Табиий ғовак тоғ жинслари асосидаги тўлдирувчилар - Архтектура - Рефераты

Табиий ғовак тоғ жинслари асосидаги тўлдирувчилар

Загружено в:

28.10.2022

Скачано:

0

Размер:

68.02734375 KB

Табиий ғовак тоғ жинслари асосидаги тўлдирувчилар Режа: 1. Tabiiy g’ovak to’ldiruvchilarning sinflanishi. 2. Vulqon chiqindilari asosidagi to’ldiruvchilar. 3. Cho’kindi tog’ jinslari asosidagi to’ldiruvchilar. 4. Tabiiy g’ovak to’ldiruvchilarni boyitish

1. Tabiiy g’ovak to’ldiruvchilarning sinflanishi. Turli g’ovak tog’ jinslaridan engil betonlar uchun yaroqli to’ldiruvchilar ishlab chiqariladi. Bu to’ldiruvchilar ham kerakli mustahkamlikka ega bo’lib, zich tog’ jinslariga nisbatan mustahkamligi past bo’lishiga qaramay, talabdagi sinfdagi beton olish etarli. G’ovak to’ldiruvchilar donasi yirikligi bo’yicha qum (5mm gacha) va chaqiq tosh bo’linadi. Chaqiq tosh esa quyidagi fraksiyalarga bo’linadi: 5...10mm, 10...20mm va 20...40 mm. Chaqiq tosh quyidagi yiriklik bo’yicha ham ruxsat etiladi: 5...20mm yoki 5...40mm. G’ovak to’ldiruvchilarning asosiy markalari uyilma zichligi bo’yicha o’rnatiladi. Agar uning uyilma zichligi 400 - 500kg/m 3 bo’lsa, bu to’ldiruvchi 500 markaga mos keladi, uyilma zichligi 600 kg/m 3 bo’lsa, bu to’ldiruvchi 600 markaga mos keladi va boshqa. QMQ bo’yicha g’ovak chaqiq toshning markasi 300,350,400 va hokazo 1200gacha 100kg/m 3 oraliqda o’rnatiladi. G’ovak qumning markasi 500...1400 kg/m 3 ni tashkil etadi. Bundan tashqari, yirik g’ovak to’ldiruvchilarning markasi uning mustahkamligi bo’yicha ham o’rnatiladi, ya’ni silindrda maydalanishdagi mustahkamligi bo’yicha aniqlanadi. G’ovak to’ldiruvchining mustahkamligini betonda sinash yaxshi samara beradi. Standart bo’yicha g’ovak to’ldiruvchilarni turli markalari bo’yicha engil betonlarda qo’llash tavsiya etilgan. Shu sababli to’ldiruvchilarning asosiy xususiyatlari va ularni betonlarda qo’llash bir- biri bilan bog’liqdir. Aytish mumkinki, g’ovak to’ldiruvchilarning fraksiyalari qancha kichik bo’lsa, uning donalari zichligi va uyilma zichligi shuncha yuqori bo’ladi. Bu to’ldiruvchilarning g’ovakligi maydalashda kamayadi, ya’ni materialning yirik g’ovakligi buzilishida yuzaga kelishi bilan tushuntiriladi. G’ovak tog’ jinslarini maydalashda donalari zichligi ortishidan, uning mustahkamligi xam ortadi. To’ldiruvchi donalari mustahkamligi, u olinadigan tog’ jinsi mustahkamligidan etarlicha yuqori bo’ladi. Shag’alning yumshash koeffitsienti g’ovak tog’ jinslaridan olinsa, u holda konstruksion- teploizolyasion

