни узлуксиз қуйиш технологияси энг самарали деб ҳисобланмоқда. Бундай усул билан қуйилган пўлат қуймаси киришмайдиган ва нуқсонсиз бўлади. Пўлат эритмасига легирловчи моддалар қўшиб юқори мустаҳкам, қайишқоқ ва қайта ишлашга қулай бўлган пўлат олинди. Пўлатни бикрлиги ва мустаҳкамлигини оширишда ультратовуш, юқори босим, магнит майдони каби кристалларни янада зичловчи замонавий усуллар қўлланилмоқда. Пўлатни юқори ҳароратда эритганда ёки совитганда ундаги углероднинг камайиши ёки ошиши ҳисобига пўлатнинг хоссалари кескин ўзгаради. Темир эритма таркибида углерод миқдори 2% гача бўлса - пўлат , 2% дан ошса чўян деб аталади. Пўлатда углерод 1% бўлса унинг эриш ҳарорати

1539 0 С га тенг бўлади. Кристалланиш жараёни 1490 0 С да бошланиб 1320 0 С да тугайди. Ҳарорат 910 0 С ва 758 0 С га тушганда эритма қаттиқ ҳолатга ўтади. Чўян Тоғ жинси - темир рудаси ҳамда темир чиқиндилари ва флюсларни эритиб олинади. Тоғ жинси таркибидаги темир ҳар хил моддалар кислород, олтингугурт ва ҳоказолар билан кимёвий бириккан ҳолатда бўлади. Асосан чўянда темирнинг ҳар хил турлари мавжуд. Жумладан, 72% гача магнитли темир (Fe3O4), 70% қизил темир (2Fe2O3 3H2O) ларни мисол қилиш мумкин. Шунингдек, таркибида легирловчи аралашмалар бўлган (хром, никел, марганец ва ҳ.к.) рангли темир рудасидан ҳам чўян олинади. Темир рудасидан чўян ва рангли темирларни ажратиб олиш, ҳамда эриш ҳароратини пасайтириш мақсадида эритмага флюслар ёки эритувчилар қўшилади. Домна ўчоғидан олинган чўян икки хил бўлади: қуйма ва қайта ишланган. Қўйма чўян ҳар хил буюм шаклини берувчи қолипларга қуйишда, қайта ишланган чўян эса пўлат олишда ишлатилади. Суюқ чўян (1420 0 С) ўчоқнинг қуйи қисмидаги тарнов орқали қолипларга қуйилади. Темир саноатида суюқ чўянни босим остида ва марказдан қочирма усуллар билан қолиплаш технологияси кенг тарқалган. Чўян хиллари . Оқ чўян - таркибида углерод цементит ҳолатда тўла бириккан бўлади. Жуда қаттиқ, мўрт ва уни қайта ишлаб (кесиш, пайвандлаш ва ҳ.к.) бўлмайди. Асосан, пўлат олишда ишлатилади. Кулранг чўян - ундаги углерод (2,4-3,8%) қаишқоқ шаклда эркин ҳолатда бўлади. Углерод кўп бўлса (3,8% дан) уни механик хоссаси ёмонлашади. Занглашга чидамли, қолипга қуйилиши осон, арзон ҳамда ўтга чидамли. Конструкция элементлари, таянч қисмлар сифатида ишлатилади. Осон боғланувчан чўян - оқ чўянни узоқ вақт юқори ҳароратда қиздириб олинади. Маркаси КЧ350-10 бўлса: КЧ - ковкий чугун; чўзилишдаги мустаҳкамлиги, 300 кг/см 2 га тенг. Юқори мустаҳкам чўян - унинг суюқ ҳолатида 1% гача магний ва церия аралашмаси қўшилади. Кўп ҳолларда пўлат ўрнига ишлатса бўлади (машина

қисмлари). Маркаси ВЧ800-2 деганда: ВЧ - высокопрочный чугун (юқори мустахкам чўян); чўзилишдаги мустаҳкамлиги300-800 кг/см 2 да; чўзилиши 2 % га тенг. Вермикулит графитли чўян (ЧВГ) - энг замонавий юпқа ва мураккаб шаклдаги қисмлар тайёрлашда ишлатилади, мустаҳкам, иссиққа чидамли. ЧВГ 400-4 маркада чиқазилади. Оддий қуйма чўян таркибида 1,25-4,25% кремний, 3-3,5% углерод, 0,5-1% марганец ва 0,3% гача фосфор бор. Пўлат Пўлат олишда қайта ишланган чўяндан ташқари пўлат парчалари, ферро эритмалар, темир рудаси ва флюслар ҳам ишлатилади. Пўлат конвертор, мартен ёки электр ўчоқларида олинади. Конвертор усулга кўра ўчоқдаги эриган чўянни бойитилган кислородли ҳаво билан тозаланади. Конвертор ўчоғи ноксимон шаклда бўлиб ўз ўқи атрофида горизонтал ҳолатда айланади. Суюқ чўянни конверторга қуйишда у қия ҳолатда бўлади, кейин тик ҳолатга келтирилиб ўчоқнинг қуйи қисмидан ҳаво ёки кислород юборилади.(13.2-расм). 13.2-расм. Конвертор усулида пўлат эритиш. 1кислород ва Са0,2-мисли қувур-сув билан кислородни совитиш, 3-тошқол, 4-ўқ, 5- эриган пўлат, 6- пўлат қазон. Мартен усулда пўлат олиш учун ўчоқ олов билан қиздирилиб қайта ишланган чўян, пўлат парчалари ва флюс эритилади. Энг юқори сифатли пўлат олишда кислород-конвертор усули кенг ишлатилади. Бу усулга кўра, кислород суюқ чўяннинг устки қисмидан пуфланади ва пўлатнинг сифатли бўлишлигини таъминлайди.

