Биноларнинг емирилиш ва шикастланишини аниқлаш - Архтектура - Рефераты

Биноларнинг емирилиш ва шикастланишини аниқлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3845.5 KB

Биноларнинг емирилиш ва шикастланишини аниқлаш Режа: 1. Биноларни эксплуатация қилиш сифати. 2. Биноларнинг ишончлилиги. Биноларнинг хизмат кўрсатиш муддати. 3. Биноларга табиий ва технологик таъсирлар ва уларнинг омиллари. 4. Атроф-муҳитнинг таъсири.

Биноларни вазифасига кўра фойдаланиш, технологик эксплуатация деб қабул қилинган. Бинони яроқли ҳолда сақлаш билан боғлиқ жараёнлар эса техник эксплуатация деб аталади. Ҳар бир бино вазифасига кўра меъморий жиҳатдан кўримли, чиройли ва умрбоқий бўлиши лозим. Унда иссиқлик ва товуш изоляцияси, ҳамда герметиклик таъминланиши, санитар-техник қурилмалар мавжуд бўлиши керак. Биноларнинг эксплуатацияга яроқлилик омиллари 2 гуруҳда ўз ифодасини топиши мумкин: Биринчи гуруҳга физик-кимёвий омиллар таъсири остида конструктив ишончлилик ва жисмоний чидамлиликни тавсифловчи параметрлар, айниқса, мустаҳкамлилик, барқарорлик, конструкцияларнинг намланишга ва музлашга чидамлилиги, йўл қўйилувчи деформациялар, том қопламаларнинг герметиклиги, гидроизоляция ва бошқалар киради. Иккинчи гуруҳ вазифасига функционал мувофиқликни тавсифловчи параметрлар – маънавий умрбоқийлик, фаолият-яшаш шароитлари (омборхоналардан ташқари), хусусан: нисбий майдон ва кубатуралари, хоналарнинг ҳарорат-намлик режими, тўсиқларнинг герметиклиги, товуш изоляция, намлиги ва бошқалар киради. Биноларни қуришда лойиҳада кўрсатилган параметрларнинг қийматини таъминлаши, лойиҳа ва ҚМҚ талабларини аниқ бажарилиши, қурилиш- монтаж ишларини юқори сифатли бўлиши орқали таъминланади. Ҳар қандай бино берилган хизмат муддати мобайнида лойиҳада кўзда тутилган ва қуришда унга берилган сифат даражаси сақланишини ҳисобга олган ҳолда қурилади. Масалан, девор етарли мустаҳкамлик ва товуш изоляция ҳоссалари билан бир қаторда ўзининг бутун хизмат муддати мобайнида 1 соатда 1 кв.м юзасидан ҳисобий миқдор калориядан кўп бўлмаган иссиқлик ўтказиши керак, иситиш тизими эса ўз навбатида хонага маълум миқдордаги иссиқликни етказиб бериши лозим ва шу кабилар.

Бинонинг маълум чегараларида унга қўйилган параметрларни сақлаш хоссаси бинонинг ишончлилиги деб аталади. У меъёрий вақт мобайнида берилган эксплуатациявий шароитларда талаб қилинувчи параметрларни сақлаши эҳтимоли билан баҳоланади. Ишончлилик лойиҳалаштириш жараёнида мустаҳкамлик, барқарорлик, герметиклик ва шу кабиларни ҳисоблаш вақтида қўйилади. Бунда ашёларнинг хоссаларини конструкцияларнинг ишлаш шароити билан боғловчи коэффициентлар конструкциянинг яроқли ҳолда тутиб қабул қилинади. Биноларнинг ишончлилиги уни қуришда юқори сифатли ашёлардан фойдаланиш, иш технологиясига қатъий риоя қилиш, лойиҳа талабларига тўла мувофиқлик орқали таъминланади. Эксплуатация жараёнида биноларнинг ишончлилиги пасайиши мумкин, зеро табиий таъсирлар остида, асосан ташқи тарафдан атмосфера омиллари ва ички тарафдан турли тажовузкор технологик чиқиндилар таъсирида конструкция эскиради ва секин-аста емирилади. Эксплуатация хизматининг вазифаси берилган хизмат муддати мобайнида бинолардаги кўзда тутилган параметрларни сақланишини таъминловчи чора тадбирлар ишлаб чиқилиши ва уларни амалга оширилишдан иборат. Бино параметрларининг сақланганлигига, яъни уларнинг ишончлигига кўплаб конструкциянинг ҳисобий схемасини ҳақиқий иш шароитига мослигидан то ашёлар сифати ва уларни тайёрлаш технологиясига риоя қилинишигача бўлган омиллар катта таъсир кўрсатади. Бинобарин, бу омилларнинг кўпчилиги тасодифий тавсифга эга эканлигидан, ишончлилик эхтимоли тавсиф касб этилади. Бино ишончлилиги 3 асосий тавсиф билан баҳоланади: 1) бузилмасдан ишлаш эхтимоли (асллик); 2) умрбоқийлик; 3) ремонтга яроқлилик. Бинонинг умрбоқийлиги деб, шундай вақт тушуниладики, унинг мобайнида, ремонтга кетган танаффуслар билан бирга, бинога берилган