betonlar uchun 0,6 dan kam bo’lmasligi, konstruksion betonlar uchun esa 0,7dan kam bo’lmasligi kerak. Tabiiy g’ovak to’ldiruvchilar kelib chiqishi bo’yicha vulqon va cho’kindi turlarga bo’linadi. 2. Vulqon chiqindilari asosidagi to’ldiruvchilar. Vulqon ko’rinishidagi tabiiy g’ovak to’ldiruvchilar otqindi maydalangan jinslardan tashkil topadi. G’ovak tog’ jinslari pemzalar, shlaklar, tuflar, g’ovak bazalt, andezit g’ovak to’ldiruvchilar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Pemza - bu g’ovak shisha bo’lib, vulqon otilishidan, ya’ni magmaning ko’pchishidan va qotishidan yuzaga keladi. Magmaning er ostidan chiqishida bosimning juda tez pasayishi kuzatiladi. Natijada qotishmadagi mavjud gazlar pufakchalar holatida ajralib chiqadi. Bir vaqtning o’zida magmaning sovishida qovishqoqligi ortadi, och malladan kulrang ranggacha bo’lgan tolasimon g’ovak jinsga aylanadi. Pemzaning yirik konlari Armanistonda uchraydi. Tabiatda pemza qum, chaqiq tosh yoki nisbatan yirik singan jinslar sifatida uchraydi. Pemza asosidagi to’ldiruvchilarni ishlab chiqarish karerlarni qayta ishlash, maydalash va materiallarni navlarga ajratishdan iborat. Kimyoviy tarkibiga ko’ra pemza nordon jinslarga mansub bo’lib, shishadan tashkil topadi va tarkibida kristall minerallari 1% dan kam miqdorda uchraydi. Pemzada g’ovaklar o’lchami 3mm gacha bo’lib, g’ovaklar shakli aylanadan yoki cho’zinchoq ko’rinishdan iborat bo’ladi. Donalar g’ovakligi 85% ga etadi. Pemza qumining uyilma zichligi 600-1100kg/m 3 ni, chaqiq toshniki esa 400900kg/ m 3 ni, donalari zichligi 0,5-1,9 g/sm 3 ni tashkil qiladi. Pemzaning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 2,5–40MPa ni tashkil etadi. Pemza yacheykali strukturaga ega bo’lib, mustahkamligining zichligiga bog’liqligidan kelib chiqib, kvadrat parabola formulasi bilan baholanadi ( ya’ni g’ovakli materialning mustahkamligi zichligiga proporsional): R=Ap n bu erda: A =1 (mazkur materialning parametri);

yacheykali tuzilishga ega materialning daraja ko’rsatkichi n =2 ga. Nisbatan mustahkam va og’ir, shu bilan birga kichik g’ovaklikdagi pemzalar (ularni litoidlar yoki toshsimon deyiladi) engil konstruksion betonlar olishda ishlatiladi. Bunday yuqori samarali betonlardan turli xil konstruksiyalar, ya’ni tom yopma plitalari, ko’priklar, gidrotexnika inshootlari ishlab chiqariladi. Vulqon shlaklari . Vulqon shlaki konlari O’zbekistonning turli rayonlarida uchraydi. Vulqon shlaki suyuq magmani asosiy tarkibining jo’shib havoga otilib chiqib, qotishi natijasida yuzaga keladi. Vulqon shlaki asosidagi qum va chaqiq tosh yirik toshlarni qisman maydalash va saralash (fraksiyalash) natijasida olinadi. Vulqon shlakining tashqi ko’rinishi yoqilg’i shlaki kabi bo’lib, to’q qizg’ishdan qora ranggacha bo’ladi. Strukturasi yirik g’ovakli. Vulqon shlaki chaqiq toshining uylma zichligi 400-850 kg/m 3 , qumniki 650-1300kg/m 3 . Vulqon shlaki to’ldiruvchi sifatida turli vazifani bajaruvchi engil betonlarda ishlatiladi. Tuflar va lava tuflari. Vulqon tuflari, bu mayda g’ovakli jinslar bo’lib, vulqon kullarining turli darajadagi zichlanishi va qizib birikishi natijasida yuzaga keladi. Lava tuflari esa bu tezda qotgan g’ovaklangan lava bo’lib, unda vulqon changi va qumlari mavjud bo’ladi. Tuflar va lava tuflari asosida tosh devorlar va yirik bloklar ishlab chiqariladi. Tosh kesish mashinalarida qayta ishlangan, konlarda chiqqan sanoat chiqindilari (ishlanayotgan toshning 50% dan ko’p hajmi chiqindiga aylanadi) ni maydalash va navlarga ajratishda engil betonlar uchun yaroqli bo’lgan, uyilma zichligi 600-800 kg/m 3 g’ovak chaqiq tosh va uyilma zichligi 700-1000 kg/ m 3 bo’lgan g’ovak qum olinadi. Tuflar donador strukturaga ega. Lava tuflari esa aralash strukturaga ega bo’lib, ba’zan yacheykali strukturaga ega bo’ladi, ular mustahkamligining zichligiga bog’liqligidan kelib chiqib, kvadrat parabola formulasi bilan baholanadi: R=Ap n bu erda: A =1; lava tuflari uchun n =3, tuf uchun n =4 va undan yuqori

