Қўл машиналари - Архтектура - Рефераты

Қўл машиналари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

149.40234375 KB

Қўл машиналари Режа: 1.Қўл машиналарининг турлари; 2.Қўл машиналарга қуйиладиган асосий талаблар; 3.Конструкцияларни йиғувчи ва деталларни қотириш учун ишлатиладиган қўл машиналар

Қўл машиналарининг турлари Қўл машиналари қурилишда ва халқ хўжалигининг бошқа соҳаларида кенг қўлланилади. Айниқса, қурилишдаги монтаж ва пардозлаш ишларида қўл машиналардан кенг фойдаланилади. Қўл машиналари деб асосий ҳаракат (ишчи қисм ҳаракати) двигателp ёрдамида, ёрдамчи ҳаракатлар (ҳаракатни узатиш) ва бошқарув эса бажарувчининг қўли ёрдамида бажариладиган ма - шиналарга айтилади. Одатда, бу машиналарнинг корпусига двигателp ўрна - тилган бўлади ва уларнинг оғирлигини қисман ёки бутунлай бажарувчи кўта - ради. Қўл машиналарининг хусусиятларидан асосийси шуки, бажарувчи нинг ҳар бир ҳаракати машинани бошқаришга ва қилинаётган ишнинг оқиба тига таъсир кўрсатади. Қўл машиналарининг хиллари жуда кўп бўлиб, бу эса уларни турларга бўлишда қийинчилик туғдиради. Синфларга бўлишнинг асосий белгиларига ҳаракат асоси, ишчи қисм ҳаракатининг таснифи ва иш тартиби киради. Қў - шимча белгиларига эса қўлланиладиган жойлар ва иши, узатма тури ва электр токидан сақланишнинг усуллари киради.

Харакатланиш қоидасига кўра қўл машиналари узлуксиз ва импулсли куч билан ишловчи машиналарга бўлинади. Узлуксиз ишловчи машиналарга ишчи қисми тўхтовсиз айланувчи машиналар киради (пармаловчи, силлиқловчи машиналар, дискли арралар ва х.з.). Бу машиналар шу билан характерлана дики, уларда ҳосил қилинаётган момент двигателнинг айлантирувчи моменти би лан редуктор ёки тасмали узатма узатишлар сонининг кўпайтмасига тенг. Улар билан ишлаётганда бажарувчи қўли билан қабул қилиши керак бўлган реактив момент ҳосил бўлади, бу уларнинг асосий камчиликларидан бўлиб, қўл машиналарнинг қувватини оширишга халақит беради. Импул p сли куч билан ишловчи машиналарга, иш лов берувчи объектга узатилган энергияни узлукли импул p сли тартибда етказувчи–зарбли (болғалар, перфораторлар, зарбали қайчилар) ва зарбасиз – пичоқли қайчилар киради. Зарбали ҳаракатланувчи машиналар фақат зарбали ишларда (болғалаш, бетон парчалаш, зичлаштириш), зарбли-бурилувчи (перфоратор - лар) ёки зарбли-айланувчи (гайка буровчи) тартибида ишлаши мумкин. Ишчи қисмининг ҳаракатланиш характерига кўра қўл машиналари ишчи қисми айланувчи, қайтувчи ва мураккаб ҳаракат қилувчи машиналарга бўлинади. Ишчи қисми айланувчи машиналарга, ишчи қисми айлана бўйлаб ҳаракатла нувчи (дискли арралар, пармаловчи машиналар, электр искана ва х.з.) ва ишчи қисми ёпиқ контур бўйлаб ҳаракатланувчи (занжирли ва тасмали арралар, парчинловчилар, тасмали силлиқлаш машиналари ва х.з.) машина лар киради. Ишчи қисми қайтувчи машиналарга ишчи қисми бориб- қайтувчи (қайчилар, эговлар), тебранувчи (қўзғатувчилар) ва зарб билан таъсир қилувчи машиналар (зичловчи машиналар, болғалар, ҳаво ёрдамида тешик очувчилар ва х.з.) киради. Ишчи қисми мураккаб ҳаракат қилувчи қўл машина ларига зарбли–бурилувчи ва зарбли-айланувчи, шунингдек, ишчи қисми мах сус ҳаракатланувчи машиналар, қайсики юқорида таснифланган машиналарга ўхшамайдиганлари (махсус силлиқловчи ва жилов берувчи машиналар) киради. Иш режими бўйича қўл машиналари енгил, ўрта, оғир ва ўта оғир режимда ишловчи машиналарга бўли нади.

