Биноларнинг жисмоний ва маънавий емирилиши

Биноларнинг жисмоний ва маънавий емирилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Биноларнинг жисмоний ва маънавий емирилиши Режа: 1. Бинонинг емирилишини аниқлаш омиллари. 2. Бино конструкцияларининг жисмоний емирилишини аниқлаш усуллари. 3. Бинонинг жисмоний эскиришини белгилашдаги қийинчиликлари. 4. Биноларни қуриш кафолат муддати. Маънавий емирилиш.

Жисмоний эскириш деганда бино қурилиши учун ишлатиладиган ашёнинг бошланғич сифатини доимий равишда йўқотиб борилиши тушунилади. Бунинг натижасида эса ашёнинг эксплуатациявий хоссасининг ёмонлашув ва унинг нархини пасайиши рўй беради. Бинонинг жисмоний эскиришини омилларнинг 3 та гуруҳи келтириб чиқариши мумкин: Табиий омилларнинг таъсири. Технологик ёки функционал омилларнинг таъсири. Лойиҳалаш ва қурилиш жараёнларидаги нуқсонлар орқали. Бинонинг жисмоний эскирганлик даражасини билиш нафақат уни қайта тиклаш учун керак бўлган харажатларни ҳисоблаш учунгина эмас балки, бинонинг ремонт қилиниши даврийлигини аниқлаш учун ҳам керак. Бинонинг жисмоний эскиришини аниқ белгилашда қатор қийинчиликларга дуч келинади: I қийинчилик – ҳар қандай бинонинг турли-туман конструкцияли, нарх, чидамлилиги, аҳамияти бўйича турлича бўлган турли-туман конструкциялар мажмуасидан иборат эканлиги; II қийинчилик шундан иборатки, бинонинг эскириши ва бузилиши одатда қатор табиий, химиявий, электрохимиявий, механиқ омиллар таъсирида юз бериб, уларнинг мазкур муайян ҳолатида ҳар бирини роли турлича уни аниқлаш ва баҳолаш ниҳоятда қийин; III қийинчилик – бу бино эскиришини ўлчаш учун холис кўрсаткичларни йўқлиги. Ҳозирги вақтда бинонинг эскириши унинг айрим қисмларининг эскиришини йиғиндиси сифатида аниқланади. Конструкциянинг ҳақиқий ҳолати бўйича жисмоний эскришни аниқлаш усулининг моҳияти шундан иборат: бинонинг ҳар бир конструктив унсурини яхшилаб кўрикдан ўтказиш йўли билан уни эскиришига тавсифлироқ бўлган белгилар аниқланади ва шу асосда % ларда эскириш даражаси ўрнатилади.

Техник ҳолатнинг 5 та баҳоси ўрнатилган: 1) яхши – (эскириш 0-20%); 2) қониқарли – (21-40%); 3) қониқарсиз – (41-60%); 4) путурдан кетган – (61-80%); 5) яроқсиз – (80% дан ошиқ). Агар жисмоний эскиришда – бинонинг қуриш учун ишлатилган ашёга тегишли айрим ҳоссалари кўрсаткичларини пасайиши назарда тутилса, маънавий эскириш жамиятнинг турар-жой ва жамоат биноларига бўлган ижтимоий эхтиёжини ва илмий техника равнақи талабларига биноларнинг мос эмаслигини кўзда тутади. Биноларнинг ҳоҳ жисмоний, ҳоҳ маънавий эскиришини капитал ремонт қилиш орқали бартараф этиш мумкин. Жисмоний эскириш турли усуллар билан аниқланса ҳам, барча ҳолларда қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:100 i i ф С И Н   бу ерда И i – i -турдаги унсурнинг эскириши %; С i – бинонинг қайта тиклаш нархидан i -унсурнинг нархини солиштирма вазни %; Унсурларнинг нархини ўртача солиштирма вазни уларни тўлиқ қайта тиклашни ҳисобга олган ҳолда бинонинг барча унсурларини нархидан келиб чиққан ҳолда ҳар бир турдаги ва сериядаги бинолар учун аниқланади. в ij i С С С   бу ерда С ij – тўлиқ қайта тиклашни ҳисобга олган ҳолда i -туридаги j - унсурнинг нархи, сўм; С в - бинонинг қайта тиклаш нархи, сўм. Жисмоний эскиришнинг қиймати бинонинг техникавий ҳолати асосида аниқланади. Жисмоний эскириш жисмоний қийматлари билангина эмас, сифат кўрсаткичлари билан ҳам тавсифланади. Шу сабабдан жисмоний эскириш қийматини баҳолашда эскириш тавсифидан фойдаланилади.