Пўлатни электр токи билан эритиб олиш усулида чўян аралашмасининг оксидланиши тезлашади ҳамда уни чала оксидланишини олдини олишда ишлатилади. Хозирги вақтдаги пўлат эритувчи электр ўчоқлари ёйли ва индукцион хилларга бўлинади. Эриган пўлат одатда темир қолипларга оддий қўйма усулда тўлғазилади. Кўпгина темир заводларида суюқ пўлатни қолипларга узлуксиз қуйиш усули ишлатилмоқда. Бу усул пўлатни совиши жараёнида олдиндан кристалланишга имкон туғдиради. Суюқ пўлат қолипларга узлуксиз қуйилганда иш унуми бирмунча ошади, сифати яхшиланади ва ҳ.к. Пўлат турлари . Таркибидаги зарарли аралашмалар S - олтингурт ва P - фосфор миқдорига кўра пўлат қуйидаги гуруҳларга бўлинади: -оддий сифатли пўлат (S≤0,05%, P≤0,04%); -сифатли пўлат (S≤0,04%, P≤0,035-0,04%); -юқори сифатли пўлат (S≤0,02%, P≤0,04%≤0,03%). Пўлатни маркалаш: Ст1кп, Ст3сп, Ст6пс каби марка белгиларига изоҳ: Ст - сталь, 1 дан 6 % гача углеродли- таркибий номери (углерод миқдори ошса уни мустаҳкамлиги юқори дегани), кп, сп ёки пс - қайнатилган, сокин ва ярим сокин пўлатни ифодалайди. Оддий сифатли пўлат уч гуруҳга бўлинади: А - таркиби; Б - хоссалари; В - кимёвий таркибини ифодалайди. Темирбетон конструкциялари учун механик хоссаларига кўра 13.1- жадвалда ёритилган классдаги пўлат арматуралари ишлатилади. Темирбетон учун ишлатиладиган текис ва юзаси даврий ўзгарадиган арматураларни мустаҳкамлигини қиздириб эзиш, болғалаш усули билан оширилган, диаметри 6-40мм га тенг бўлган хиллари ишлатилади. Бундай арматуралар учун углеродли ва кам легирланган пўлат маркалари ва унинг мустаҳкамлигини ифодаловчи кўрсаткич – класслараро боғланиш хоссалари ёритилган. Пўлатнинг маркалари, белгилари ва тегишли класслари 13.1-жадвал

Пўлат арматура класслари Аввал ги класс номи Ранг билан белгилаш Ўртача диаметри, мм Пўлатни маркаси АТ400С АТ500С - Оқ ва ҳаво ранг 6-40 Ст3сп, Ст3пс, Ст5сп, Ст5пс АТ600 АТ600С АТ600К АТ -IV AT- IVc AT- IVK Сариқ Сариқ ва оқ Сариқ ва қизил 10-40 20ГС 25Г2С, 35ГС, 28С, 27ГС, 10ГС2, 08Г2С, 25С2Р АТ800 АТ-V Кўк 10-32 18-32 20ГС, 20ГС2, 08Г2С, 10Г2С, 28С, 25Г2С, 22С. 35ГС, 25С2Р, 20ГС2. АТ800K АТ- VK Кўк ва қизил 18-32 35ГС, 25С2Р АТ1000 АТ1000K АТ-VI AT-VIK Ҳаво ранг Ҳаво ранг ва 10-32 10-32 20ГС, 20ГС2, 25С2Р, 20хГС2. қизил АТ1200 АТ- VII Қора 10-32 30хС2 Изоҳ: пайвандлаш учун ишлатиладиган пўлат класс (С билан белгиланган) таркибидаги углерод миқдори Ат400С учун 0,32%, АТ500С-0,40%, АТ600С- 0,44% гача бўлиши керак. Сифатли пўлат асосан конструкциялар ва асбобсозликда ишлатилади. Ундаги углерод миқдори 0,65-0,70% дан кўп бўлмайди. Рангли металлар Таркиби бир хил элементдан ташкил топган кимёвий тоза эритмага метал дейилади. Бунга олтин, кумуш, мис, алюмин, вольфрам, ваннадий, қўрғошин,

қалайларни мисол қилиш мумкин. Металлар кимёвий тоза ва аралашмалар эритмасидан олинган хилларга бўлинади. Тоза металлар атомлардан ташкил топган бир жинсли бўлади. Аралашмали эритмалардан олинган темирлар таркибида ҳар хил темир ёки нотемир қўшилмалар бўлади. Қурилишда ишлатиладиган метал ашёларнинг физик-механик хоссалари келтирилган. Метал ашёларнинг асосий физик-механик хоссалари 13.2-жадвал Элем ен т Ҳақиқ ий зичлиги, г/см 3 Иссиқл ик сиғими, Дж/(кг∙К) Эриш ҳарорати , о С Қаттик лиги, НВ Сиқил ишга мустаҳк амлиги, МПа Нисби й чўзилиш, % Эле ктр қарш илиг и Ом∙м∙ 10 -6 Al 2,7 0,88 660 280 90 40 0,0 26 Fe 7,87 0,45 1539 800 170- 210 40 0,1 06 Cu 8,96 0,38 1083 45 250 45 0,0 45 Zn 7,13 0,12 419,5 360 80 12 0,0 57 Ni 8,9 0,38 1453 350 400- 500 50 0,0 17 Pb 11,3 0,23 327,4 50 18 40 0,0 15 W 19,3 0,13 3410 2900 1100 - 0,0 50 Алюминий ва унинг қотишмалари. Алюминий енгил, кумушсимон оқиш рангли металл. Унинг афзаллиги зичлигининг кичиклигида, мустаҳкамлигининг етарли даражада юқорилигидадир. Алюминийнинг зичлиги 2700 кг/м3 (пўлатга нисбатан 3 баробар кичик) чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси тоза алюминики 1,0 МПа, қўшилмали