Қўл машиналари реверсивли ва реверсивсиз, бир тезликли ёки ишчи қисми тез лигини поғонали ўзгартириш мумкин бўлган кўп тезликли бўлиши мумкин. Кўп режимли ишловчи машиналар гуруҳига кўп тезликли айланишлар сонини поғонали ва поғонасиз ўзгартирувчи, зарбли-бурилувчи пармалаш машина лари, бундан ташқари зарбали, зарбли-бурилувчи ва айланувчи тартибда ишловчи перфораторлар киради. Вазифаси ва қўлланиладиган жойларига қараб қўл машиналари ҳар хил материалларга ишлов бериш учун умумий қўлланиладиган, металларга, ёғоч - ларга, тошга ва бетонга ишлов берувчи, грунтга ишлов берувчи ва йиғувчи машиналарга бўлинади. Узатма турига кўра қўл машиналари электрик, пневматик, гидравлик, ҳамда ички ёнув двигателидан ҳаракат олувчи узатмали машиналарларга бўлинади. Электр токи уришидан ҳимояланишига кўра, қўлда ишлатиладиган маши - налар I, II, III синфларга бўлинади. I номинал кучланиши 42 В дан ортиқ бўлган машиналар. Уларда ушлаш мумкин бўлган деталлар кучланиш остидаги бошқа қисмлардан ишчи ҳимояси билан ажратилган; II - 42 В дан юқори кучланишда ишловчи машиналар. Уларда ушлаш мумкин бўлган металлдан тайёрланган кучланиш остидаги бошқа қисм лардан мустаҳкам ёки икки қатламда ҳимояланган; III синф 42 В дан кам куч ланишда ишловчи машиналар алохида автоном манбаадан, трансформатор ёки ўзгарти рувчи орқали таъминланувчи машиналар киради. Икки қатламли ҳимояланган машиналар (II синф) нинг ўзига хос хусусиятларидан бири, улар кон струкциясида бир-бири билан боғланмаган икки ҳимоя қатламининг мавжуд лигидир, улардан бири ишчи ҳимояси, иккинчиси қўшимча ҳимоядир. Бу машиналар нинг ишчи ҳимояси оддий полимерлардан фойдаланилган ҳимоялардан фарқ қилмайди, лекин қўшимча ҳимояда қўлланиладиган материаллар, ал батта, ишчи ҳимояси материалларидан фарқ қилиб, бир пайтда иккала ҳимоя қатламининг ҳар қандай ҳолатларда ҳам бузилишига олиб келмайди. Икки қатламли

ҳимояланган қўлда ишлатиладиган электр пармалаш машинаси (81–расм) қуйидаги учта асосий схема орқали бажарилиши мумкин. Уччала схемада ҳам электродвигателp узгичининг шёткали қисмларининг қўшимча ҳимояси бўлиб, машинанинг пластмассали ушлагичи 4, электродви - гателp корпуси 2 ва ишга туширувчининг тепкиси 3 хизмат қилади. Якор учун қўшимча ҳимоя бўлиб, якор вали билан редуктор валиги 1 орасидаги пласт масса (81-расм, а); якор вали билан темир қатлам орасидаги пластмассали втулка (81-расм, б); редукторнинг якор шестерняси билан тишли узатма ораси даги (81-расм, в) пластмасса тишли ғилдирак хизмат қилади. Конструктив бажарилишига кўра қўл машиналари айланувчи ишчи қисмига қараб қуйидагиларга бўлинади: тўғри, ишчи органи ўқи билан узатма ўқи устма-уст тушса ёки параллел, бурчакли, улар бурчак ос тида жойлашса. Хар бир қўл машинада тайёрловчи завод номи ёки унинг маҳсулот белгиси, машина индекси, асосий ўлчамлари, ишлаб чиқилган йили ва ойи, машина номери бўлади. Қўлда ишлатиладиган электр двигателли машиналар нинг асосий катталиклари қуйидагилар; кучланиш–В, ток турининг шартли белги ланиши, такрорийлик, Гц истеъмол қуввати Вт, иш тартиби. Бундан таш қари, II синф машиналарида уларнинг икки қатламли ҳимояси борлиги тўғрисида белги бўлиши керак. Пневматик двигателли машиналар учун қисилган ҳавонинг ишчи босими (Па) кўрсатилади. Қўл машиналарининг индекси сонли ва ҳарфли қисмдан иборат. Индекс бўйича машинанинг узатма тури, машина гуруҳи конструктив хусусиятлари аниқланади. Ъамма машиналар ишлатилиш соҳасига кўра ўнта гуруҳга бўлинган ва ҳар бири яна 9 та гуруҳчаларга бўлинади.

