Пардозбоп тоғ жинслари - Архтектура - Рефераты

Пардозбоп тоғ жинслари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2787.5 KB

Пардозбоп тоғ жинслари Режа: 1. Ўзбекистон маҳаллий пардозбоп табиий тош ашёлари 2. Табиий тоғ жинсларини таркиб топиши 3. Рангли тоғ жинсларни ҳосил қилувчи минераллар

Ўзбекистон маҳаллий пардозбоп табиий тош ашёлари Хозирги иқтисодий йўналишларни такомиллашида республикада махаллий табиий тош ашёларини ишлаб чиқариш ва улардан пардозбоп рангли ашьёлар тайёрлаш технологияларини ривожлантиришда янгича усул билан ёндашиш ва бошқариш тизимини қайта кўриб чиқиш талаб этилмоқда. Жумладан, Европа стандартлари талабига жавоб берувчи рангли табиий тош буюмларини (мармар ва гранит буюмлари-зинапоя, тутқич, ваза, фаввора, панжара ва х.к.) ишлаб чиқариш саноатини республика шароитидан келиб чиққан ҳолда, бозор сиёсатида қурилиш ашёларини айрибошлаш маркетингни такомиллаштириш, хорижий давлатларни бизни маҳсулотларимизни сотиб олишга қизиқтириш, ишлаб чиқарилаётган ашё ва буюм хилларини кўпайтириш, мармар гранит ва бошқа табиий тошлардан миллий, жозибадор ва нозик буюмлар тайёрлаш каби муаммоларни хал этиш учун замонавий илғор технологияларини тендер асосида жалб этилмоқда. Ўзбекистонда 2010-йилни бошларига келиб 1 млн. 500 минг м 2 дан зиёд қоплама пардозбоп рангли табиий тош ашёлари ишлаб чиқарилди. Хозирги шароитда республикамизда мавжуд корхоналарнинг иш унумини икки марта ошириш имконияти бор. Ўзбекистон республикаси ҳар хил рангли табиий тош ашёларини чиқариш учун етарли захираларга эга. Хозирги кунга келиб ҳар хил муассасалар воситасида республикада 33 та мармар конлари, 18 та гранит ва габбро, 1 та травертин ва охактош, 2 та туф ва пардозбоп қумтош конлар топилган ва уларнинг хоссалари ҳар томонлама ўрганилиб ишлатилмоқда. Республикамиз конларида 80 млн. м 3 дан зиёд қопламабоп табиий тош захиралари бор. Ишлаб чиқаришга тайёр бўлган табиий тош ашёлари саноатининг иш унуми, жаьми – 44,7 млн. м 3 га тенг. Шулардан 25,2 мин. м 3 мармар, 17,3 млн. м 3 гранит ва габбро, 2,2 млн. м 3 қумтош захираларини ташкил этади. Ўзбекистонда қурилиш ашёлари ишлаб чиқариш учун яроқли барча хилдаги минерал ҳом ашьёлар мавжуд. Буларга қум, тупроқ, шағал, охактош, гипс, карбонат жинслари, асбест, бўр, мармар, тальк, вермукулт, перлитларни

киритиш мумкин. Республикамиздаги чўкинди тоғ жинсларидан бир қатор қурилиш ашёлари гипс, доломит, охактош, трепел, диатомит, кўмир, соғ- тупроқ ва тош буюмлари ва улар асосида ҳартурли табиий ва синтетик рангли пигментлар қўшиб ранг-баранг архитектура композициялар учун нозик панно ва буюмлар ишлаб чиқарилмоқда. Бундай ҳом ашёлар республикамиздаги Қашқадарё вилоятининг Дехқонобод конидан қазиб олинмоқда. Бундай чўкинди тоғжинс захиралари пардозбоп плиткалар олиш ва цемент ишлаб чиқарувчи заводларни 100 йилгача ҳом ашё сифатида таминлай олади. Куйдирилганда кўпчиш хоссасига эга бўлган, шунингдек табиий ҳолатдага томга ёпиладиган рангли плиткалар, дераза тахтачалари, зинапоялар сифатида кўп ишлатиладиган лойли сланец тошлари Ўзбекистоннинг Нурота тоғларида кўп тарқалган. Саноат ахамиятига эга бўлган лойли сланец конлари ҳар томонлама текширилган, хозир республикада жигарранг енгил тўлдиргич-керамзит олишда лойли сланецлар кўплаб ишлатилмоқда. Ер юзасига кўтарилиб чиққан пардозбоп табиий тош ашёларидан базальт, андезит ва диабаз каби жинслар Республиканинг Тошкент, Туркистон, Нурота каби туманлари атрофида кўп учрайди. Қора рангдаги базальт тошлари Невич дарёсининг тоғ оралиғида қатлам қатлам бўлиб ётибди. Ўзбекистонда 35 дан ортиқ ҳар хил рангли мармар конлари бор. Самарқанд вилоятидаги “Ғозрон” мармари ўзининг йирик захира ахамиятига блоклашувчанлигига ва рангининг турлилигига кўра барча чет эл қурувчиларига кенг танилган. Бу мармар билан Париж ва НьюЙоркда ташкил этилган бутундунё кўргазмасидаги павильонларининг деворлари қопланган. Москвадаги Сьездлар саройининг ички қисмини қоплашда ва қисман Тошкентдаги Навоий номидаги опера ва балет Академик театри биносини безатишда шу «Ғозрон» мармари ишлатилган. Ўзбекистоннинг Сурхондарё, Бухоро, Самарқанд ва Тошкент вилоятлари тоғларида жуда кўп мармар конлари бор. Тошкент яқинида иккита мармар кони бўлиб, булардан бири - Мингбулоқ конидир. Мингбулоқ мармари йирик