конструкциябоп алюминники 62 МПа гача бўлиши мумкин. Чўзилиш даражаси 20-30%. Демак алюминий билан пўлатга бир хил юк қўйилса, алюминийнинг деформацияси анчагина катта бўлади. Алюминий ва унинг қотишмаларини юқори ҳароратдаги чизиқли кенгайиш коэффиценти 22 Ч 10-6 га тенг бўлса, пўлатники 11,8 Ч 10-6 тенг. Алюминий боксид, нефелин, алюмий тоғ жинсларидан олинади. Ҳом ашёни комплекс қайта ишлаганда алюминийдан бошқа сода, поташ, цемент, сульфат кислотаси, ўғит ва бошқа маҳсулотлар ҳам олиш мумкин. Тоза алюминий машина қисмлари, алюминий уни бўёқ, газ ҳосил қилувчи пардозбоп кўп кавакли бетон, алюминий қоғози (фольга), электр симлари ва бошқаларни олишда ишлатилади. Юқори сифатга эга бўлган самарали иситгичлар, безак ашёлар, одатда алюминий фольгасидан ишланади. Иссиқлик энергиясини қайтарувчи ҳамда алюминий қотишмасини анод билан оксидлаб архитектура қисмлари олиш мумкин. Енгил ва пардозбоп алюминийдан , асосан қурилиш буюмлари ва конструкциялари тайёрланади. Таркибида Cu, Mn, Mg, Si бўлган алюминий қотишмаларининг мустаҳкамлиги 50 МПа га тенг. Алюминий, мис, магний ва марганецдан ташкил топган қотишмалар дюралюминий деб аталади. Алюминий қотишмаларидан ясси ва тўлқинли тахталар, эзиб ишланган, эгилган, парчинланган ва пайвандланган буюмлар ҳамда узун қувурлар тайёрлаш мумкин. Алюминий қотишмаларидан ишланган қурилиш конструкциялари ўзининг кўриниши билан чиройли, зилзилабардош, совуққа, ўтга, зарарли муҳитга чидамли, магнитга таъсирланмайдиган самарали хоссаларга эга. Қурилишда юқори самарали пардозбоп кўпик-алюминий ашёлари ҳам ишлатилади. Бунинг учун эриган суюқ алюминийга ўзаро кимёвий бирикиш натижасида газ чиқарувчи темир гибридлари (титан, барий ёки цирконий) қўшилади. Натижада, кичик ҳажм ва оғирликдаги пардозбоп серғовак, енгил, иссиқлик ўтказувчанлиги кичик бўлган алюминий ҳосил бўлади.

Зичлиги100-300 кг/м3 га тенг бўлган кўпик-алюминий пластик хоссага эга. Уни кесиш, улаш ва ёпиштириш қийин эмас. Магний анчагина енгил металлдир. Зичлиги 1730 кг/м3, эриш ҳарорати 649°С. Тоза магнийнинг чидамлилиги кичик. Магний денгиз остидаги оддий ош тузи чўкиндисидан ҳосил бўладиган карналлит ва магнезитдан олинади. Магний маҳсус енгил қотишмадан ишланган қисм ва буюмлар учун қўлланилади. Руҳ — осон суюқланадиган (419°С), зичлиги 7000 кг/м3 гача бўлган металл. Руҳ, асосан қотишма таркибида бўлиб, мих, болт ва томбоп пўлат ва бошқаларни руҳлашда ишлатилади. Оддий ҳароратда руҳ мўрт бўлади. 150°С гача қиздирганда пластик ҳолатга ўтади. Руҳ, руҳ сульфидли (ZnS) тоғ рудасидан олинади. Қўрғошин — юмшоқ, пластик оғир темирдир. Зичлиги 11400 кг/м3, эриш ҳарорати 327°С. Суюққўрғошин сув сингари қуйилиб ёйилади. Сульфат ва кислота таъсирига чидамли. Чўзилишдаги мустаҳкамлиги 2,1 МПа. Ренген нурларини ўтказмайди. Гамма нурлари қисман ўтади. Қурилишда қўрғошин маҳсус қувурларни занглашдан сақловчи қатлам сифатида ҳамда товуш ва сувдан муҳофаза қилишда ишлатилади. Қўрғошин сульфидли тоғ жинсли рудасидан олинади. Қалай — юмшоқ, занглашга чидамли темир. Зичлиги 7230 кг/м3, эриш ҳарорати 232°С. Осон эрувчан қотишмалар олишда, пўлатни мис билан ёпиштиришда ишлатилади. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 3,5-4,5 МПа. Чўзилиш даражаси 40%, қаттиқлиги — 12 га тенг. Саноатда тоғ жинси — қалай тоши рудасидан олинади. Мис ва унинг қотишмалари. Пардозбоп мис қизил рангли, зичлиги 8800 кг/м3, эриш ҳарорати 1083°С бўлган темирдир. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 2,0 МПа, чўзилувчанлик даражаси 30-60% га тенг. Мис юмшоқ ва пластик темир бўлиб, электр ва иссиқликни ўзидан тез ўтказади. Мис мисли, сульфидли ва оксидланган рудалардан олинади. Асосан электр симлари ва ҳар хил пардозбоп қотишмалар олишда қўшимча сифатида ишлатилади.