Shu sababli bir xil zichlikdagi lava tuflari, tuflarga nisbatan mustahkam, lekin pemzaga nisbatan mustahkamligi pastroqdir. Tuflarning bir qancha turlarining suvga chidamligi va sovuqqa chidamligi etarli bo’lmaydi, bu uning strukturasidagi donalarni bog’lanishini sustligi bilan ifodalanadi. Bunday tuflar betonda qo’llanilmaydi, biroq yuqori samarali sun’iy g’ovak to’ldiruvchi olish uchun xomashyo sifatida ishlatilishi mumkin. 3. Cho’kindi tog’ jinslari asosidagi to’ldiruvchilar . Cho’kindi tog’ jinslari asosidagi g’ovak to’ldiruvchilar olishda asosan karbonat g’ovak ohaktoshlar, chig’anoqlar va krenezyom g’ovak jinslar ishlatiladi. Ohaktoshlarni maydalashda zichligi 1800 kg/m 3 dan kam bo’lgan va uylma zichligi 1000 kg/m 3 gacha bo’lgan g’ovak shag’al (donalar orasidagi bo’shliqlik 40- 50%) olinadi, bu material O’zRST 8267-93 “Qurilish ishlari uchun zich tog’ jinslari asosida chaqiq tosh va shag’al” bo’yicha g’ovak to’ldiruvchining klassifikatsiyasiga mos keladi. Ohaktosh chig’anoqlar o’zida cho’kindi jinslarni kichik chig’anoq, ohaktosh bo’laklarining sementlashgan holatidagi yig’indisini mujassamlashtiradi. Ular oddiy mayda g’ovakli ohaktoshlardan yirik g’ovakli strukturasi bilan farqlanadi. Ohaktosh chig’anoqlarning zichligi asosan 1000 – 1600 kg/m 3 ni tashkil etadi, bunda siqilishdagi mustahkamligi 0,5-10MPa ga tengdir, oddiy g’ovak ohaktoshlarda esa zichlik 1600-1800 kg/m 3 ni tashkil etib, bunda mustahkamlik chegarasi 25MPa gacha bo’ladi. Bundan tashqari g’ovak ohaktoshlarni boshqa turlari xam uchraydi, ohaktosh tuf zichligi 1400-1800 kg/m 3 bo’lib, siqilishga mustahkamlik chegarasi 5-15MPa ni tashkil etadi. G’ovak ohaktoshlarning mustahkamlik chegarasi 4-5chi darajali zichligiga proporsional bo’lib, bunda mustahkamlikning pasayishiga g’ovaklikning ta’siri bo’ladi, bunda pemza, lava tuflari va vulqon tufiga nisbatan kam mustahkamlikka ega. Chig’anoqlarning zichligi pasayishi (5-6 baravar) bilan uning mustahkamligi