донали, оч кул ранг. Иккинчи кон Чотқол тоғларининг ғарбий ён бағрида, Сўқоқ ва Заркент қишлоқлари ўртасида жойлашган. Бу мармар оқ, сариқ, кўкимтир ва кул рангдир. Ўзбекистонда ҳар хил рангдаги мармар ашёларни қазиб олувчи 15 та кон мавжуд. Шунингдек, бетонбоп енгил тўлдирғич-керамзит ишлаб чиқариш учун яроқли ҳом ашёлари бўлган 10 та кондан 7 тасини келажаги порлоқ. Бетон учун ҳар хил рангдаги шағал ишлаб чиқариш учун 37 кон аниқланган. Унинг захираси 357,8 млн. м 3 ва келажакдаги очилиши мумкин бўлган захиралари 115,9 млн. м 3 ташкил килади. Безакли пардозбоп енгил бетон ишлаб чиқаришда рангли енгил тўлдиргичларни тайёрлаш ўзига хос мураккаб технология талаб этади. Рангли ғовак тўлдиргичларнинг янги турлари ишлаб чиқилса мақсадга мувофиқ иш бўлар эди. Рангли енгил ғовак тўлдиргичларни танқислигини фақатгина керамзит ёки аглопорит ишлаб чиқариш асосида ечиб бўлмайди. Ўзбекистон шароитида янги ноанъанавий ҳар хил рангли енгил тўлдиргичлар ишлаб чиқариш хилларини йулга қуйиш керак бўлади. Қурилиш ашёлари саноатини ривожлантириш мақсадида, «Ўзқурилишматериаллари» АК томонидан амалга оширилаётган тармоқ дастурларидан ташқари 2010-2012 йилларга мўлжалланган худудий дастурлар ишлаб чиқилди. Худудий дастурлар 436 та инвестиция лойихасини ўз ичига олган бўлиб, бунда 951,4 млрд.сум, яъни 404,4 млн. АҚШ доллари миқдоридаги маблағларни сарфлаш кўзда тутилмоқда (7.1-жадвал). Мазкур лойихаларни амалга ошириш учун Республика зарурий минерал- ҳом-ашё базасига эгадир. Хозирги вақтгача Ўзбекистонда жаъми 570 дан ортиқ конлар ўрганилган. Жумладан, 35 та - цемент ҳом-ашёси, 205 та пардозбоп ва оддий ғишт ҳом- ашёси, 15 -керамзит ҳом-ашёси, 89 та - қумли-гравийли ашёлар, 52 та –

пардозбоп қурилиш тошлари, 25 та - охак, 28 та - бетон ва силикатли буюмлар, 21 та - гипс ва ганч, 4 таси - минерал бўёқлар, 7 таси - ойна ҳом- ашёси, 90 таси – табиий пардозбоп қоплама тошлар учун ўрганилган. Ўрганилган конлардан 297 таси саноат ишлари учун ўзлаштирилган бўлиб, улардан 114 таси «Ўзқурилишматериаллари» АК балансидадир. Республика Хукумати томонидан қабул қилинган «Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили» Давлат Дастурида (Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 26 январдаги ПҚ1046-сонли Қарори) 38 та лойихани амалга ошириш кўзда тутилган эди: - охак, гипс ва цемент ишлаб чиқарувчи 6 та корхонани ишга тушириш; - умумий қуввати йилига 81,1 млн. дона бўлган 15 та оддий ва пардозбоп ғишт ишлаб чиқарувчи корхонани ишга тушириш; - томбоп рангли ашёларни ишлаб чиқарувчи 6 та корхонани ишгатушириш; - замонавий пардозбоп ашёларни (гипс картон, рангли қуруқ аралашмалар, бўр, пластик ашёлар, вермикулит, дераза ва эшик блоклари, шиша пакетлар) ишлаб чиқарувчи 6та пардозбоп плиткалар ва оддий тоғ жинсларини ишлаб чиқарадиган корхоналарни тиклаш ва реконструкция қилиш. Ички бозорни пардозбоп ашёлар билан янада бойитиш, айниқса қишлоқ жойларда тураржой биноларини қуриш билан шуғулланаётган аҳолининг қурилиш ашёларига бўлган эхтиёжини қондириш, сифатини яхшилаш борасидаги қўшимча чора-тадирлар тўғрисида қарор қабул қилинди. Умуман олганда, Ўзбекистоннинг қурилиш индустрияси узоқ муддатга ўрганилган конлар билан таъминланган.Экологик жихатдан тоза, чиройли, ранг-баранг, чидамли, самарали ва энергияни тежайдиган қурилиш ашёларини ишлаб чиқариш қувватларини барпо этиш бўйича жахон амалиётига амал қилган ҳолда, пардозбоп ашёларни ишлаб чиқаришга алохида эьтибор қаратилмоқда. Қуйида 7.1-жадвалда республика эхтиёжини қондириш мақсадида энг зарур қурилиш ашёларини ишлаб чиқариш

корхоналарини қуришга йўналтирилган республика ва етакчи хорижий инвистицияларини жалб этилган маьлумот ёритилган. Республикада асосий қурилиш ашёлари ишлаб чиқарувчи корхоналар 7.1-жадвал . Оддий ва рангли Қуруқаралашмалар «Билдинг технолоджиз» ҚҚ, «Гизамикс» ҚҚ,«Импульс-С» ҚҚ . Гипскартон «Бухорогипс» ХК ОАЖ, «Classikboard» ҚҚ СП «Фардо-Фен» ҚҚ; . Ёғоч қиринди плиталари (ДСП) «Меридиан Осиё» МЧЖ, «Файз Имал Систем» - лойиха; . Девор ва шифтлар учун пардозбоп пластик Панеллар «Декоримекс» ҚҚ «Osiyo Batareya» ҚҚ «Евро Азия Пласт» ҚҚ; . «Алюкобонд» алюминийпластикли композитли панеллар «Алюбонд Ройсон Билдинг Технолоджиз» ШК, «And-Polic» ҚҚ«Alumax» ҚҚ, «Дизайн» ҚҚ, Шўртан ГХК; . Шишапакетлар «Техноинвест» ХК; . Пластикли эшик ва ромлар «AKFA» ҚҚ ,«Alutex» ҚҚ , «Building Indastrial Group» ҚҚ ; Сопол фриз « Декол-Сервис»ХИЧФ Сайднинг панеллар дераза блоклари ва токчалар «Building Indastrial Group» Қ K, «InetidBiznes Plyus» МЧЖ , « Дойче кабель АГ » ХК . 0. Ламинатланган паркет «Файз Ҳомар ГУС», ҚҚ «ТемурЧин»ҚҚ,«Мебель» ҚҚ; 1. Пардозбоп ва санитария техника буюмлари «Ал-Шок» МЧЖ; 2. Совуқ ва иссиқ сув таьминоти учун пардозбоп ПВХ дан ишланган «Узбесливичи колор» МЧЖ, «Джанпласт» ҚҚ;