Мис билан руҳни қўшиб олинган қотишма латун деб аталади. Латуннинг мустаҳкамлиги ва занглашга чидамлилиги юқори, шунингдек, уни совуқ ёки қизиган ҳолатда болғалаш мумкин. Айрим ҳолларда латунга қўрғошин, қалай, алюминий, кремний сингари темирлар қўшиб қотишмалар олинади. Латундан пардозбоп латун тахтаси, сим, қувурлар, шунингдек, меъморий қисмлар ишланади. Агар мисга 10% гача қалай қўшилса қалай бронзаси дебаталади. Бронза иншоотларнинг ички қисмида сантехника ускуналари, шамоллатиш панжаси, карниз (қош) фарнитуралар ва пардозбоп листлар сифатида ишлатилади. Титан кўринишидан пўлатга ўхшайди. Зичлиги 4500 кг/м3, эриш ҳарорати 1725°С. Титан легирланган металл бўлиб, унинг мустаҳкамлигини ва ўтга чидамлигини янада ошириш мақсадида титан эритмасига пўлат қўшилади. Титаннинг нодирлиги шундаки, унинг мустаҳкамлиги, қаттиқлиги, ўтга бардошлиги пўлатга нисбатан юқори, шу билан бирга зичлиги пўлатдан икки баробар кичик. Алюминийдан мустаҳкамлиги 5-6 баробар катта, ҳарорат - 200°С гача совитилганда ҳам, унинг кислотага ишқорга, тузга, хлорга ва олтингугуртга чидамлилиги камаймайди. Титан рудаси (тоғ жинси) қазилма бойликлари АҚШ, Мексика, Россия (Урал), Канада, Хиндистон каби давлатларда топилган. Титан мустаҳкам ва енгил бўлганлиги сабабли космонавтика технологиясида кенг ишлатилади. Маҳсус флюслар ёрдамида титанни электр ёй ва электр тошқол усуллари билан пайвандлаш усуллари ишланган. Цирконий — чўзилишдаги мустаҳкамлиги жуда юқори (100 МПа) кислота, ишқор ва тузли муҳитга чидамли нодир темирдир. Унинг зичлиги 6500 кг/м3, эриш ҳарорати 1857°С га тенг. Мис ва цирконий аралашмасидан турли қотишмалар ва легирланган пўлат олишда ишлатилади. Ванадий — оқиш кумушсимон рангли, зичлиги 6020 кг/м3, эриш ҳарорати 1720°С га тенг бўлган, тузли сувда зангламайдиган нодир металлдир. Ванадий пўлат эритмасига қўшилган легирланган металл. Ванадий билан мис эритмасидан аъло сифатли бронза олинади.

Тантал — жуда қаттиқ, зичлиги 16600 кг/м3, эриш ҳарорати 3000 0 С га тенг қотишма. Тантал, асосан электрвакуум ускуналарида маҳсус қотишма сифатида ишлатилади. Молибден — оқ, ялтироқ, жуда қаттиқ, зичлиги 10320 кг/м3, эриш ҳарорати 2570—2600°С га тенг нодир металл. Асосан маҳсус қотишмалар олишда легирловчи элемент сифатида ишлатилади. Вольфрам — кумушсимон оқиш рангдаги, жуда қаттиқ, зичлиги 19000— 20000 кг/м3, эриш ҳарорати 3370 ± 50 0 С га тенг бўлган нодир металлдир. Маҳсус хусусиятга эга бўлган юқори сифатли пўлатлар ҳамда қаттиққотишмалар олишда ишлатилади. Темирнинг хоссалари Қурилишда ишлатиладиган темирларнинг (пўлат, чўян ва ҳ.к.) хоссалари маҳсус тажрибахонада механик ва технологик усуллар воситасида аниқланади. Темирнинг механик хоссаларига унинг чўзилишдаги мустаҳкамлик ва оқувчанлик чегараси, чўзилувчанлиги, қаттиқлиги, зарбдаги қайишқоқлиги; технологик хоссаларига эса оқувчанлиги; пайвандланиши, болғаланувчанлиги, электр токини ўтказувчанлиги, магнитланиши ва ҳ.к. лар киради. Айрим темир намуналарни чўзганда чўзилиш диаграммасида оқиш чегараси деб аталадиган ясси чизиқ ҳосил бўлади. Бошқаларида эса юкнинг ошиши билан намуна бир текисда чўзилаверади. Таркибида ҳар хил миқдорда углерод бўлган пўлатнинг чўзилиш диаграммасини қуйидаги 13.3-расмда кўриш мумкин. 13.3-расм. Пўлат таркибидаги углеродни миқдорига кўра чўзилишга мустахкамлик диограммаси. Чўзилиш Қўйилган ю к

Таркибида ҳар хил миқдорда углерод бўлган пўлатнинг чўзилишидаги мустаҳкамлигини унинг қаттиқлиги орқали ҳам ифодаланади. Темирнинг қаттиқлигини унинг юзасига қўйилган пўлат золдерни катта куч билан босганда қолдирган изининг диаметри ва чуқурлиги орқали аниқланади. Айрим темир конструкциялар узоқ вақт давомида узлуксиз равишда ҳар хил ҳарорат ва кучланиш таъсирида ички структураси кучсизланади, кейин кичик юк қўйилганда ҳам бузилиши мумкин. Бунга темирнинг чарчаши деб аталади. Бундай конструкцияларнинг вақти-вақти билан чарчашга бардошлилиги текшириб турилиши керак. Темирларнинг эриш ҳарорати 232 0 С дан (қалай) 3390 0 С гача (вольфрам) бўлиши мумкин. Агар темир эритмасига бошқа элементлар қўшилса, уларни эриш ҳарорати ўзгаради. Масалан, тоза темир 1539 0 С да эриса, унга қўшилган углерод (4,3 %) бўлса, унинг эриш ҳароратини 1130 0 С гача туширади. Қурилиш пўлатларининг механик хоссалари қуйида келтирилган.(13.3- жадвал). Қурилиш пўлатларининг механик хоссалари 13.3-жадвал Пўлат тури Чўзилишдаги мустаҳкамлиги, Rчўз 9,8*105Н/м2 Оқиш чегараси, қалинлиги, мм 20 гача 20- 40 40- 100 100 дан  Углеродли оддий 37-47 38-49 38-50 24 25 25 23 24 24 22 23 23 20 21 21 Кўприкбоп углеродли қиздириб эзилган 38 38 23 24 - - - - - -