чегараларда эксплуатациявий сифатлар сақланиб қолади. Улар тўлиқ ремонтда ўзгартирилмайдиган қисмлар: деворлар, каркаслар, пойдеворлар хизмат муддати билан аниқланади. Бинонинг қатор конструкциялари (том, пол, дераза ромлари, муҳандислик қурилмалари ва бошқалар) одатда камроқ умрбоқийликка эга бўлади, шунинг учун улар, биринчидан, даврий равишда қопламалар билан ҳимояланади, иккинчидан эскириш даражасига қараб ўзгартирилади. Умрбоқийлик асосан 2 хилга бўлинади: жисмоний ва технологик ёки маънавий умрбоқийлик. Жисмоний умрбоқийлик конструкцияларнинг жисмоний ва техник: мустаҳкамлик, герметиклик, иссиқлик ва товуш изоляцияси ва бошқа тавсифларга боғлиқ. Технологик ёки маънавий умрбоқийлик бинонинг ўз мослигига, унда содир бўлаётган функционал ёки технологик жараёнларга боғлиқ бўлади. Бино ва иншоотларнинг хизмат муддати Бинонинг хизмат муддати деганда унинг яроқлик ҳолда ишлаш давомийлиги тушунилади. Одатда бино унсурлари, унинг тизим ва жиҳозларининг яроқли ҳолда ишлаш давомийлиги бир хил эмас. Бинонинг меъёрий хизмат муддатини аниқлашда пойдевор, девор каби асосий юк кўтарувчи унсурларнинг ўртача яроқлик ҳолда ишлаш муддати қабул қилинади. Бунда бинонинг айрим унсурларини хизмат муддати бинонинг меъёрий хизмат муддатидан 2....3 баробар кам бўлиши мумкин. Бино эксплуатациясининг бор муддатида ундан яроқли ҳолда ва бадастир фойдаланиш учун бундай унсурларни тўла алмаштиришга тўғри келади. Масалан, капиталлиги иккинчи гуруҳга мансуб бўлган турар-жой уйларининг меъёрий хизмат муддати 40 йилга тенг тахта поллар ва 60 йил хизмат муддатига эга бўлган ёғоч ораёпмалар қўллашга йўл қўйилади. Демак бундай турдаги уйларнинг хизмат муддати мобайнида ёғоч ораёпмаларни камида бир марта, полларни камида 2 марта алмаштириш лозим. Булардан ташқари турли хизмат муддатларига эга бўлган, ҳар хил унсурлардан ташкил топган

муҳандислик тизимларини бир неча марта алмаштиришга тўғри келади. Агар марказий иситиш тизимининг иситиш асбоблари – радиаторлар 40 йиллик хизмат муддатига эга, сув ўтказгич қувурларнинг хизмат муддати эса 30 йил. Меъёрий хизмат муддати бинонинг капиталлигига боғлиқ ўртача кўрсаткич бўлиб ҚМҚ да белгиланади (1-жадвал). Бино, иншоотларнинг ва уларнинг конструктив унсурларнинг меъёрий хизмат муддати. 1-жадвал № Бино ва иншоотлар конструктив унсурларининг номи Меъёрий хизмат муддати (йиллар) Меъёрий шароитларда Тажаввузкор муҳит даражаси Заи ф Ўрта ча Кучл и 1 2 3 4 5 6 Ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш бинолари 1 Кўп қаватли бинолар (2 тадан кўпроқ қаватли) махсус технологик вазифага эга бўлган (бойитувчи фабрикалар, майдаловчи кукунловчи ишлаб чиқариш) этажерка кўринишидаги кўп қаватли бинолардан ташқари. Пол юзаси 5000 м 2 дан кўпроқ темир-бетон ва металл каркасли, тош ашёлардан, йирик блоклардан ва панеллардан иборат деворли, темир-бетон, металл 100 80 60 50