а)1 2 3 4 б) 5 2 3 4 в) 6 2 3 4 81–расм. Икки марта ҳимояланган электрик қўл машинаси 1-редуктор вали, 2-электродвигателp корпуси, 3-ишга туширувчи тугма, 4-пластмасса даста. Индекснинг ҳарфли қисми узатма турини ифодалайди; ИЭ-электрик, ИП-пневматик, ИГ- гидравлик, ИД- ички ёнув двигателли. Узатма турига боғлиқ бўлмаган ҳолда ёрдамчи қурилмаларни ва асбоблар каллагини ўрнатиш учун ИК белгиси қўлланилади. Индекснинг биринчи сони машина турини билдирувчи номерни белгилайди: 1-пармалаш: 2- силлиқлаш; 3-резpба очувчи; 4-зарбали; 5-фрезерлаш; 6-махсус ва универсал; 7-кўп шпинделли; 8-насадка ва асбобларнинг каллаги; 9-ёрдамчи қурилмалар; 10-резерв. Индекснинг иккинчи сони машина ижросини характерлайдиган гуруҳча ларни белгилайди: 0-тўғри; 1-бурчакли; 2-кўп тезликли; 3-реверсивли. Охирги икки сон моделнинг рўйхати номерини белгилайди. Ъар бир янги чиққан моделга юқори номер берилади.

Қўл машиналарга қўйиладиган асосий талаблар Қўл машиналари ишларни сифатли ва самарали бўлишини таъминлаши керак. Иш пайтида машина бошқарувчи қўлида бўлиб, у билан бевосита алоқада бўлади. Шунинг учун қурилиш машиналарига қўйиладиган умумий талаблар дан ташқари (ишончлилиги, узоққа чидамлилиги, таъмирланувчанлиги ва техник хизматнинг осонлиги ва ҳ.з.), қўл машиналарга юқори даражали хавфсизлик техникаси талаблари ҳам қўйилади. Одатда, қўл машиналари чегараланган фазо ва вақтда ишлатилади. Бу машинани тезда ишга тушириш, осон ҳаракатланиши учун ихчам ва қулай бўлишини талаб қилади. Қўлда ишлатиладиган машиналарнинг кон - струкцияси бошқарувчини механик жароҳатланишидан, электр токидан, шовқин ва тебра нишдан сақланишини таъминлаши керак. Машинанинг ташқи кўриниши эса техник эстетика талабларига жавоб бериши керак. Қўл машиналарнинг вазни ва ташқи ўлчамлари иложи борича кичик бўлиши талаб қилинади, чунки худди шу кўрсаткичлар машинада ишлаш осонлиги ва самарадорлигини белгилайди. Ъамма қўл машиналарнинг ф.и.к. юқори бўлиши керак, лекин баъзида бу кўрсаткич асосий бўлмайди. Масалан, пневматик двигателли машиналар ф.и.к. электрдвигателли маши - налардан анча оз, лекин улар енгил ва хавфсизлик техникасини таъминлайди. Коллекторли двигателлар ф.и.к. асинхрон двигателларникидан оз, лекин ен - гил бўлганлиги учун кўп қўлланилади. Қўл машиналарда электр, шовқин ва тебраниш таъсирларидан хавфсизлик таъминланиши керак. Қўл машиналари арзон, тай ёрланиши осон, технологик жараённи узлуксиз бажарилишини таъминлайдиган ва унинг қисмлари технологик жараён билан мувофиқлашади ган бўлиши даркор, бу эса уларнинг таннархини камайтиради ва сифатини яхши лайди.