Конструкцияб оп кам легирланган 46 48 45 52 47 50-52 44-50 48-52 50 21 32 31 36 32 34- 35 33- 35 36- 38 35 - - - - - - 29- 30 34- 36 - - - - - - - 29- 28 - - - - - - - - 27 - - Темирни улаш усуллари Пайвандлаш деганда икки бўлак темирнинг уланадиган жойини қиздириб (пластик ҳолатгача), эритиб ёки совуқ усул билан ўзаро ёпиштириш жараёнини тушунмоқ керак. Темир конструкциялари электр ёйи, электртошқол, газ билан пайвандланади. Босимда пайвандлаш усули электрли туташ, газ билан зичлаш, ишқалаб қиздириш ва совуқ пайвандлаш хилларга бўлинади. Электрли туташ хили темирнинг пайвандланадиган жойини қиздириб босишга асосланган. Пайвандлашнинг бу хили арматура тўрлари ёки пўлат панжараларни ясашда ишлатилади. Газ билан зичлаб пайвандлаганда , масалан, иккита қувур ўзаро туташтириб сиқилади. Пайвандлаш машинасига маҳкамқилиб ўрнатилган иккита туташ қувур чоклари газ горелкаси билан қиздирилади. Кейин пластик ҳолатга келганда қувур қирралари бир-бирига ўзаро сиқилади, натижада улар маҳкам ёпишади кейин пайвандланади. Босим билан совуқ пайвандлашда темирлар ўзаро пластик деформацияланади. Бунинг учун электрмонтаж ишларида кўп ўчрайдиган бир жинсли темир симларни ўзаро туташтирилади ва пластик

деформацияланади. (Масалан, мис сими, алюмин сими алюмин билан шунингдек, ҳар хил жинсли алюмин ва мис сими билан ва ҳ.к.). Хозир қурилиш амалиётида пайвандлашнинг радиочастотали, ультратовуш ва вакуумдиффузия каби янги усуллари қўлланилмоқда. Радиочастота билан пайвандлаганда икки темирга радиочастота токи юборилади. Натижада, темирнинг қирралари эриб улар маҳкам уланади. Ультратовуш билан пайвандлаш . Лампали генератордан озиқланадиган магний стрикция тебратмадан ультратовуш энергияси пайвандланадиган темирга юборилади ва буюмнинг ўзаро туташ қилиб сиқилган қирралари совуқ ҳолатда уланади. Натижада, темирнинг пайвандланадиган жойидаги оксид пардалари бузилади ва ўзаро қаттиқ сиқилган буюм қирралари мустаҳкам бирикади. Вакуумда диффузия билан пайвандлашда темир буюм вакуум хонада (ҳавоси сўрилган) қиздирилади ва иккови обдон сиқиб қўйилади. Темирларда диффузия жараёни фаол бўлишлиги сабабли уларни ўзаро қиздириб туташтирилган жойида бирикиш рўй беради. Бундай усул билан ҳар хил жинсли темирлар пайвандланади. Чунки, оддий шароитда таркибида ҳар хил рангли темирлар бўлган буюмларни пайвандлаш мушкул (пўлатни чўян билан, мисни алюмин билан ва ҳ.к.). Булардан ташқари замонавий усуллардан бири пайвандлаш ўрнига темирни ўзаро ёпиштиришдир. Айниқса, юпқа темир тахталарни нуқтали пайвандлаб кейин ёпиштирилса ўзаро улашнинг самарадорлиги ошади. Рангли металларни (мис, латун, бронза) кислород билан кесишда қийин эрувчан оксидлар ҳосил бўлади. Бунинг учун рангли темирлар олдиндан 200- 400 0 С гача қиздирилади, кейин кесиш учун маҳсус флюслар ишлатилади. Кислород билан кесганда ёнувчи газ сифатида ацетилен, табиий газ, бензин- бензол аралашмаси ва керосин ишлатилади. Темир кукуни Бир жинсли ёки ҳар хил рангдаги темир аралашмаларини майдалаб олинган кукунни эритгунга қадар қиздириб ёки қисман эриган ҳолатда юқори

босимда зичлаб олинган буюмга темир кукунли ёки темир сопол ашёлар деб аталади. Хозирги вақтда темир ва нотемир ашёлардан олинган унни зичлаб ҳар хил шаклдаги буюмлар олиш технологияси кенг сураътда ривожланмоқда. Айниқса, қолипга жойланган темирни эригунга қадар қиздириб олинган узун буюмлар саноатда кўп ишлатилмоқда. Ўтга чидамли темир нодир кукунларидан ишланган қисмларни саноатда тутган ўрни алоҳида аҳамиятга эга. Вольфрам, молибден кукунлари билан сопол аралашмаларидан олинган темир сопол қотишмалари энг самарали ашёлар гуруҳига киради. Бундан қотишмаларни ўтга чидамли карбид ва кобальт кукунлари билан ўзаро аралаштириб эригунга қадар қиздириб, кейин зичлаб олинади. Шунингдек, қотишмалар таркибида карбид, титан, вольфрам каби нодир темир кукунлари ҳам бўлиши мумкин. Натижада, олмос сингари эриш ҳарорати 800-1000 0 С бўлган қотишмалар ҳосил бўлади. Шунингдек, темир кукунига қўшилган рангли метал унларини эритиб темир буюмлар юзаси пуркаш усули билан ранг-баранг пардозбоп темир ашёлар олиш мумкин (13.4-расм). Легирланган пўлат Хоссалари ўзгартирилган (модифицированные) пўлат олишда ундаги алюмин, молибден, мис, кобальт ва хром аралашмалари миқдорига кўра кам легирланган (2,5% гача), ўртача легирланган (2,5-10%), ва кўп легирланган (10% дан кўп) хилларга бўлинади. Буларни маркалашда қуйидаги ҳарфлар кўрсатилади: Х - хром, Н - никель, Г - марганец, С - кремний, В - вольфрам, Д - мис, К - кобальт, Т - титан, Ю - алюмин. Масалан, 08Г2С марка: 0,8% углерод, 2% гача марганец, 1% гача кремний, 1% гача мис моддалари бор бўлган пайвандлашга яроқли легирланган пўлатни билдиради. 13.4-расм. Ранг-баранг пардозбоп темир. Қурилиш конструкцияларини тайёрлашда асосан кам углеродли ва кам легирланган пўлат навлари ишлатилади. Кам легирланган пўлат