буюмлар Бундай саноат маҳсулотларининг сифатли бўлишида замонавий ишлаб чиқаришда синовдан ўтган инвестцион технологияларни қўллаш, пардозбоп ҳом ашё сифатини мунтазам равишда техник назоратни йулга қўйиш ва бошқариш тизимини юқори савияда олиб бориш керак бўлади. Пардозбоп тош буюмларнинг сифатли бўлишини назорат қилишда энг мухим муаммо уларни синаш ва ўлчашни мукаммал билган маҳсус мутахассисларни бўлишлигидир. Пардозлаш ишларида илмий-тадқиқот натижаларига асосланган кваламетрия усулини қўллаш замон талабидир. Пардозбоп табиий тош қурилиш ашёларидан ишланган буюмларнинг сифатига бахо беришда уларнинг айрим хоссалари оркали умумий бахо бериш хам мумкин. Бундай ашёнинг ўрнига иккинчисини ишлатиш зарурияти туғилганда, уларни ўзаро таққослаб энг самарали вариантини танлашда ноаниқлик бўлиши мумкин. Безакли табиий тош билан пардозланган бинонинг умумий сифат кўрсаткичларига бўлган талабларини қониқтиришини баҳолаганда обьектнинг ҳар бир қисмини аниқ синов натижалари орқали ифодалаш керак бўлади. Бундай кўрсаткичлар қурувчи ва архитектор, дизайн лойиха тузувчиларининг кундалик амалий ишларида қандай қурилиш ашёларини, конструкцияларини, деворбоп буюмларни, хамда пардозбоп ашёларни танлашда катта ахамият касб этади. Пардозбоп қурилиш ашёлари ва буюмларини танлашда ва уларни баҳолашда қуйидагиларни билиш зарур. Табиий пардозбоп қурилиш ашёларни қандай тоғ жинсларини қайси туридан тайёрланганлигини, қайерда ишлатилиши ва хилидан қатьий назар, улар стандарт талабларига кўра, тажрибахоналарда саноат шароитида батафсил синовдан ўтганлиги ва умумий сифат бахоси қўйилганлиги маълум бўлиши керак. Пардозбоп табиий тоғ жинсларини ишлатиладиган мухитга ва об-хавонинг иссиқ-қуруқ таьсирига чидамлилигига қараб танлашда, унинг асосий

хоссалари эътиборга олиниши лозим, хамда шу мухит таъсирида ўзини бошланғич сифатини сақлаб қолишлигини хам таъминлаши керак. Табиий тоғ жинсларини таркиб топиши Ер қатламида жойлашган тоғ жинслари геологик белгиларига кўра уч гуруҳга бўлинади: магматик (вулқондан отилиб чиққан) ёки бирламчи жинслар, чўкинди ёки иккиламчи жинслар ҳамда метаморф (кўриниши,шакли ўзгарган) жинслар. Ер қатламининг қуйи қисми магма деб аталувчи юқори ҳароратда эриган массадан иборат. Магманинг ер юзасига отилиб чиққан қисми магматик (ёки отилиб чиққан) жинслар деб аталади. Бундай жинслар сочилувчан ёки ўзаро цементланиб қолган вулкан жинслари деб аталади. 7.1-расмда тоғ жинсларининг тузилишига кўра таснифи кўрсатилган. Табиий шароитда шаклланган магматик жинслар турли минерологик таркибга ва тузилишга эга бўлади. Бинобарин, уларнинг техник хоссалари ҳам бир хил бўлмайди.

Ер қатлами ёриқлари бўйлаб кўтарилаётган магма ҳароратнинг пасайиши сари унинг бир қисми ер остида аста-секин совийди. Магманинг ер юзасига кўтарилган қисми эса тез суръатда совийди. Натижада чуқурдаги яхлит ва ер юзасига кўтарилиб чиққан тоғ жинслари ҳосил бўлади. Ер қатлами остида ҳосил бўлган яхлит жинсларга гранит, сиенит, габбро, лабродорит, диоритлар мисол бўлаолади. Магманинг ер юзасига кўтарилиб чиққан жинсларига диабаз, базальт, профир, андезит, трахитлар ва шунингдек, пемза, вулқон туфи, трассалар киради. Чуқурдаги магманинг совиши ер қатламининг катта босими остида бўлганлиги туфайли унинг кристалли доналари ўзаро зич бириккан ва яхлит ҳолатда бўлади. Ер юзасига кўтарилиб чиққан магма эса тез ва нотекис совийди ва натижада бундай тошларда дарзлар ва ёриқлар кўп бўлади. Кристалл доналарининг ўлчамига кўра: йирик донали (ўлчами 5 мм дан катта) ўрта йирикликдаги донали (1-5 мм) ва майда донали (0,5-1,0мм) хилларга бўлинади. Ер юзасига кўтарилган магма эса тўла кристалланишга шароит бўлмаганлиги туфайли, шишасимон ёки майда кристаллик тузилишида бўлади. Бир қисм сочилувчан жинслар сув ёки шамол воситасида дарё, денгиз ёки кўллар остига тушиб, бир неча давр давомида иккиламчи ёки чўкинди жинсларга айланади. Майда жинсларнинг бир қисми сувда эрийди, қолганлари эса геологик қатламлар ҳосил қилиб сув остига чўкади. Эриган жинслар ўта тўйинган эритмалар ҳосил қилади ва кимёвий чўкиндилар пайдо бўлади. Қатламлар босими остида ва табиий цементларнинг ўзаро бирикиши натижасида чўкиндилардан мустаҳкам ва зич цементланган жинслар ҳосил бўлади. Чўкинди жинсларнинг ғовакларини тўла тўйинган эритмалардаги моддалар тўлғизиб, ундаги майда доналарни ўзаро ёпиштиради ёки, бошқа сўз билан айтганда, табиий цемент вазифасини бажаради. Табиатдаги кўпгина минерал қатламлар ҳайвонот организми ва ўсимликларнинг, шунингдек, суяклар ва тери-ёғларнинг ўзаро бирикишидан ҳосил бўлган. Бундай жинсларни органогенлар деб аталади.