Конструкцияларни йиғувчи ва деталларни қотириш учун ишлатиладиган қўл машиналар Металл конструкцияларнинг монтажи, электромонтаж ва сантехник ишлар, турли жихозларни фундаментга қотириш, дурадгорликда ёғоч буюмларни йиғиш турли резpбали бирикмалар ёрдамида божарилади. Бу ишлар кўп меҳнат талаб қилади, чунки улар тор ва қийин етиб борадиган жойларда бўлади. Йиғишда асосий иш гайка ёки болтларни бураш, қотириш ва уларни назорат қилишдир. Резpба очувчи машиналар . Улар бир ёки икки томонлама очиқ тешиклар ва резpба очиш учун қурилиш, монтаж ишларида ишлатилади. Улар электр ва пневморатацион двигатели билан ишлаб чиқарилади ва пармалаш машиналаридан реверсив шпиндели ўрнатилган қурилмаси борлиги билан фарқ қилади. Машина шпинделида 1 (82–расм) патронга қотирилган, кўндаланг кесими квадрат бўлган метчикни қотириш учун мўлжалланган хвостовик маҳкамланган. Двигателp вали 10 да планетар редукторнинг қуёш шестерняси 9 жойлашган сателлитлар 5 қўзғалмас 8 ва айланувчи 7 иккита венецли шестерня билан илашган ҳолда жойлашган ва иккинчи планетар редукторнинг венецли шестерняси 4 ва кулачокли ярим муфтасига бикр маҳкамланган. Бу редуктор сателлитлари қўзғалмас ўқларга қотирилган, қуёшсимон шестерня 2 эса кулачокли ярим муфта бўлиб, орқа охирида кулачокли ярим муфта 6 ли машина шпиндели ўтади. Резpба очиш учун тешикка метчик киритилиб, машинага ўқ бўйича йўналган куч берилади. Двигателp уланганда иккала венецли қўзғалувчи шестернялар айлана бошлайди ва улар орасидаги кулачокли ярим муфта 11 ҳаракатга келади. Машинага қўйилган куч таъсирида ярим муфта 11 ярим муфта 6 билан илашади ва метчик билан резpба очади. Таянч 3 ишлов берилувчи деталл юзасига текканда ярим муфталар ажралишади. Иккинчи планетар редукторнинг қуёшсимон ғилдираги жойлашган ярим муфта 2 шпинделp 6ни ярим муфтасига илашади. Шпинделp ва метчик тезлашган чап

айланиш олади ва метчик резpба очилган тешикдан чиқади. Тешикдан метчикни тез чиқариб олиш машина қувватидан тўлиқ фойдаланишга ёрдам беради, чунки бу пайтда резpба очиш жараёни юз бермайди. Таянчни қўллаш ёпиқ тешикларда резpба очиш имкониятини беради. 82–расм. Резpба очувчи машинанинг кинематик схемаси 1–шпиндел p , 2–қуёш шестерня, 3–таянч, 4–қуёш шестерня, 5–сателлит, 6– ярим муфта, 7–айланувчи қуёш шестерня, 8–қўзғалмас қуёш шестерня, 9– қуёш шестерня, 10–вал, 11–ярим муфта. Резpба очувчи машиналар қўлда резpба очувчи асбобдан шу билан фарқ-ланадики, унинг бир ўтишида тайёр резpба очилади. Қўлда резpба очувчи асбобларда эса кераклик профилдаги резpбани очиш учун бир неча метчиклардан (йўналтирувчи, кесувчи, калибрловчи) фойдаланилади.