ham pasayadi, bu esa chig’anoq donalarining kompakt bo’lmagan holda joylashgani bilan izohlanadi. Maydalangan bunday to’ldiruvchining donalari mustahkamligi, tog’ jinslari mustahkamligiga nisbatan yuqori bo’ladi. Shu sababli g’ovak ohaktosh va chig’anoqlardan sement sarfini oshirmagan holda zichligi 1800-2200 kg/m 3 va mustahkamlik chegarasi 5-20 MPa ga teng beton olish mumkin. G’ovak ohaktosh va chig’anoq zahiralari asosan O’zbekistonda, O’rta Osiyoda, Ukraina, Moldaviya va Ozarbayjonda mavjud. Ulardan asosan massiv tosh materiallar konlarda qolgan chiqindilarni maydalab va saralab beton uchun yaroqli to’ldiruvchilar olinadi. Cho’kindi kremnezyom jinslardan to’ldiruvchi sifatida opoka, spongolit, alevrolitni beton ishlab chiqarishda qo’llash chegaralangan. Ularning katta zahiralari O’zbekistonda mavjud. Bu jinslar zichligi 800-1400 kg/m 3 , siqilishda mustahkamlik chegarasi 2,5-15 MPa ni tashkil etadi. Donalari strukturasi donador va mayda g’ovaklikka ega. Yuqorida ko’rsatilgan jinslar tarkibida amorf kremnezem, opal va xalsedon ko’rinishda uchraydi. Ular sement ishqorlari bilan aktiv bog’lanadi. Shu sababli bu to’ldiruvchilarning sementli betonda qo’llash xavfli bo’lib, unda emirilishni keltirib chiqaradi. 4. Tabiiy g’ovak to’ldiruvchilarni boyitish G’ovak to’ldiruvchilarni boyitish, bu ularning zichligi va mustahkamligi bo’yicha bir jinsliligini oshirish, donalar shaklini yaxshilash va chang miqdorini kamaytirishdan iborat. Zich jinslardan olinadigan to’ldiruvchilarni boyitish jarayoni g’ovak to’ldiruvchilarga ham taaluqlidir. Biroq engil g’ovak to’ldiruvchilarning xususiyatlarini aniqlashda, boshqa boyitish usullaridan foydalaniladi. Masalan, suvli muhitda aniqlanuvchi ishlar havo muhitida bajariladi. Buning uchun pnevmatik cho’ktiruvchi mashinalardan foydalaniladi (rasm-5.1).

Rasm-5.1. Pnevmatik cho’ktiruvchi mashinaning sxemasi: 1- ventilyatorda havoni uzatish; 2-klapanlar; 3-panjara; 4- yuklash; 5- o’ta og’ir donalarni saralash; 6- nisbatan og’ir donalarning chiqishi; 7-engil mahsulotlarning chiqishi; 8-changlangan havo. Rasm-5.2. G’ovak to’ldiruvchilarni boyitish uchun ishlatiladigan separatorning sxemasi: 1-panjara; 2-filtr; 3-xavo uzatish; 4-qum; 5- to’ldiruvchilarni yuklash; 6engil maxsulotning chiqishi; 7-nisbatan og’ir maxsulotning chiqishi.