ишлатилганда 20% га, юқори мустаҳкам пўлат ишлатилганида эса 40% га яқин пўлатни тежаш мумкин. Пўлат хоссаларини яхшилаш мақсадида, унинг таркибига легирловчи қўшилмалар қўшилади ва легирланган пўлат ҳосил бўлади. Легирловчи қўшилмалар пўлат хоссаларига ҳар хил таъсир кўрсатади. Жумладан, хром пўлатнинг ўтга, ейилишга, ва занглашига чидамлилигини Никель - қайишқоқлигини ва мустаҳкамлигини оширади. Марганец - оз миқдорда қўшилса пўлатдаги олтингугуртни зарарсизлантиради, пўлатнинг қаттиқлигини ва ишқаланишига чидамлилигини оширади. Шунингдек, зарбдаги қайишқоқлигини камайтиради. Кремний - қаттиқлиги ва устаҳкамлигини оширади, пластиклигини, болғаланишини, пайвандланишини ва зарбга қаршилигини камайтиради. Барча легирловчи қўшилмалар пўлатнинг қизишини тезлаштиради. Темирбетон конструкцияларини ишлаб чиқишда ишлатиладиган тўқима арқонлар, арматуралар ва тўрлар қуйидаги 13.5расмда кўрсатилган. 13.5-расм. Олдиндан тарангланган конструкциялар учун арқонсимон арматуралар. зарар муҳитда оширади. кўп қўшилса

а-7 та симли; б-19 та симли; в ва г 2 та арқонли канатлар; д-3 та арқонли канат; е ва ж- сочилган арматурали тўқималар; з ва и-кўп арқонли тўқима канатлар.1- ўқдаги арматура; 2-ишчи симлар; 3-тўқима арқонлар; 4 ва 5-ташқи муҳофаза қатлам; 6-спирал; 7-коротиш. Қурилишда пўлат тахта, навли ва шаклли пўлат конструкциялар кўп ишлатилади. Навли пўлат конструкциялар думалоқ, тўртбурчак шаклда, тасмасимон, кенг энли тасмасимон, юпқа ва қалин тахта, тўлқинли, бурчакли, дутаврли, швеллерли, узлуксиз узун ва бошқа шаклларда бўлади (13.6-расм). 13.6-Расм. тўр к-дутаврли;л-пайвандланган дутаврли; н-темир йўл изи (рельс); о-деворбоп шпунт. Шунингдек, саноат қурилишида кўп ишлатиладиган узун пўлат буюмлар, Арматурадан тайёрланган хиллари . а - арматуралар ; б - текис тўр ; в - каркас ; г - арматура тўрлари: I - текис; II - ўрамли ; д - арматура блоги ;е - таёқчали арматура: I - силлиқ; II - профилли ; ж - устунбоп каркас; з - устун учун кучайтирилган каркас: 1 - ишчи арматура; 2 - эгилган арматура; 3 - тақсимловчи арматура; 4 - монтаж арматураси; 5 - х ом ут; 6 - каркас; 7 - боғловчи арматура; 8 - эгилган арматура; 9 - бурчак; 10 - раскос. 13.7 - расм. Пўлат буюмлари. а - думало қ ; б - квадрат; в - тасмасимон; г - такрорий узун; д - тарам - тарам; е - т ў л қ инли; ж - тенг бурчакли; з - тенгсиз бурчакли; и - швеллер;

темир йўл учун енгил конструкциялар ва узун-қисқа қисмлар эзиш (прокат) ва қолиплаш усулида тайёрланади (13.8-расм). 13.8-расм Букилган узун пўлат буюмлар. а, б, д - юк кўтарувчи конструкциялар;в, г - деразабоп; е - зинапоя тутқичи; з - резервуарбоп;ж, и, к, л, м – буюртмага кўра нормал шаклдаги темир буюмлар. Чўзиш ва станокнинг тешикларидан совуқ темирларни ингичкалаб тортиш усули билан аниқ бир ўлчамга келтирилган (калибрланган) симлар, темир таёқчалар, кесими юмалоқ ва бошқа шаклдаги симлар ишлаб чиқарилади. Саноат қурилишида кўп ишлатиладиган узун пўлат буюмлар, темир йўл учун енгил конструкциялар ва узун-қисқа қисмлар эзиш (прокат) ва қолиплаш усулида тайёрланади. Темирни занглаши ва чидамлигини ошириш Темирга ташқи муҳитдан таъсир этувчи зарарли моддалар таъсирида ва унинг юзасида кимёвий ёки электр кимёвий реакция бўлганда бузилиш бошланади. Бу жараён занглаш деб аталади. Кимёвий занглаш – зарарли муҳитда темир юзасида ҳосил бўладиган реакция натижасида қумоқ-қумоқ оксидлар ажралади. Бунинг сабаби кислород билан намни ҳаводаги углекислий, хлор, олтингугурт газлари ёки кислоталар билан кимёвий реакцияга киришиб занглашидир. Тўйинган ишқор эритмалари ҳам темирни емиради. Темир ва углеродли қотишмаларга NaCl, MgCl2, CaCl2 аммоний, нордон азот каби тузлар зарарли таъсир кўрсатади. Тўйинган азот кислотаси ва кучсиз ишқор эритмаси темир юзасида муҳофазаловчи қатлам ҳосил қилиб, занглашнинг олдини олади. Электркимё занглаш . Агар қандайдир тузли эритмада (электролитда) ҳар хил жинсли темирлар ўзаро уланса улар орасида гальваник ток воситасида электрокимёвий жараён пайдо бўлади. Макрозанглаш натижасида кичик электр токига эга бўлган темир ионлари эритмага ўтади. Бундай электр