Қурилишда қўлланиладиган чўкинди жинсларни қуйидаги турларга бўлиш мумкин: -ўзаро урилиш ва ишқаланиш натижасида майдаланган жинслар - лой, қум, шағал, ҳарсанг тош, майда тош ва цементланиб қолган жинслар - конгломератлар, брекчийлар, қумтошлар. - кимёвий реакция натижасида ҳосил бўлган чўкиндилар- гипс, ангидрит, оҳактошнинг айрим хиллари, доломит, магнезит, оҳак туфи, мергел. -органоген қатламлар - чиғаноқли оҳактош, бўр, трепел, диатомит, углеродли жинслар (торф, нефть, озокерит). Қурилиш саноатида ишлатиладиган табиий тош ашёларининг катта бир гуруҳи - чўкинди жинслар ғовакли ва зич буюмлар тайёрлашда, боғловчи моддалар олишда ҳом ашё сифатида катта аҳамиятга эга. Бирламчи ва иккиламчи жинслар - ҳар хил физик, кимёвий ва механик жараёнлар (жинслар ўртасидаги ўзаро реакциялар, тектоник жараёнлар, газлар таъсири, ҳарорат, юқори босим ва ҳ.к.) таъсирида хоссалари ва шаклининг ўзгаришидан ҳосил бўлган жинслардир. Бундай жинслардан пардозбоп плиталар, деворбоп буюмлар, майда-йирик тўлдиргичлар ишланади. Метаморф жинслар табиатда турли катталикда, кристалл ва қатламли сланец шаклларда учрайди. Кўпгина метаморф жинслар тузилиши бўйича отилиб чиққан жинсларга ўхшайди. Метаморф тоғ жинсларини ташкил этувчи минералларни бир неча гуруҳларга бўлиш мумкин: магматик ёки бирламчи тоғ жинслари ҳамда метаморф жинслари таркибида учрайдиган минераллар (дала шпати, кварц, слюда, роговая обманка, пироксенлар, оливин ва бошқалар); чўкинди жинслар таркибида учрайдиган оддий минераллар (кальцит, доломит), шунингдек метаморф жинсларни ўзидагина учрайдиган тубдан ўзгарган маҳсус минераллар.

Рангли тоғ жинсларни ҳосил қилувчи минераллар Ер қатламини ташкил этувчи барча табиий тошлар минераллардан ташкил топган. Тоғ жинсининг хусусиятлари асосан шу жинснинг таркибига кирган минералларнинг турига, миқдорига ва заррачаларнинг ўзаро боғланиш кучига боғлиқ. Минерал деб кимёвий таркибига ва физик хоссасига кўра бир жинсли, физик ва кимёвий жараёнларда ҳосил бўлган бирикмага айтилади. Табиатда 2500 яқин минераллар аниқланган. Тоғ жинсларининг ҳосил бўлишида, жинс ҳосил қилувчи 50 минерал қатнашади. Магматик тоғ жинсларида асосий жинс ҳосил қилувчи минералларга - кварц, дала шпати, слюда, қорамтир минераллар (амфибола, пироксин, оливин); чўкинди жинсларда – кремнезем, алюмосиликатлар (каолонит, монтмориллонит), карбон оксидига оид тузлар (кальцит, магнезит, доломит), олтингугуртга оид тузлар (гипс, ангидрит) киради. Иккинчи даражали жинс ҳосил қилувчи минералларга – пирит, апатит, хлорит киради. Бир ёки бирнеча минераллардан ташкил топган тоғ жинслари қуйидагича ифодаланади: -тоғ жинси синфи, ҳосил бўлиш шароитига боғлиқ равишда гуруҳлари аниқланади (масалан, гранит: магматик-массив-чуқурликда ҳосил бўлган); -кимёвий таркиби, кимёвий формуласи ёзилади (масалан, кварц минерали учун – SiO2); -минерал таркиби, қайси жинс ҳосил қилувчи минераллардан ташкил топгани аниқланади ва кимёвий формуласи ёзилади (масалан, оҳактош- оҳактош шпати-CaCO3). Жинснинг тузилиши синдирилган бўлакларда аниқланади. Тузилиши заррали-кристалли, яшириш-кристалли, порфирли бўлиши мумкин. Ранги, тасвири, бир жинслилиги ташқи кўринишидан аниқланади. Оҳактош ва гипс оқ рангда бўлади. Агар улар сариқ, қорамтир ва бошқа рангларда бўлса, таркибида тупроқ ва органик аралашмалар мавжудлигини

кўрсатади. Қум сариқ-қизғиш рангда бўлади. Унда тупроқ-темир аралашмалари бўлса, кулранг ва қизил ранглар пайдо бўлади. Қорамтир ранглар бошқа минераллар мавжудлигини кўрсатади. Минераллар ялтироқ металсимон бўлса пирит, шишасимон кварц, садаф рангли слюда, мойли тальк, ипак толали бўлса, асбест кўринишида бўлиши мумкин. Кварц (SiO2) – оан қумтупроқдан ташкил топган яширин ёки очиқ кристалл шаклида учрайдиган ниҳоятда зич, мустаҳкам ва чидамли минерал. Кварцнинг зичлиги 2,5-2,8 г/см 3 . Сиқилишдаги мустаҳкамлиги 200 МПа, чўзилишдагиси эса 100 МПа дан кўп. Қаттиқлик шкаласида кварц еттинчи ўринда туради. Оддий ҳароратда кварц барча кислота ва унинг эритмаларида чидамлидир. Юқори ҳароратда кварц фторли водород ва фосфор кислотаси билан реакцияга киришиб, силикатлар ҳосил қилади. Агар нам шароитда реакциялар давом эттирилса, силикатлар ҳосил бўлади. Кварцни 575 о С дан 870 о С гача қиздирилганда, у тридимит ҳолатга айланади, яъни ҳажми катталашади. Унинг бу хусусияти кварц ишлатиладиган буюмлар тайёрлашда эътиборга олиниши зарур. 1710 о С да эса кварц суюқланади ва тез совитилса, кварц шишаси ҳосил бўлади. Кварц саноатда ўтга чидамли буюмлар (динас) тайёрлашда, пардозбоп сопол буюмлар ишлаб чиқаришда, кварц қуми эса шиша саноатида ва силикат ғишти, кислотага чидамли цементлар ишлаб чиқаришда, шунингдек, декоратив қоришма ва бетонлар учун майда тўлдиргич сифатида ишлатилади. Дала шпати - силикатлар гуруҳида кенг тарқалган оқ ва қизғиш рангли минералдир. Таркибида дала шпати бўлган тоғ жинслари ранг-баранг тузилишда бўлади. Дала шпатининг сиқилишдаги мустаҳкамлиги кварцникидан кам (120-170 МПа), эриш ҳарорати эса 1170-1550 0 С га тенг. Дала шпати атмосфера таъсирида аста-секин емирилиб, пардозбоп каолин (чинни буюмлари