Резpба буровчи қўл машиналар – гайка, шуруп ва шпилpка буровчилар. Улар резpбали бирикмаларни йиғишда қўлланилиб, узлуксиз – кучли ва импул p с – кучли, ишчи қисми айланувчи ва узатмаси электрлик, пневматик ва гидравлик двигателли бўлиши мумкин. Узлуксиз – кучли резpба буровчи машиналарда айланиш двигателидан узлуксиз равишда ишчи қисми бўлган отвёртка ёки калитга кулачокли муфта ва редуктор орқали берилади. Иш ҳаракати бўлмаётганда йўналтирувчи ва йўналувчи ярим муфталар кулачоклари бир-бири билан боғланмайди. Машинага ўқи бўйлаб куч берилганда ярим муфта кулачоклари бирикади ва ишчи қисми (отвертка ёки калит) шпинделp билан биргаликда айлана бошлайди. Шпинделдаги буровчи момент белгиланган зўриқишга етганда, ярим муфталар орасида ўқ кучланиши ҳосил бўлиб, пружина қаршилик кучини енгади ва етакланувчи ярим муфта автоматик равишда чиқади. Бунда машина корпусида ҳосил бўлган реактив момент бошқарувчи қўлига таъсир қилади. Чунки етакловчи ярим муфта айланишда давом этади, етакланувчи ярим муфта кулачокларидаги зарбалар шпинделда қўшимча момент ҳосил қилиб, двигателни ортиқча зўриқишдан сақлайди. Бу қўл машиналар электрик ва пневматик двигателли бўлиб, диаметри 12 мм гача бўлган резpбалар учундир, улар реверсивли, йиғиш ва бўшатиш ишларини бажариши мумкин. Импулс-кучли қўл машиналарда двигателдан айланиш ишчи қисмига (калит) редуктор ва зарбали – импулpсли механизм орқали ўтиб, уни тўхтовсиз зарбали импул p сга айлантиради. Амалда шундай ҳоллар ҳам учрайдики, резp-бали бирикмалар қўлда йиғилаётганда юқори момент ҳосил қилиш учун калит охирига зарба берилади. Шундай қилиб, зарбали импулpсли гайка буровчининг кўп қисми унумли ишлатилади. Бунда машина корпусига таъсир қилувчи реактив момент ҳосил бўлмайди, демак бошқарувчи қўлига ҳам ҳеч қандай таъсир қилмайди. Электродвигателp айланишни планетар редуктор орқали кулачокли, цилиндр ва пружинадан иборат бўлган механизмга беради. Гайка буровчи иш

бошлашида шпинделp кулачоклари пружина таъсири остида цилиндр кулачокларидан узилган бўлади ва электродвигателp салт айланади. Бураладиган гайкага гайка буровчи босилганда, шпинделp пружина қаршилигини енгиб, зарбали ипулpс механизми цилиндри билан бирикади ва гайка охиригача буралади. Гайка ёки болтни қотиришда буровчи моментнинг ошиши билан цилиндр шариклар таpсири остида тўхтай бошлайди ва шу билан биргаликда ўқ бўйлаб силжийди ҳамда шпинделp кулачоклари билан бирикишдан чиқиб, пружина қисади. Шу пайтда озод бўлган цилиндр йўналтирувчи билан бироз бурчакка буралади, цилиндр кулачоги чеккалари, шпинделp кулачоклари бўйлаб сирпанади. Улар чеккалари бир–бирига тегмай қолганда, қисилган пружина цилиндрни олдинга интилтиради. Цилиндр айланишда давом этиб, ўзининг кулачоклари билан шпинделp кулачокларига зарба беради ва уни бурайди ва шу билан бирга болт ёки гайкани бурайди. Кейин яна орқага қайтади шпинделp кулачокларидан бирикишидан чиқиб, қайтишда яна шпиндел p кулачокларига зарба беради. Жараён гайка ёки болт қотмагунча давом этади. Болт гайкани бўшатиш учун штепселли бирикма ёрдамида фаза алмаштирилади.

Адабиётлар: 1. Р.Ж. Тожиев. Қурилиш машиналари Тошкент «Узбекистон» - 2000. 2. Фиделев А.О., Чубук Ю. Ф. Строителне машин, издание четвертое. Киев «Вусшая школа» - 1979. 3. Бауман В.А. строителне машин справочник в 2 – х томах 4 – издание. Москва «машиностроение» - 1976. 4. Тожиев Р.Ж., Турсунмуродов, К.Т., Услубий қўлланма «Қурилиш машиналир» фанидан Фарғона – 2002.

Похожие

Пардозлаш машиналари

Бетон ва қоришма тайёрлаш зичлаш узатиш машиналари тўғрисида умумий маълумот

Қурилиш машиналар тўғрисида умумий маълумот

Юк кўтариш ва монтаж қилиш машина ва механизмлари тўғрисида умумий маълумот

Биноларни реконструкциялаш технологияси