ва бошқа чидамли ёпмаларга эга бўлган бир қаватли бинолар. 2. Барча турдаги ёғочли уйлардан ташқари, барча вазифадаги 2 қаватли уйлар; колонналар тури 5 м ва ундан кўпроқ бўлган темир бетон ва металл каркасли, пол майдони 5000 м 2 гача бўлган тош ашёлардан, йирик блоклардан ва панеллардан иборат деворли, темир бетон, металл ва бошқа чидамли ёпмаларга эга бўлган бир қаватли бинолар. 83 66 42 33 3. Махсус технологик вазифага эга бўлган (бойитувчи фабрикалар, майдаловчи, кукунлвчи, химиявий цеҳлар ва бошқа шу каби ишлаб чиқаришлар) этажерка кўринишидаги кўп қаватли бинолар. 59 - - - 4 Кераксиз, тош ашёлардан йирик блоклардан, темир бетон, металл ва ғишт колоннали ва устунли панеллардан иборат деворли, темир бетон, металл, ёғоч ва бошқа ораёпма ва ёпмали бир 60 48 36 30

қаватли бинолар. 5. Кичик колонна турига (6 м дан камроқ) ва оралиғи 18 м гача бўлган ички деворлари яқин жойлашган, деворлари тош ашёлардан ва бошқа бетон блоклардан иборат темир бетон ва бошқа эскирган конструкцияли ораёпмаларга эга бўлган бинолар. 30 32 24 20 6 Ёғоч брусли ва ғўлали деворлардан иборат бинолар 30 - - - Биноларнинг конструктив унсурлари Пойдеворлар . а) Тасмасимон ва устунсимон, бетон ва темир бетонли 100 80 50 40 б) Муракаб ёки цементли қоришмада бутли ва тасмасимон ва темир бетонли 80 64 40 32 в) Оҳакли қоришмада тасмасимон ва устунсимон 50 40 25 20 Деворлар а) Махсус капиталлик, мураккаб ёки цемет қоришмасида тошли ва йирик блокли 100 80 72 60 б) Одатдаги тошдан, йирик блокли ва йирик панели 80 64 57 48 в) /ишт, шлакоблок ва бошқа шу каби ашёлардан енгил- 50 40 25 20

лаширилган тоштерма Колонналар . а) Йиғма ёки яхлит қуйма темир бетон. 100 80 75 60 б) Пўлат 85 64 60 53 Кран ости блоклари . а) Йиғма ёки яхлит йиғма темир бетон 80 66 60 51 б) Парчин михли, кавшарланган, прокат профиллардан, енгил ва ўрта иш режимли кранлар учун пўлат кран ости блоклари. 50 42 37 33 в) Оғир режимли ва ниҳоятда оғир иш режимига эга кранлар учун кран ости блоклари. 20 18 15 10 Ораёпмалар . а) Йиғма ва яхлит қуйма темир бетон 100 80 62 48 б) Металл балкага ғиштин равоқлар ёки бетон тўлдирувчи билан 80 72 55 40 в) Металл балкалар устида ёғочли 50 - - - г) Ёғоч 50 - - - Поллар а) Цементли, бетонли, армоцементли 30 20 15 7 б) Мармар увоғи билан цементли 40 28 20 10 в) Бетон асосда сопол плиткалардан 60 54 45 36