ишланадиган ҳом ашёнинг бир тури), қумтупроққумлари ва бошқа жинсларга айланади. Тоза дала шпатидан қуйма пардозбоп сопол ашёлари ишланади. Слюда - кимёвий таркиби жиҳатидан мураккаб, сариқроқ, оқ ранг сувли алюмосиликатдир. Табиатда слюда бир неча хилда учрайди. Шулардан энг кўп тарқалганлари ҳар ҳил рангли мусковит ва биотитдир. Мусковит – ялтироқ, оқ ёки кул ранг ҳолатда учрайдиган, қийин эрувчан, кислоталар таъсирига чидамли слюдадир. Биотит – қора рангдаги, осон емирилувчан магнезиал-темир слюда. Оливин - асосан темир ва магний силикатларидан ташкил топган минералдир. Оливин кўк рангли, атмосфера таъсирига чидамсиз, сув таъсирида эса ҳажми кенгаяди. У асбестцемент саноатида ва иссиқлик ўтказмайдиган ашёлар ишлаб чиқаришда кўп ишлатилади. Пироксен ва амфиболлар гуруҳига бўғиқ рангли минераллардан қуйидагилар киради: авгит, роговая обманка ва бошқалар. Булар кальций, магний, темир ва гилтупроқ силикатларидан ташкил топган. Бу гуруҳдаги минераллар юқори мустаҳкамликка ва пишиқликка эга. Магматик тоғ жинслари ичида дала шпати 75% ни ташкил этади. Вермикулит – қатламли силикатли гидрослюда гуруҳидаги минерал, қаттиқлиги 1-1,5, Зичлиги 2,4-2,7г/см 3 .га тенг. Қиздирганда (900-1000 о С) кўпчиб, ҳажми 15-20 марта катталашади. Вермикулит ўрта йирикликдаги қумсимон иссиқликни кам ўтказадиган ашё сифатида фойдаланилади. Ҳар турли шаклдаги вермикулит буюмларни перлитобетондан афзаллиги қуйидаги: - керакли иссиқлик изоляция буюмларининг ҳажми тахминан икки-уч бараварга камайиши; - иссиқлик ўтказувчанлигини икки баробар камлиги; - қиш мавсумида вермикулит-бетондан ишланган деворли уй ҳарорати, уч-беш градусга юқори бўлади; - иқтисодий самарадорлиги тахминан 20 фоизга ошади;

- қурилиш-монтаж ишлари ҳажми 30 фоизга камаяди “нафас олиш” олиши яхши бўлганлиги туфайли деворларда моғор ва умуман намлик пайдо бўлмайди; - уй, хона ёнғин таъсиридан ҳимояланган бўлади, чунки вермикулит- оловбардош ашёдир. Қурилишда кўпчитилган вермикулит контрукциянинг турли элементлари- деворлар, том, болахона, пол, ертўла ва қувурларнинг иссиқлик изоляцияси сифатида ҳам фойдаланилади. Кўпчитилган вермикулитнинг иссиқлик ўтказувчанлиги коэффициенти 0,04-0,062 Вт/м о С атрофида. Отилиб чиқмаган чуқурдаги яхлит жинслар Гранит - қурилишда кенг тарқалган чуқурдаги магматик яхлит тоғ жинси. У бир тартибли – кристалл жинс бўлиб, асосан кварц (20-40%), дала шпати - ортоклаз (40-70%) ва слюда (5-20%) дан ташкил топган. Бундай ташқари гранит таркибида ишқорли плагиоклаз, роговая обманка каби минераллар ҳам учрайди (7.2.-расм). 7.2-расм. Ҳар хил рангдаги пардозбоп қоплама гранит плиткалар Гранит тиниқ сариқ ёки оч қора рангда бўлиб, асосан у таркибидаги минераллар рангига қараб ўзгаради. Гранитлар майда, ўрта йирик кристалли ва порфир каби яхлит ва қатлам-қатлам (гнейс жинси сингари) ҳолатда бўлади. Гранитнинг ўртача зичлиги 2,6-2,8 г/см 3 , ғоваклиги (0,51,5%) ва сув шимувчанлиги эса ниҳоятда кам. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 120-250 МПа, иссиқлик ўтказувчанлик коэффиценти 2,5-3,0 Вт/мº  Сга тенг.

Гранит анча қаттиқ жинс (Маос шкаласига кўра: 6-7), аммо уни қайта ишлаш ва силлиқлаш унча қийин эмас. Слюда миқдори кўп бўлса, гранитни силлиқлаш қийинлашади. Гранитнинг эриш ҳарорати 1400-1500 0 С. Ҳарорат 750-800 0 С га етганда гранит таркибида кварц кристаллари кенгайиб, унинг мустаҳкамлигини камайтиради. 7.3 -расм. Гранитнинг микро тузилиши. Рl - плагиоклаз; Оk - калийли дала шпати; Q - кварц; В - биотит; C - рудали ашёларнинг донаси (30 марта катталаштирилган). Тош ашёлар орасида гранит юқори техник сифатга эга бўлганлиги сабабли қурилишда (йўл қурилишларида, декоратив қоришма ва бетон конструкциялар ишлаб чиқаришда гидротехника иншоотларида, меъморчиликда, безак қисмлар тайёрлашда) кенг қўлланилади. Гранит табиатда ҳар хил рангда учрайди. Ундаги дала шпати оқ, кул ранг, сариқ, қизил ва бинафша рангларда бўлиши мумкин. Шу сабабли гранит ажойиб пардозбоп қурилиш ашёсидир. Гранит чидамли бўлгани учун очиқ шароитда ва зарарли муҳит таъсирида кўп ишлатилади. Сиенитлар - асосан калий шпатидан ташкил топган (5,0-70%) тоғ жинси бўлиб, гранитдан фарқи асосан таркибида кварц минералининг камлиги ёки мутлақо бўлмаслигидадир. Сиенитни силлиқлаш ва пардозлаш қийин эмас. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 100-250 МПа, зичлиги эса 2600-2700 кг/м 3 . Сиенитлар сариқ, қизғиш, тўқ кўк рангларда учрайди. Ўзбекистоннинг Оҳангарон туманида сиенит заҳиралари кўп.