Жисмоний эскиришнинг қиймати йўл бошидаги ва йўл давомидаги эскириш қийматларнинг йиғиндиси орқали аниқланади. И ф  И фб  И фй Турар-жой ва жамоат биноларининг жисмоний эскиришини аниқлаш услубида 9 та йириклаштирилган унсурларнинг: пойдеворлар, девор ва ўрта деворлар, ораёпмалар, том ва том қопламалари, поллар, дераза ва эшиклар, пардоз ишлари, ички санитар техник ва электротехник қурилмалар ва бошқа шу каби ишларнинг эскириш шкаласига мос келувчи жисмоний эскириш аломатларини аниқлашни кўзда тутади. Эскириш аломатлари қўлланиладиган ашёларнинг тури бўйича деталлаштирилган. Ҳар бир аломатга жорий ремонтдан тўла қайта тиклашгача бўлган ишлар йиғилиши мос келади. Биноларни режавий-огоҳлантирув ремонти тизими ҳақидаги амалдаги ҳолатлар қуйидагиларни кўзда тутади: 1. Бино ва иншоотларнинг капиталлиги бўйича туркумлари; 2. Биноларнинг, хусусан уларнинг конструктив унсурлари, пардозлари, мухандислик қурилмаларининг меъёрий ўртача хизмат муддатлари; 3. Биноларнинг ободончилигини сақлаш ва яхшилаш бўйича асосий кўрсатмалар; 4. Ремонтларнинг турлари ва ишларнинг асосий турларининг рўйхати. 5. Кўрикларнинг даврийлиги ва турли хил ремонт ишларини ўтказиш; 6. Ремонтларнинг ва биноларнинг ободончилигини мукамаллаштириш бўйича қилинадиган ишларни молиялаштириш тартиби; 7. Биноларнинг жорий ва капитал ремонтини такомиллаштириш ҳақида кўрсатма. Бинолар кўригини 3 тури йўлга қўйилган: Умумий бино конструкциялари ва уларнинг химоя қатламлари, муҳандислик қурилма унсурлари ва ободончилик ҳолатлари билан биргаликда тўла текширувдан ўтказилади;

Қисман бунда бинонинг фақат айрим унсурлари ёки қурилмалари, масалан, шифтлар, иситиш марказлари, сув ўтказгич, оқава сув тармоғи текшириб чиқилади; Навбатдан ташқари бино унсурларига жиддий шикаст етказган сел, бўрон, қор ёғиши, сув тошқини ва бошқа шу каби офатлардан кейин. Режавий огоҳлантирувчи ремонтлар 2 хил бўлади: 1) Жорий. 2) Капитал. Жорий бундай ремонт қурилиш ишлари биноларни ва уларнинг конструктив унсурларини ва мухандислик қурилмаларини вақтидан аввал бузилишдан асрашни, ҳамда қурилиш конструкциялари ва қурилмаларидаги майда носозликлар ва шикастланишларни бартараф этишни кўзда тутади. Жорий ремонт ҳам ўз навбатида қуйидагиларга бўлинади: а) профилактик жорий ремонт – ҳажми, нархи ва бажарилиши вақти бўйича режалаштирилувчи: б) кутилмаган жорий ремонт бинони эксплуатация қилиш жараёнида чиқиб қолувчи ва одатда зудлик билан амалга оширилувчи. Капитал ремонт бино конструкциялари ва унсурларини эскириш даражасини пасайтириш учун уларни алмаштириш ёки кучайтиришдан иборат. Капитал ремонт қуйидагиларга бўлинади: а) мажмуий; б) танланма. Мажмуий ремонтнинг асосий тури бўлиб унда бинонинг умумий хизмат муддатини белгиловчи конструкциялардан (пойдеворлар, деворлар, колонналар, каркаслар) ташқари барча конструкциялар алмаштирилади. Унга қуйидаги ишлар ҳам киради: хоналарни қайта режалаштириш, бино ободончилигини яхшилаш ва шу кабилар. Танланма – ҳолати бундан кейин эксплуатация қилиш учун яроқсиз бўлиб қолган бинонинг айрим унсурлари; том қоплама, фасад сувоғи, ораёпмалар, ўрта деворлар, зиналар алмаштирилади ёки қайта тикланади.

Ҳар қандай иншоотнинг ишончлилиги белгиланган чегаралардан ўзининг функционал вазифасини таъминловчи маълум параметрларни (мустаҳкамлик, барқарорлик, герметиклик, температура-намлик режими ва бошқалар) сақлаш қобилияти ҳисобланади. Бинонинг ишончлилиги асосан техник эксплуатация бўйича барча тадбирлар мажмуаси бажарилган тарзда таъминланади. Бу тадбирлар ичида режавий-огоҳлантирув ва капитал ремонт бош аҳамиятга эга. Ишончлиликни йўқолиши эса эскиришга олиб келади. Кафолат муддати - қурилиш конструкциялари учун 12 ой, санитар-техник тизимлари учун – 6 ой, марказий иситиш қурилмалари учун – 1 иситиш мавсуми қабул қилинган. q 1 2 3 t 4-расм. Табиий эскиришнинг эгри чизиғи ва уни вақт ўтиши билан ўсиши. 1- тез эскириш; 2- мўтаъдил эскириш; 3-суст эскириш.