г) Паркетли 30 - - - д) Линолеумли 15 - - - Зинапоялар а) Йиғма ёки яхлит қуйма темир бетондан маршлар ва майдончалар 100 - - - б) Темир бетон майдончалар, металл балкалар устида темир бетон ёки тошдан зиналар. 75 - - - Томлар (қопламалар). а) Пўлат ферма ва балкалар устида йиғма ёки яхлит қуйма плиталар. 100 80 66 50 б) Пўлат прогонлар, балка ва фермалар устида йиғма ва кичик ўлчамли темирбетон плиталар. 50 42 33 25 в) Пўлат прогонлар, балкалар ва фермалар устида пўлат профилланган ва тўлқинсимон листлар ва плиталар. 40 33 25 10 г) Ёғоч ферма ва балкалар устида ёғоч тўшамалар; ёғоч стропила ва обрешеткалар; ёғоч чордоқ ораёпмалари. 30 - - - Том қоплама а) Асбест цементли тўлқинсимон листлардан. 30 27 22 18 б) Руҳланган пўлат листлардан. 25 16 13 8 в) қора тунукадан. 15 10 8 5

г) Рулонли ашёлардан. 8 8 6 5 д) Мастикали ашёлардан. 10 9 7 6 Бутун хизмат муддати мобайнида (тўла алмаштирилгунча) бино унсурлари ва унинг мухандислик тизимлари бир неча марта созланади, тузатиш- созлаш ишларини ўтказмасдан тўла ишдан чиққунга қадар эксплуатация қилиб бўлмайдаган айрим эскирган унсурлар қайта тикланади. Жисмоний ва маънавий эскириш ўрнини тўлдириб туриш учун эксплуатация даврида шундай ишларни қилиб туриш лозим. Кўпчилик конструкцияларнинг меъёрий хизмат муддати тузатиш- созлаш ишларини ўтказиб туришни ҳисобга олинган ҳолда белгиланади. Ҳажми бўйича арзимас бўлиб туюлган айрим режавий ишларини бажармаслик бутун унсурни тўла ишдан чиқишига сабаб бўлиши мумкин. Масалан, тунука томларнинг меъёрий хизмат муддати 20 йил деб белгиланади. Бироқ бу муддат фақатгина қопламани даврий равишда (3 йилда бир марта) мой бўёқ билан бўяш бажарилгандагина таъминланиши мумкин. Бу талабни бузулиши эса металлни тез занглашига ва охир оқибатида эса том қопламани эрта ишдан чиқишга олиб келади. Ремонт ишларининг даврийлиги конструкция ёки мухандислик тизими тайёрланган ашёнинг умрбоқийлигига тушадиган юкнинг шиддати ва атроф - мухитнинг таъсирига, ҳамда технологик ва бошқа омилларга боғлиқ. Санаб ўтилган ишларни ўз вақтида ўтказиш бино техник эксплу а т а циясининг асосий вазифасидир. Шундай қилиб техник эксплуатациянинг мазмуни бинонинг барча унсурлари ва тизимларини уларнинг меъёрий хизмат муддатидан кам бўлмаган вақт давомида бузулмасдан ишлашини таъминловчи тадбирлар мажмуасидан иборат. Бу тадбирлар мажмуасига қуйидагилар киради:  жорий, режавий-огоҳлантирув ремонтлари ва қурилмаларни созлаш;  кўзда тутилмаган жорий ремонт;  режавий-огоҳлантирув капитал ремонт;  танлаб қилинадиган (норежавий) капитал ремонт.