Ventilyatordan tushuvchi havo oqimi bir klapandan boshqa mashina klapaniga ketma-ket uzatiladi va panjarada material qavatida pulsatsiya sodir bo’ladi. Natijada havo oqimi tasirida material ikkita engil va og’ir qismlarga ajraladi. Bunda og’ir donalar pastga va engillari yuqoriga chiqadi. To’ldiruvchilar og’ir va engiliga ajratiladi va shu bilan birga changdan tozalanadi. Og’ir to’ldiruvchilarni ajratish suvli suspenziyada bajarilsa, g’ovak to’ldiruvchilarni ajratish pnevmosuspenziyada bajariladi. Bu qurilma (rasm- 8.2) quyidagicha ishlaydi: filtr orqali havo qum qavatiga uzatiladi va natijada qum qaynaydi. Qumning zichligi va yirikligi bo’yicha kerakli zichlikdagi suspenziyaga moslab tanlanadi, bu erda yirik g’ovak to’ldiruvchi bir qismi cho’kadi, qolgani qumning yuzasiga chiqadi. Ikkita sinfga ajratilgan yirik to’ldiruvchi qum bilan birga olinib, elak(groxot)dan o’tkaziladi. Qum yana qurilmaga qaytariladi. To’ldiruvchilarni sinflarga ajratish havo oqimi ta’sirida ham bajariladi (rasm-5.3). Rasm-5.3. G’ovak to’ldiruvchilarni havo oqimi ta’sirida ajratish: 1-engil maxsulot; 2-nisbatan og’ir maxsulot; 3-ventilyator; 4-ta’minlovchi Bunday usulda yirik to’ldiruvchilarning zichligi bo’yicha sinflarga ajratish mumkin. Yuqorida sanalgan barcha usullarda g’ovak to’ldiruvchilarni ikki sinfga

ajratish mumkin, ya’ni uni bir jinslilikka keltiriladi va og’ir qo’shimchalardan xalos etiladi. Masalan, pemzada og’ir vulqon shishasi(obsidian) donalari mavjud bo’lib, ularni olib tashlab to’ldiruvchining sifatini oshirish mumkin. G’ovak tog’ jinslari asosidagi chaqiq tosh dona shakli bo’yicha O’zRST9758-96 “Qurilish ishlarida ishlatiladigan g’ovak anorganik to’ldiruvchilar. Sinash usullari” ga ko’ra to’rrtta guruxga bo’linadi, ya’ni plastinkasimon shakldagi donalarning massa ulushi bo’yicha: oddiy-30% dan ko’p emas; yaxshilangan – 20% gacha; kub shaklidagi – 15% gacha; qirrali – 10%gacha. G’ovak chaqiq toshning donalarini shaklini yaxshilash, olinadigan tog’ jinsini maxsus baraban turidagi maydalagichda maydalab erishiladi.

Adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PK-4335 sonli “Qurilish materiallari sanoatini jadal rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Qarori. 2019 yil 23 may. 2. Akramov X.A., Raximov Sh.T., Nuritdinov X.N., Turopov M.T. “Beton to’ldiruvchilari texnologiyasi”, o’quv qo’llanma, Toshkent. Ekstremum press, 2010-167 bet. 3. Keoki Sears,Glenn A. Sears, Richard H. Clough.Construction Project Management: A Practical Guide to Field Construction Management// USA, 2010. 4. Alan Griffith.Integrated Management Systems for Construction: Quality, Environment and Safety// London, 2013. 5. Alan Griffith Management System For Construction// London, 2015. 6. Francis D. K. Ching., Building Construction Illustrated 5 th Edition// USA, 2014. 7. Fernando Pacheko Torgal, Said Jalali. Eko-efficient. Construction and Building Materials. Portugaliya. 2013. ISBN 978-0-85729-891-1 8. Аскаров Б., Ботвина Л.М. Пористые заполнители из местного сырья и лёгие бетоны на их основе. Монография. Фан. T.: 1990 – 144 с. 9. Qosimov E. Qurilish ashyolari. Darslik. T., “Mexnat”, 2004-512 bet. 10. Maxmudova M.A., Nuriddinov X.N. Beton ishlari texnologiyasi. O’quv qo’llanma. T. «TALQIN» 2004-64 bet. 11. Ицкович С.М., Чумаков Л.Д., Баженов Ю.М. Технология заполнителей бетона. Учебник М., “Высшая школа», 1991-272 c.

Похожие

Табиий тоғ жинслари

Саноат чиқиндилари асосидаги тўлдирувчилар

Метаморф тоғ жинслари

Пардозбоп тоғ жинслари

Табиий тоғ жинсларининг ишлатиш соҳалари