5-расм. Табиий эскириш эгри чизиғи (1), ремонт ишлари амалга оширилган ҳолдаги эскиришнинг эскиришнинг ўртача эгри чизиғи (2), ремонтлар оралиғидаги эскиришнинг ўсиш эгри чизиғи (3) Биноларнинг маънавий эскириши ёки қ ариши 2 шаклда намоён бўлиши мумкин : I – бинонинг қ ийматини илмий - техник тара ққ иёт ва қ уришнинг арзонлашуви ёки бинонинг қ урилган ва қ тдаги нархи билан ҳозирги ва қ тдаги нархи орасидаги тафовут муносабати билан пасайиши ; II – технологик эскириш , бу эскиришни бартараф этишга кетадиган қ ўшимча капитал мабла ғ лар бинонинг бошлан ғ ич нархидан ҳам ошиб кетиши . Қурилиш конструкцияларининг ҳимоя қопламалари уларни тажаввузкор муҳитнинг таъсиридан муҳофаза қилиш учун мўлжалланган. Дарз ҳосил бўлиш, фактуранинг бузулиши, ифлосланиши, рангини йўқотиш ва шу кабиларни келтириб чиқарувчи, қопламанинг ҳимоя ва безак ҳоссаларини йўқолиши бино эксплуатация қилишга топширилганидан сўнг биринчи йилларданоқ бошланади. Агар ҳимоя қопламасини ўз вақтида қайта тикланмаса, у ҳолда ташқи тажаввузкор муҳит таъсири остида конструкциянинг ўзи бузила бошлайди. У ҳолда бинонинг белгиланган

ҳизмат муддати ичида эксплуатациявий яроқлилигини таъминлаш учун талай меҳнат ва маблағ сарфлашга тўғри келади. Ҳимоя қатлами умрбоқийлигини айтарли даражада етарли эмаслигининг бош сабабларидан бири турли муҳитларда конструкцияни ҳимоялаш механизмини яхши ўрганилмаганлиги, қоплама ҳизмат муддатини ва қайта тиклаш даврийлигини ҳисобий аниқлашнинг ишончли усулларининг йўқлиги ҳисобланади. Ҳимоя қопламаларининг ишончлилиги ва умрбоқийлигини белгилаб берувчи асосий омиллар адгезия, ўтказиб юбориш, ҳимиявий барқарорлик, физик-механиқ, диэлектрик ва бир қанча шу каби хоссаларни ҳисоблаш қабул қилинган. Ҳимоя қатламларининг, шу жумладан конструкцияларнинг юза қатламини бузилишини келтириб чиқарувчи бош омил қуйидаги таъсирлар натижасида келиб чиқувчи кучланиш ҳисобланади: 1) Конструкция, хусусан унинг ҳимоя қопламаси киришиш ва кўпчиш жараёнлари ҳолатида намликнинг нотекис тақсимланиши; 2) Ҳароратнинг нотекис тақсимланиши; 3) Конструкциянинг ёки унинг ҳимоя қопламасининг ҳусусий оғирлиги; 4) Конструкцияга бўладиган шамол юкланиши; 5) Механиқ эксплуатация юклари. Агар кейинги 3 турдаги таъсирлар ҳисоблашларда назарга олиниб ва қўллансалар, биринчи ва иккинчи турдаги таъсирлар мухандислик ҳисобларида ҳозирча деярли ҳисобга олинмайди. Бинобарин ўтказилган тадқиқодлардан шу нарса маълум бўлаяптики биринчи, иккинчи тур намланиш ва ҳарорат ўзгаришни таъсири остида юзага келувчи кучланиш бузилишда асосий омил бўлиб қолаяпти. Қопламаларнинг ҳимояланиш механизми. Қопламаларнинг ҳимояланиш механизмини 3 турига ажратиш мумкин: 1) адгезияли; 2) тўсиқли;