Диорит - нордон плагиоклаз (70%), роговая обманка, минералларидан ташкил топган тоғ жинси.Диоритлар бир текис кристалли тузилишга эга. Агар диорит таркибида кварц миқдори кўп бўлса, кварцли диорит деб аталади. У тўқ кўк ва очиқ кул рангларда учрайди. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 150-300 МПа, зичлиги 2800-3000 кг/м 3 га тенг. Диорит йўл қурилишда ва қоплама пардозбоп ашёлар сифатида кўп ишлатилади. Габбро – тоғ жинси, асосан дала шпати (50%), авгит, минераллардан ташкил топган. тузилишга эга пардозбоп безак буюмлари зичлиги 2900-3000 кг/м 3 , чегараси 200-350 МПа га тенг. ўхшаш, асосан дала шпати ва минераллардан ташкил топган пардозлаганда унинг сиртида ажралиб туради. Шунинг учун уни кўпроқҳашаматли иншоотлар қуришда безакли қоплама ва полбоп плиталар сифатида ишлатилади. Порфирлар - кварц ва ҳар хил рангдаги дала шпатининг майда донали минераллар билан ўзаро зич жойлашишидан ҳосил бўлган жинс. Минерологик таркиби бўйича гранитга ўхшайди. Порфирлар қизил, қўнғир ва кўкимтир рангда бўлади. Унинг зичлиги 2400-2600 кг/м 3 , сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 80-230 МПа га тенг. Порфирдан кошинлар плиткалари тайёрланади, шунингдек, йўл қурилишида ҳам фойдаланилади. Базальт -яширин кристалли, баъзан шишасимон тузилишга эга бўлган жинс (7.9 расм). Ер юзасига кўтарилган жинслар ичида зичлиги энг катта биотит ва авгит оливин ва пироксен Габбро бир текис йирик донали Габбро йўл қурилишида ва тайёрлашда ишлатилади. Унинг сиқилишдаги мустаҳкамлик Лабродорит - габброга бошқа оч қора рангли жинс. Лабродоритни кўк - бинафша рангли минераллар

(3300 кг/м 3 ) бўлган жинсдир. Базальтни ишлаш кўп меҳнат талаб этади, аммо ундан пардозбоп буюмлар ишлаш осон. Шунингдек, минерал пахта олишда ишлатилади. Чунки уни ҳарорати 1120-1300ºС дан ошмайди. Базальтнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 300-500 МПа га етади. Базальт ҳарсанг тош, шағал ва бошқа донали буюмлар тайёрлашда, шу билан бирга эритиб олинадиган буюмлар ва иссиқликни сақловчи минерал пахта учун ҳом ашё сифатида ишлатилади. Диабаз - дала шпати ва авгитдан ташкил топган кристалл жинс. Унинг таркибига оливин минерали ҳам киради. Диабаз порфир тузилишида ҳам учрайди, ранги - тўқ сариқ, зичлиги 30003100 кг/м 3 , сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 300-450 МПа га тенг. Диабаз юқори қаттиқликка ва ниҳоятда зич бўлганлиги учун рангли йўлларни қоплашда ва бошқа ишқаланишга ишлайдиган иншоотларда кўп қўлланилади. Диабазнинг бошқа жинслардан фарқи унинг эриш ҳароратининг кичиклигидир (1200-1300 0 С). Шу сабабли маҳсус ранглиқурилиш буюмлари диабаз эритмасидан қуйиб олинади. Диабаз ҳар хил плиталар, тўсинчалар ва бошқа донали қисмлар, шунингдек, минерал пахта тайёрлашда ва асфальтбетонлар учун тўлдирғич сифатида ишлатилади. Андезитлар - плагиоклаз, авгит ва роговая обманкадан ташкил топган рангли жинс. Зичлиги 2200-2800 кг/м 3 , сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 60-240 МПа. Андезит кислота ва унинг эритмаларига чидамли. Қурилишда асосан кислоталар таъсирига чидамли бетонлар учун йирик тўлдирғич сифатида ҳамда кислота сақлайдиган ховуз деворларини қоплашда ишлатилади. Трахитлар - ранги оч сариқ ёки кул ранг бўлган жинс. Зичлиги 2200 кг/м 3 , сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 50-100 МПа. Трахит девор ашёлари ҳамда бетонлар учун тўлдирғич сифатида ишлатилади. Вулқон туфи - пушти ёки бинафша рангда учрайдиган, зичлашиб ва ёпишиб қолган вулқон кулидан иборат ғовакли тоғ жинси. Зичлиги 1100-1300 кг/м 3 , сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 8-12 МПа ва иссиқлик

ўтказувчанлик коэффициенти 0,3-0,4. Қурилишда, асосан, пардозбоп девор ашёлари (блоклар) сифатида ишлатилади. Туф чиқиндилари эса енгил бетонларр учун тўлдирғич сифатида фойдаланилади.Ер юзида чўкинди тоғ жинсларидан энг кўп учрайдиган кремнезем гуруҳига кирувчи - опал, халцедон ва чўкинди кварцлардир. Опал (SiO2  2H2O) таркибида 2 дан 14% гача сув бўлган аморф (кристалланмаган) минералдир. У рангсиз ёки хира оқ. Унда аралашмалар кўп бўлса, сариқ, кўк, қора рангларда бўлиши мумкин. Зичлиги 1900-2500 кг/ м 3 , қаттиқлиги 5-6, мўрт. Халцедон (SiO2 ) толали, яширин кристалли кварцдир. Табиатда оқ, кулранг, ялтироқ, сариқ, қўнғир ва кўк рангларда учрайди. Зичлиги 2600 кг/ м 3 , қаттиқлиги 6. Халцедон опал минералини кристалланиш, ҳамда тўйинган қуйқалар чўкиндисидан ҳосил бўлади. Каолинит (Аl2О3  2SiО2  2Н2О) - дала шпати, слюда ва ҳар хил силикатларнинг нураши натижасида бузилишидан ва майдаланиб янада парчаланишидан ҳосил бўлган минералдир. Ранги оқ, айрим ҳолларда қўнғир ва кўк тусларда ҳам учрайди. Зичлиги 2600 кг/м 3 , қаттиқлиги 1. Бу дегани бўр сингари юмшоқ. Каолинит таркибида кўп минералли каолин тупроқлари бор. Сланецлар – тўк сариқ, қора, оч жигарранг, кўл ранг ва қизиғиш- шибарранг хилларда бўлади. Лой, хлор, слюда, қум ва қайта кристалланган лейни юқори босимда зичланишидан хосил бўлган, қаттиқ жинс. Осон силлиқланади. Чидамли, ташқи ва ички деворларни қоплашда ишлатилади. Тупроқлар - каолинит, кварц, дала шпати, слюда, кальций ва магнит карбонатлари ва темир оксиди каби минераллардан ташкил топган сочилувчан жинс. Тупроқ асосан, сопол буюмлар ишлаб