кимёвий занглашнинг олдини олиш мақсадида тузли эритмаларда ўзаро ёндош ҳолатда бир жинсли темирларни ишлатиш керак бўлади. Акс ҳолда ҳар хил темирлар орасида ҳосил бўладиган электр ионлари темир қисм ва буюмларни емиради. Бунинг учун ўзаро туташ темирлар электр токини ўтказмайдиган ҳар хил органик ва анорганик моддалар билан қопланиши керак. Зарарли муҳитнинг қандай ҳолатда булишлигига қараб электр кимёвий занглаш очиқ муҳит, сув ости, ер ости шароитларда рўй беради. Барча темирларнинг зарарли муҳитда емирилишига бўлган бардошлиги бўйича уларни қуйидаги тартибда жойлаш мумкин: алюмин, марганец, руҳ, хром, пўлат, кобальт, никель, қалай, қўрғошин, мис, кумиш, симоб, платина, оқ олтин, олтин. Ушбу тартибга кўра, тузли эритмада руҳ билан пўлатни бирга ишлатилса, руҳ эритмага ўтади ва унинг ионлари пўлат сиртини қоплаб унда электркимёвий занглаш бошланади. Кристалитлараро занглаш . Барча темирларда занглаш бошланганда аввало уларни юзасида занг доғлари ҳосил бўлади. Темирдаги кристаллар орасида занглаш бошланади, доналараро боғловчи ўз кучини йўқотади. Натижада, темирнинг мўртлиги ошади. Темирни занглашдан сақлаш учун аввало муҳитга мос, занглашга чидамли қотишмаларни танлаш зарур. Бунинг имкони бўлмаса, ҳар хил қоплама ашёларни қўллаш керак. Аксарият, зангламайдиган темир таркибида легирловчи элементлар углеродли бўлиши керак. Зарарли муҳитга чидамли темир ионлари билан қопланган қатлам, темир буюмларнинг бардошлигини оширади. Муҳофазаловчи темир қатламлар темир юзасига гальваник, кимёвий, анодлаш, диффузия каби усуллар билан қопланади. Занглашга чидамли нотемир қатламларга эмаль, шиша, лок-буёқ парда, пластмасса, пластик тахта каби ашёлар киради. Темир ашёлар билан қисмларни зангламайдиган қилиш учун электролит эритмасига (тузли) солинган жуфт анод билан темир қисм жойланади ва ташқи манбадан электр токи юборилади. Темир қисм юзасида занглашга

чидамли электролит ёки гальваник қатлам ҳосил бўлади. Электролитда ҳосил бўлган ток темир тузи эритмасини вужудга келтиради ва темир қисм юзасига занглашдан сақловчи электролит қатлами ёпишади. Гальваник қатлам сифатида руҳ, кадмий, мис, никел, хром, қалай сингари рангли темирлар ишлатилади. Темирдан ишланган меъморий безакбоп қисмлар юзаси ушбу усул билан олтин, кумиш, никел ёки хром қатламлари билан қопланади. Нордон фосфатли темир ва марганецларни иссиқ тўйинган эритмада кимёвий усул билан фосфатлаб темир буюмлар юзасини занглашдан сақлаш мумкин. Агар темир буюмлар юзасини анодлаш ва қоралаш усуллари билан кучли эритмада оксидланса унинг занглашга чидамлилиги ошади. Занглашга чидамли ашёларнинг атомлари билан темир юзаси диффузияланса зарарли муҳитга чидамли қатлам ҳосил бўлади. Бунинг учун, қиздирилган темир буюм юзаси занглашга чидамли темир уни билан диффузияланиб қатлам ҳосил қилинади. Диффузия ҳосил қилишда ишлатиладиган темир унининг хилига қараб, алитирлаш, силицирлаш ва қиздириб хромлаш усулларга бўлинади. Занглашдан сақловчи ашёнинг юқори ҳароратдаги эритмасига темир буюм чўктирилади ва унинг юзасида иссиқ эритма (оқартириш, қўрғошин ва руҳ) қатлами ҳосил бўлади. Темир буюмларни занглашдан сақлашнинг қурилишда кенг тарқалган усуллардан бири - темир юзага босим остида эриган рангли темирни пўркаб (темирлаш) унинг юзасида чидамли қатлам ҳосил қилишдир. Бунинг учун занглашга чидамли рангли темир симни (руҳ) электр ёки газ кислород алангасида эритиб пуркалади. Руҳ қатлами темир буюмни ташқи зарарли муҳитдан, ҳамда электр занглашдан сақлайди. Агар руҳ қатлами кўчса ёки қирилса темир юзасида гальваник (электролит) буғи ҳосил бўлади. Натижада, руҳ қатлами анод, пўлат эса катод бўлади. Занглатувчи электролит буғи анодни эритиб, катодни занглашдан сақлайди. Эриган темирни пуркаш усули билан ишга яроқсиз темир қисм ва бўлакларни юзасидаги қатлам қалинлигини ошириб таъмирлаш мумкин. Темир юзасига туйилган дала шпати, кварц, тупроқ, буралардан ташкил