3) аралаш. Ҳимоя механизми адгезияли бўлган қопламалар учун қопламанинг конструкцияга бўлган адгезиясини, унинг эластиклиги, механиқ мустаҳкамлигини в ҳарорат ўзгаришида барқарорлигини таъминлаш муҳим ҳисобланади. Бундай қопламаларда ташқи муҳит намлигини ўзгаришини келтириб чиқарадиган ички кучланиш номақбул ҳисобланади. Атроф муҳит ҳавосининг нисбий намлиги 60-65% дан пасайиш қопламаларда ички кучланишнинг ривожини ва механиқ бузулиш натижасида уларни ишдан чиқаради. Плёнкаларни намлик бўйича эксплуатация қилишда энг қулай режим 65% атрофида бўлиши мақбул ҳисобланади. Тўсиқли механизмга эга бўлган қопламалар учун ҳимоя плёнкасининг диффузион тавсифи катта аҳамиятга эга. Бундай плёнкаларнинг механиқ хоссаларининг юқори бўлиши шарт, зеро тажаввузкор муҳитнинг таъсир этишида унинг бутунлигини сақлаш муҳим ҳисобланади. Амалиётда кўпинча ҳимоя механизми аралаш бўлган қопламалар учрайди. Бундай қопламаларнинг қўлланиши плёнкаларнинг адгезияли, механиқ ва диффузион сифатлари бирдай аҳамиятга эга бўлганлиги баъзан плёнка қалинлигини ошириш йўли билан тўсиқли сифатни таъминлашга интиладилар. Бироқ плёнка қалинлигини ошириш адгезияни пасайишига ва плёнканинг ҳимоя сифатларини ёмонлашувига олиб келади. Ҳимояланиш механизмидан қатъий назар қоплама сифатининг муҳим кўрсаткичи ИК- спектроскопия усули билан аниқланиши мумкин бўлган уларнинг химиявий барқарорлиги ҳисобланади. Адгезияли ҳимоя механизмига эга бўлган қопламанинг умрбоқийлигини адгезия кўрсаткичи билан ёки плёнканинг механиқ ҳоссалари бўйича аниқлаш мумкин. Аралаш ҳимоя механизмига эга қоплама учун умрбоқийликни коррозия бошланиши вақти бўйича ёки конструкция коррозиясининг тезлиги бўйича аниқлаш қулай ҳисобланади.

Панелларнинг ташқи пардозида дарзлар вужудга келиши юза қатламининг, баъзан эса девор жисмини бузилиш жараёнидан дарак беради. Ҳосил бўлган дарзлар конструкция ичига уни бузиш мумкин бўлган намлик, кислород, туз чанглари, тажаввузкор газларни ўтказиб юборади. Айниқса катта панелларда ҳароратнинг ўзгаришидан келиб чиқадиган дарзлар хавфли ҳисобланади. Клиник шифохонанинг майдони бетондан қилинган панелларини фактура қатламидаги дарзларни ҳосил бўлиши ва ривожланишини узоқ вақт аслий тадқиқ этиш унинг бош сабабини аниқлаш имконини беради: 1) девор қалинлиги ва панел юзасидаги участкалар бўйича турли бетон қатламлари киришиш деформациясининг нотекислиги; 2) ҳар бир панелнинг ва умуман бинонинг температура деформацияси; 3) ташиш ва монтаж қилишнинг нотўғри амалга оширилиши ва бошқа омиллар. Заифроқ ашёларда дарзлар каттароқ ўлчамга эга бўлади. Масалан, кварцли тўлдирувчидан иборат фактура қатлами карбонатли майда доналигига қараганда тезроқ бузилади. Қопламанинг ҳимояланиш механизмига ва конструкциянинг юза қатламидан келиб чиқиб, уларнинг хизмат муддати уларнинг асосий ҳимоя сабаблари бўлган: - адгезия ва ўтказмасликни яхшиланганида; - ҳимоя қопламаси остида намлик йиғилишини нотекис бўлган ўтказувчанликни чегараланганда ошиши аниқланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Қ осимова С.Т., Шоджалилов Ш. Биноларни техник эксплуатация си га хос хусусиятлари. Ўқув қўлланма. 1- қисм . Тошкент , 20 0 4 й. 2. Қ осимова С.Т., Шоджалилов Ш. Биноларни техник эксплуатация си га хос хусусиятлари. Ўқув қўлланма. 2 - қисм . Тошкент , 20 05й. 3. ШНК 2.08.01-05 «Жилые здания» Т. : Госкомархитекстрой, Т., 20 0 5 й. 4. КМК 2.08.02 – 96 «Общественные здания и сооружения» Т. : Госкомархитектстрой, Т., 1996 г. 5. Абрашитов В.С. Техническая эксплуатация и обследование строительных конструкций. Москва, 20 0 2 г .

Похожие

Биноларнинг реставрацияси

Биноларнинг емирилиш ва шикастланишини аниқлаш

Биноларнинг эксплуатациясини ташкил қилиш

Биноларнинг тош конструкцияларини лойихалаш

Қурилиш конструкцияларининг намланиши ва ҳимоялаш усуллари