Ремонтларни ташкиллаштириш, режалаштириш ва молиялаштириш учун на фақат иш ҳажми ва тавсифи, шу билан бирга мақсадидаги принципиал фарқни билиш муҳимдир. Биноларга табиий ва технологик таъсирлар Табиий омилларнинг таъсири . Бино эксплуатация қилинаётган вақтда икки гуруҳ омиллар таъсирида бўлади:  ташқи ёки табиий;  технологик ёки функционал жараёнлар билан боғлиқ бўлган. Табиий омиллар жуда кўп кўринишда бўлади. Улар бинога ер устидан ва ер остидан, ҳамда иқлимий, гидрогеологик ва бошқа шароитларга кўра ҳар хил кўринишда таъсир этиши мумкин. Бу омилларнинг таъсирини лойиҳалашда, эксплуатация қилиш даврида тўғри ҳисобга олиш, бинони қуриш ва эксплуатация қилишда кам харажат ва куч сарфлаб, белгиланган умрбоқийликка эришишда муҳим аҳамиятга эга. Ҳаво муҳитининг таъсири . Атмосфера таркибидаги чанг ва газлар бинони бузилишига олиб келувчи омиллар ҳисобланади. Ифлосланган ҳаво айниқса намлик билан қўшилганда қурилиш конструкцияларини эрта эскиришини, занглаши ва ифлосланганини, ёрилиб кетиши ва емирилишини келтириб чиқаради. Шу билан бирга тоза ва қуруқ атмосферада тош, бетон ва ҳатто металл юз ва минг йиллаб сақланиши мумкин. Демак бу ашёлар сақланган ҳаво мухити кам тажаввузкор ёки но тажавузкор муҳит дейилади. Ҳавони ифлослантирувчи асосий омил - ҳар ҳил ёқилғиларнинг ёниш маҳсулидир. Шу сабабдан шаҳар ва саноат марказларда металнинг занглаши, кўмир ва нефт маҳсулотлари кам ёқиладиган қишлоқ жойларига қараганда 2- 4 марта тезроқ содир бўлади. Ҳавонинг газ ва қаттиқ заррачалар билан ифлосланиш қиш вақтида юқорироқ ва у ёқилғининг таъсирига боғлиқдир. Атмосферани чангсимон ёқилғи кўпроқ ифлослантиради, чунки бундай ёқилғи ёнганда ҳавога тутун билан бирга катта миқдорда кул ва чанг

кўтарилади. Табиий газ ҳавони энг кам ифлослантирувчи ёқилғи ҳисобланади. Кўпчилик ёқилғиларнинг ёнишидан ҳосил бўлувчи маҳсулот карбонат ангидрид (СО 2 ) ва олтингугурт ангидриди ( SO 2 ). Карбонат ангидриднинг сувда эриши натижасида ёнишнинг провард маҳсулоти кўмир кислота ҳосил бўлади. Убетон ва бошқа ашёларга емирувчи сифатида таъсир этади. Агар ёқилғида фақатгина 1% олтингугурт бор деб ҳисобласак (ёқилғиларнинг кўпгина турларида олтингугуртнинг миқдори 7-10% га етади), у ҳолда йирик шаҳар устида ҳар йили 10-20 минг тонна қуюлтирилган олтингугурт кислотасининг буғи ва ҳар бир квадрат километр майдонга 100- 600 тонна кул ёғади. Олтингугурт кислотасининг буғлари бино ва иншоотларга ўтириб уларни бузади; жумладан улар оҳактошларни сульфат тузига айлантирадилар ва улар намликда эриб конструкциядан ювилиб кетади. Кўмир ва олтингугурт кислотасидан ташқари тутунлардан ва бошқа (юздан ортиқ) зарарли моддалар: азот ва фасфор кислоталари, қатронли ва бошқа моддалар, ёнмай қолган заррачалар ҳосил бўлади. улар конструкцияга тушиб уларни ифлослантиради ва емирилишига олиб келади. Денгиз бўйи районлари атмосфераси таркибида хлоридлар олтингугурт тузлари ва бошқа қурилиш ашёларига зарарли бўлган моддалар бўлиши мумкин. Аммиак ва кислороддан бошқа деярли барча газлар кислота ҳосил қилувчилардир. Бетонга таъсир этиш даражаси бўйича тажаввузкорлик муҳит 3 гуруҳга бўлинади: 1) Заиф тажавузкорлар: SO 3 –олтингугурт учларида, СО 2 -карбонат ангидрид, SiF 4 –тўрт фторли кремний; 2) Ўртача тажавузкор: SO 2 – олтингугурт гази; Н 2 S – олтингугурт водород; 3) Кучли тажавузкор: Cl 2 – хлор, SO 3 – олтингугурт ангидриди, HCl - хлорид кислота буғи, HF – плавик кислотасининг буғи, NO 2 – азот икки оксиди.