топган аралашмани эритиб босим остида пуркалади. Натижада, темирни занглашдан сақлайдиган эмаль бўёқ қатлами ҳосил бўлади. Ушбу усул билан ванна, раковина ва шу сингари сантехника буюмлари қопланади. Темир ҳарорати 750-800 0 С га тенг бўлган маҳсус ўчоқларда эмаль билан қопланади. Худди шу усул билан темир юзасига юпқа ойнани эритиб ёпиштириш мумкин. Жуда зарарли суюқликлар учун темир қувурларни ички ва ташқи юзаларини шиша билан қоплаб уларни занглашга чидамлиги оширилади. Темир буюмларни парда ҳосил қилувчи лок-буёқ ашёлар билан занглашдан сақлаш усули қурилишда кўп ишлатилади. Бундай ашёларга синтетик локлар (ПВХ), эпоксид смоласи, нитроэмаль, хлоркаучук эмальи, нефт ва тошкўмир локи, ўсимлик ёғидан тайёрланган бўёқларни киритиш мумкин. Буёқ пардасининг чидамлилигини ва мустаҳкамлигини оширишда, пигмент моддалар, алюмин уни, қўрғошин сурики ва бошқалар ишлатилади. Шунингдек, пўлат буюмларни занглашдан сақлашда битум-асбест ва цемент-казеин бўтқаси ўрама гидроизоляция ашёлари ҳам кўп ишлатилади. Пўлат юзасини полимер ашёларни эритиб пуркаш, синтетик пардалар ёпиштириш, винилпласт ёки полиизобутилен билан суркаш, ҳамда сопол ва базальтни эритиб олинган плиткалар, резина эбонит каби занглашга чидамли ашёлар билан қоплаш амалиётда кўп ишлатилади. Пўлат буюм ёки конструкцияга таъсир этувчи муҳитни нейтрал ҳолатга келтиришида оҳак, ишқор, фосфат, коллоид сульфат сингари моддалар ишлатилади. Дубайда қурилган дунёдаги энг баланд бино

Араб Эмиратида 6 йил давомида қурилган “Бурж Дубай” бино 160 қаватли, 818 м баландликка эга. Қурилиш учун 4 млд АҚШ доллар сарфланди. Қурилиш ашёлари сифатида асосан юқори мустахкам шиша ва пўлат ишлатилган. Кучли шамол ва кучсиз зилзила таъсирига чидамли. Қуйи қаватларида энг гўзал мехмонхоналар, юқорисида эса люкс офис ва идоралар жойлаштирилган. Ҳозирда бу ажойиб бинонинг барча хоналари сотилган. Бинонинг 160 қавати,тезлиги 18 м/сек га тенг бўлган 57 та лифт билан таъминланган. “Бурж Дубай” бу шаҳар ичидаги шаҳардир. Ўзининг боғ ва парклари, дўконлари билан бино янада махобатлидир. Бинони электр энергия билан мустақил қуёш панеллари, шамол турбиналар таъминлайди. “Бурж Дубай” фасадининг юза қисми 17 та футбол майдони ўлчамига тенг. Дераза ойналарини ювиш учун 8 хафта вақт керак бўлади. Қурилишда арматурани қабул қилиш ва синаш учун намуналар тайёрлаш Қурилишга келтириладиган ҳар бир партия арматуранинг маркаси, диаметри ва шакли бир хил бўлиши керак. Бир партия арматура қиздириб ёйилган бўлса 60т, совуқлайин ёйилган бўлса 6т бўлади. Арматуранинг диаметри 10мм ёки ундан катта бўлса, 6 дан 12 метргача узунликда боғлам - боғлам қилиб қурилишга юборилади. Диаметри 10мм дан кичиклари ўрам ҳолида бўлади. Арматура партиясини қабул қилиш, аввало унинг ташқи кўринишини текширишдан бошланади. Кейин унга осилган сертификатдан арматура маркаси, ўлчамлари ва қайси заводдан эканлиги кўриб чиқилади. Агар арматура партиясида сертификат бўлмаса ёки бўлган тақдирда ҳам ундаги кўрсаткич шубҳа тугдирса, ҳар бир партиядан намуналар олиниб,

тажрибахонада синалади. Арматура партияси A-IV синфига тааллуқли бўлса, ундаги сертификатнинг бор-йўқлигидан қатъий назар синалади Таёқча ва сим арматуралар шартларига кўра, фақатгина чўзилишга бўлган мустаҳкамликка, оқувчанликка ва намунанинг узилишдаги чўзилишга синалади. Бунинг учун ҳар бир партия арматурадан камида бешта намунакесиб олинади. Агар партия ўрамлардан иборат бўлса, ҳар бир ўрамданиккитадан намуналар кесиб олинади. Спирал сингари ўралган арматура сими (13.8-расм, 4) катта ғалтакларда қурилишга келтирилади. Синаш учун бир партиянинг ҳар бир учта галтагидан иккитадан намуна кесиб олинади ва уларнинг диаметри 0,01мм гача аниқликда ўлчанади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Қосимов Э.К. Ўзбекистон қурилиш ашёлари. Ўқув қўлланма. Тошкент. “О” АЖБНТ” маркази, 2003 й. 2. Ҳамидов ва б. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси. Дарслик. “Шарқ”, Тошкент , 2005 y. 3. Хамидов А. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси фани таълим технологияси (ўқув-услубий мажмуа), НамМПИ.2012 й. 4. Ҳамидов А. Ризаэв Б. Мадумарова Х. Қурилиш материаллари фани машғулотларини интерфаол стратегиялар қўллаб ўтиш учун методик ишланмалар. Нам МПИ, 2005 – 2013 йиллар. 5. Ҳамидов А., Ризаэв Б., Мадумарова Х. Қурилиш материалларидан тажриба ишларини бажариш учун услубий кўрсатмалар тўплами. НамМПИ.2012 йил. 6. Попов Л.Н. Қурилиш материаллари ва буюмлари фанидан лаборатория ишлари Т. 1992й. 7. htt’://dwg.ru/bor/S20.

Похожие

Пардозбоп сопол буюмлари

Пардозбоп тоғ жинслари

Пардозбоп қурилиш қоришмалари

Пардозбоп сопол ашёлари

Пардозбоп пластмасса қурилиш ашёлари