чиқаришда, қоришмалар учун пластификатор сифатида ва ўтга чидамли буюмлар тайёрлашда ишлатилади. Таркибидаги қум миқдорига кўра тупроқлар - оғир тупроқ, тупроқ, қумли тупроқ, тупроқли қумларга бўлинади. Тупроқларнинг кимёвий таркиби турличадир (7.2жадвал). Тупроқлар ичида каолин ўзининг кимёвий таркиби, тузилиши ва хусусиятига қараб бошқа тупроқлардан фарққилади. У ўтга чидамли оқ рангда бўлади. Каолин чинни ва тиниқ сопол чиқариш саноатида, қоғоз, резина олишда кўп ишлатилади. Қум - доналарининг катталиги 0,15 дан 5мм гача бўлган сочилувчан жинс. Таркибига кўра қумлар ҳар хил рангдаги кремний, дала шпати, оҳактош ва пемзали турларга бўлинади. Қум таркибида тупроқ миқдори 10% дан кам бўлса - тупроқли қум , 10% дан кўп бўлса - қумли тупроқ деб аталади.Қумнинг ўртача зичлиги 1500 кг/ м 3 га тенг. Уни силкитиб зичланганда зичлиги 1600-1700 кг/м 3 га етади. Тупроқнинг таркиби ва унинг эриш ҳарорати 7.2-жадвал Тупро қлар Эр иш ҳаро рат и, 0 С Кимёвий таркиби Қизди рганданкей инги қолдиқ вазни Каолин 13,5 SiO 3 Al2O3 Fe2O3 TiO 2 CaO MgO Na2O, K2O SO 3 175 0-1790 470, 390, 035, 03, 02, - 29, -

Ғиштбо п соз тупроқ 4,5 Ғиштбо п ва черепицаб оп пластик тупроқ 8,5 Қурилишда рангли қум асосан, декоратив бетон ва қоришмалар учун майда тўлдирғич сифатида ишлатилади. Обдон туйилган кремний қумлари цементлар учун актив гидравлик қўшилма сифатида ҳам ишлатилади. Шағал - ҳар хил тоғ жинсларининг парчаланишидан ҳосил бўлган сочилувчан жинс. Ташқи кўриниши бўйича шағалнинг сирти силлиқ, юмалоқ шаклда бўлиб, йириклиги 5-80 мм га тенг. Зичлиги 2700-2900 кг/см 3 , ҳажмий массаси 1600-1800 кг/см 3 га тенг. Келиб чиқишига кўра шағал тоғ, дарё ва денгиз шағалларига бўлинади. Улар ҳар турли рангдаги юмалоқ, игнасимон, тухум ва юпқа патниссимон шаклларда учрайди. Юзаси мўм билан қопланган шағал ландшафт архитектурада ва безакли бетон олишда ишлатилади. Майдаланган ҳарсанг тошдан чақилган тошлар – шебень олинади ва бетонлар учун йирик тўлдирғич сифатида ишлатилади. Сочилувчан жинсларнинг ер қатламининг юқори босими остида ўзаро цементланишидан ҳосил бўлган пардозбоп қумтош - табиий цементлар воситасида қумнинг зичланиши ва ниҳоят цементланишидан ҳосил бўлган мустаҳкам жинсдир. У таркибидаги боғловчи модданинг ранги ва турига кўра лойли, кремнийли, оҳактошли, гипсли, битумли қумтошларга130 0-1460 79- 81 6-8 18, - 39, 11, 5 13, 04, 1150- 1250 540, 165, 67, - 55, 31, 20, -

бўлинади. Лой воситасида зичланган лойли қумтошлар сувга чидамсиз бўлади. Оникс – сўзи грекча сўз бўлиб, onyx – “тирноқ” сўзини билдиради. Бошқа рангли агат тоғ жинсларига қаранда унинг қатлами контраст рангда. Унинг кўк қатламли ранг-баранглиги ва расми билан, бошқа тошларга нисбатан рангинигн очиқ ва тозалиги билан архитектор – дизайнерларнинг севимли тошларидир. Брекчия – ҳар хил рангли чўқинди тоғ жинси, конгломерат ва охактошлар оиласига мансуб. Таркиби кварц, дала шпати, слюда, лой ва охактош шпати минераллардан ташкил топган. Ишлатилиши: пардозбоп қурилиш ашёси, плитка, ҳайкаллар, ювелир буюмлар. Конгломерат ва брекчия - шағалнинг (йириклиги 20мм гача бўлган) оҳак, доломит, лой, мергель, кремний каби табиий цементлар воситасида зичланишидан ҳосил бўлган ҳар ҳил рангли жинс. Қиррали тошларнинг юқори босим остида цементланишидан ҳосил бўлган зич жинс брекчия деб аталади. Уларнинг айрим хиллари чиройли бўлганлиги туфайли улар меъморчиликда ва пардозбоп буюмлар тайёрлашда ишлатилади. Анорганик моддалар билан сув ўсимликлари (диатом) орасидаги биокимё жараёнларида ранглар аралашиши натижасида ҳосил бўлган жинсга диатомитлар дейилади ва улар кремнийли ва тупроқ-кремний жинслар таркибида кўп учрайди. Гипс - юмшоқ (қаттиқлиги 2), зичлиги 2100-2200 кг/ м 3 га тенг бўлган минерал. Кимёвий таркиби бўйича гипс икки молекула сувли кальций сульфатидан ташкил топган (СаSO4  2H2O). Тузилиши бўйича гипс оддий йирик кристалли (гипс шпати) ва ингичка толали (селенит ва донадор гипс) хилларга бўлинади.Табиий гипс қурилишда ишлатилмайди, аммо у гипс боғловчи моддалар олишда асосий ҳом