Атмосфера тажавузкорлигининг даражаси кўпроқ нисбий намликка, ҳаво ҳароратига, алмашиниш тезлигига ва бошқаларга боғлиқ. Тажаввузкор муҳитнинг туркумлари ва уларнинг металл ва нометалл ашёларга бўлган таъсири 2 жадвалда келтирилган. 2-жадвал Муҳит Юза қатламни емирилишининг ўртача тезлиги мин  йил 1 йилда занглаётган ердаги ашё мустаҳкамлигини пасайиши % Нометалл ашё коррозиянинг ташқи аломатлариметал л Нометал л ашёлар Металл Нометал л ашёлар Нотажавузк ор 0  0,2 0 0 - Заиф тажавзукор  -0,1 0,2. . . 0,4  5  5 Кучсиз юзани емирилишлар Ўртача тажавузкор 0,1...0, 5 0,4...1,2 3....15 5....20 Бурчакларин и шикастланиш ёки қилсимон дарзлар Кучли тажавузкор  0,5  1,2  15  20 Яққол намоён бўлган емирилиш (кучли дарз ҳосил бўлиши) 3-расмдаги графикдан кўриниб турибдики ҳавонинг нисбий намлиги 50-60% гача бўлганда занглаш тезлиги жуда кичик, шу билан бир вақтда нисбий намлик 70-80% дан кўпроқ ҳолларда занглаш тезлиги юзлаб марта ошади. Қуруқ газлар Нам

М еталл занглаш ининг тезлиги Н амланиш ибтидоси Сую қлик минтақасиМинтақаси Газлар минтақаси 20 40 60 80 100 % Ҳавонинг нисбий намлиги 3-расм. Металл конструкцияларнинг заглаш тезлигини ҳаво муҳитининг нисбий намлигига боғлиқлиги. Нисбий намлик миқдори намланиш ибтидосидан паст бўлган оналар қуруқ ва меъёрий намликда дейиш мумкин – уларда металл деярли зангламайди. Агар хонадаги намлик намланиш ибтидосидан юқори бўлса, яъни унда нам ва хўл жараёнлар содир бўлса, бу ҳолда у жараёнлар занглашини баҳолашда ҳисобга олиш мумкин. Атмосфера намлигининг таъсири . Ашёларнинг структурасини бузилишда асосий ролни намлик бажаради: у кўпчишни, чириш ва занглашни, ҳаволлик ва бўшлиқлардаги сувни музлаш оқибатида механиқ бузилишни келтириб чиқаради. Иншоотларга таъсири турли-туманлиги бўйича намлик универсал омил ҳисобланади. Қурилиш конструкцияларининг намлик ва тажавузкор моддаларнинг кириши учун қулайроқ бўлган энг нозик жойлари: уламалар, дераза ва эшик кесакиларининг конструкциялар билан тегиб турадиган жойлари, турли иссиқлик кўприклари ҳисобланади. Конструкцияларда намлик сув ёки муз кўринишида бўлиши мумкин. Конструкциянинг табиий намланиш томчи-суюқлик ёки конденсацияли бўлиши мумкин.

Томчили-суюқ намланиш шикастланган томқоплама ёки бошқа конструкциядан деворга урилувчи қия ёмғир, ҳамда эриган қордан ҳосил бўлувчи сувларни кириб бориши оқибатида юз беради. Ёмғир суви нисбатан тозалигига қарамай, ифлосланган ҳаводан ўтаётганида аммоний тузларини карбонат ва олтингугурт кислотасини ва бошқа шу каби зарарли моддаларни ўзига қўшиб олади, конструкцияга кирган бундай суюқлик уни бузишга олиб келади. Деворнинг ташқи қатлами тош ёки зич бетондан иборат бўлган ҳолда унга сув бир неча мм гагина ўтиши мумкин ва қуёш нури ва шамол таъсири остида осонгина буғланиб кетади. ғовакли конструкцияларда, ҳамда чоклари яхши бажарилмаган бир қатламли йирик ўлчамли конструкцияларда ёмғир намлиги деворга чуқур киради, ҳатто бу намлик хона ичига ҳам ўтиб кетади. Тротуарга тушаётган сувнинг сачрашидан ҳосил бўлувчи девордаги намланиш зонаси 50 см гача етади. Шу сабабдан бинонинг зич юзага эга бўлмаган цокол қисми анча тез бузулади. Томчили суюқ намланишдан фарқли, конструкцияларнинг конденсацияли намланиши, сув буғларининг ҳаво билан бирга ҳаракатланиши натижасида юз беради. Ҳоҳ табиий, ҳоҳ сунъий бўлсин қурилиш ашёлари ўзининг таркиби бўйича бир жинсли бўлмагани учун сув ва ундаги туз ва кислоталар, ҳамда шамол таъсири остида улар нотекис бузулади. Конструкцияларни тузли эритмаси билан кўп марта ва узоқ вақт намланиб турилиши уларни бузулишга олиб келади. Металл конструкциялар барча кислоталарнинг таъсири остида коррозияга дучор қилинади. Тош ашёлардан айниқса сувдаги карбонат кислотасига H 2 CO 3 бўлган сезгирлик оҳактошларда, доломитларда, оҳакли боғловчилардаги қумлоқлар ва ушбу жинслардан иборат чақиқтошли бетонлар айниқса кучли намоён бўлади. Карбонат кислотасининг ашёлар билан ўзаро таъсири натижасида конструкция юзасида кўкаришлар ҳосил бўлади, ажралган оҳак чиқиб қолади.