ашё сифатида катта аҳамиятга эга. Унинг мустаҳкамлиги ва чидамлилиги катта бўлмаганлиги учун девор ва қоплама ашёлар сифатида кам ишлатилади.Гипс заҳиралари айниқса Ўзбекистонда кўп тарқалган. Оҳактош - ер қатламининг устки қисмида кенг тарқалган, таркиби 92-98% кальций карбонатидан (СаСО3) ташкил топган жинсдир. Оҳактош оҳак, лойли оҳак ёки оҳакли кремний сингари табиий боғловчи моддалар воситасида ҳосил бўлган. Унинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 10-150 МПа, зичлиги 1800-2500 кг/м 3 . Оҳактошнинг ранги ундаги аралашмаларнинг миқдорига қараб ўзгаради. Агар органик аралашмалар кўп бўлса, оҳактош - бўғиқ кулранг, темир оксиди бўлса - сариқ ёки қизғиш, агар лой миқдори кўп бўлса - оч қора рангларда бўлади. Оҳактош қурилишда декоратив бетонлар учун йирик тўлдирғич ва боғловчи моддалар ишлаб чиқаришда ҳом ашё сифатида, йўл қурилишида ва пардозбоп девор блоклар тайёрлашда ишлатилади. Мергель - оҳактошнинг тупроқ билан ҳар хил миқдорда аралашишидан ҳосил бўлган лойсимон, емирилиши осон бўлган жинс. Агар мергель таркибида кальцит (СаСО3) миқдори 75% дан кўп бўлса - оҳактошли мергель, 40% дан кўп бўлса - мергель, оҳактош 10% дан кўп бўлса - лойли мергель деб аталади. Мергеллардан асосан боғловчи моддалар ишлаб чиқаришда ҳом ашё сифатида фойдаланилади. Магнезит (MgCO3) - табиатда кристалл ва аморф ҳолатда учрайдиган минералдир. Кристалли магнезитнинг зичлиги 2900-3100 кг/м 3 , аморфлисиники эса 2900-3000 кг/м 3 га тенг. У оддий ҳароратда кислота таъсирига чидамли.

7.4-расм Цокол, ертўла деворларини қоплашда ишлатиладиган магнезит плиталари. Кристалли магнезит ўтга чидамли буюмлар тайёрлашда, аморфлиси эса каустик магнезит цемент ишлаб чиқаришда ишлатилади. Қумтош – бу кўп қатламли тоғ жинси. Қум таркибида темир занги пайдо бўлган, қум бўлиб, қатламларни ёпиштириб, тоғ жинсини хосил қилади. Қумтош рангли кичик донали шағал ва қумдан пайдо бўлган ҳар хил таркибли катта босим натижасида хосил бўлган кул рангли чўқинди тоғ жинси келади. Қум тош жуда мустахкам бўлиб, уни сунъий йўл билан ҳам майдалаш жуда қийин. Чиғаноқ оҳактош - кальций карбонат воситасида чиғаноқлар, моллюскалар, томироёқлар ва бошқа ҳайвонот, ўсимлик қолдиқларининг чўкиши ва боғланишидан (цементланишидан) ташкил топган ғовакли жинс. Чиғаноқ оҳактошни аралаш осон. Бу эса ҳар хил катталикларда плиталар, девор учун блоклар тайёрлашда катта аҳамиятга эга. Унинг зичлиги 1000- 1700 кг/м 3 ва иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,3-0,4 Вт/м  град га тенг бўлиб, йирик ғовак тузилишига эгадир. Шу сабабли унинг совуққа чидамлилик кўрсаткичи қониқарли (5.6-расм). Чиғаноқ оҳактошни ишлаш осон ва у яхши михланади. Қурилишда асосан, девор ашёлари учун тош ва блоклар, бетонлар учун йирик тўлдирғич

сифатида ишлатилади. Чиғаноқ оҳактош заҳиралари Ўзбекистон, Тожикистон, Озарбайжонда кўп. Бўр - оқ рангли юмшоқ жинс. 98-99% СаСО3 дан иборат. Бўр чиғаноқнинг кальций тузлари туйинган эритмалари билан биргаликда чўкишидан ҳосил бўлган. Бўр, оҳак, цемент, шиша, замазкалар тайёрлашда ҳом ашё сифатида ишлатилади. Травертин – бу мармар ва охактош ўртасидаги табиий тош. У билан интеръерни безатишда фойдаланилади. Травертинни тарихий иншоотлар ва бино деворларини қуришда асосий пардозбоп ашё сифатида фойдаланилади. тошдир. Йўлка ва майдон юзаларини қоплашда унинг асоси текисланган йирик қум-клинец устига ётқизилади. Рельефни бўртиб чиққан баландлиги 5 мм гача, қалинлиги 70 мм гача. Ёввойи тош – плитнякга ўхшаган, фарқи уни юзаси нотеккис бўлади. Асосан, бундай қоплама тошлар таянч девор қуришда ҳам ишлатилади. Плитняк ва ёввоийи тош қоплама плиткалар оҳактош, сланец, кварцит тоғ жинсларидан ишланади. Деворбоп блок ва плитка табиий тошлар икки томони параллел теккис бўлиб қолган икки томони табиий ҳолатда ғадир-будир бўлади. Асосан, тўсиқ ва деворларни пардозлашда қоплама ашё сифатида ишлатилади. Диатомит ва трепеллар – оқ рангли, парчаланган тоғ жинсларининг чўкиндисидан ҳосил бўлган енгил жинс. Ландшафт архитектура яратишда энг кўп ишлатиладиган табиий тошлар, аксарият кўп мехнат талаб қилмайд и. Чунки бундай тошлар табиий ҳолатда қайта ишланмай қўлланилади. Плитняк – плита шаклида юзаси теккис, қирралари аниқ шаклда бўлмаган пардозбоп қоплама

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Қосимов Э.К. Ўзбекистон қурилиш ашёлари. Ўқув қўлланма. Тошкент. “О” АЖБНТ” маркази, 2003 й. 2. Ҳамидов ва б. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси. Дарслик. “Шарқ”, Тошкент , 2005 y. 3. Хамидов А. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси фани таълим технологияси (ўқув-услубий мажмуа), НамМПИ.2012 й. 4. Ҳамидов А. Ризаэв Б. Мадумарова Х. Қурилиш материаллари фани машғулотларини интерфаол стратегиялар қўллаб ўтиш учун методик ишланмалар. Нам МПИ, 2005 – 2013 йиллар. 5. Ҳамидов А., Ризаэв Б., Мадумарова Х. Қурилиш материалларидан тажриба ишларини бажариш учун услубий кўрсатмалар тўплами. НамМПИ.2012 йил. 6. Попов Л.Н. Қурилиш материаллари ва буюмлари фанидан лаборатория ишлари Т. 1992й. 7. htt’://dwg.ru/bor/S20.

Похожие

Табиий тоғ жинслари

Метаморф тоғ жинслари

Табиий ғовак тоғ жинслари асосидаги тўлдирувчилар

Пардозбоп темир

Пардозбоп сопол буюмлари