Қуёш нури ва намликнинг таъсири остида тош ашёлар кўпинча рангсизланади, бунда ранг ўзгариши деб бўлмайди. Масалан, темири бор жинслар унинг оксидланиш натижасида ўз рангини ўзгартиради, бироқ уларнинг юзасини мустаҳкамлиги бу ҳолда ҳатто ошади ҳам. Грунт сувларининг таъсири . Табиатда грунт сувлари 3 турда мавжуд бўлади: 1) боғланган (химиявий, гидроскопик, сўрилган ёки пардасимон); 2) эркин ёки суюқлик кўринишида; 3) буғ кўринишида, ғоваклар бўйича ҳаракатланувчи. Грунт сувларининг тажаввузкорлигини баҳолашда унинг тавсифи ўзгарувчан эканлигини назарда тутиш лозим: вақт ўтиши билан иншоотнинг ер ости қисмида сув режими ўзгариши мумкин ва бундай ҳолда муҳитнинг тажаввузкорлиги ошиши ёки камайиши мумкин. Грунт сувларининг капилляр кўтарилиши оқибатида юқорига анчагина баландликка кўтарилиши мумкин, ҳамда грунтнинг юқори қатламларини сувга бўктириш мумкин. Айрим иншоотларда капилляр ва грунт сувлари бирга қўшилиб кетиб иншоотнинг ер ости қисмини сувда қолдириши мумкин, бунинг натижасида эса конструкция коррозияси кучаяди, асоснинг мустаҳкамлиги пасаяди. Грунт сувларининг минерологик таркибини ўзгартириш, уларнинг иншоот ер ости қисмига нисбатан бўлган тажаввузкорлигини ўзгартиради. Намлик мўл- кўл буғланувчи қуруқ иқлим районларида, ёғингарчилик бўлмаган даврда, грунтнинг юқори қатламларида, яъни иншоотнинг ер ости қисмларида сувнинг минералланиши ошиб кетади. Салбий температуранинг таъсири . Айрим конструкциялар дамо-дам амланувчи ва даврий музлаш шароитларида жойлашганлар. Ашё бўшлиқларидаги сувнинг музлаш натижасида унинг ҳажми ошади, бу эса ички кучланиш ҳолатини келтириб чиқаради. Ёпиқ бўшлиқлардаги муз босими 200 кг  см 2 гача бўлган қийматларга чиқади.

Девор конструкциялари . Бино ва иншоотларнинг деворлари хоналарни иссиқ-совуқдан тўсиш вазифасини бажариб, бино нархининг учдан бир қисмини ташкил этади. Улар ашёлари ва конструкциялари жиҳатидан ниҳоятда хилма-хилдир. Деворларнинг кўпроқ тарқалган тури том, ораёпмалар ва хусусий оғирликларини пойдеворга ва ундан сўнг заминга узатувчи юк кўтарувчи деворлардир. Ўз-ўзини кўтарувчи деворлар ҳам мавжуд. Кўпроқ улар ишлаб чиқариш корхоналари биноларида учрайди. Улар тўсиқ вазифасини бажариб, иссиқлик ва товуш изоляциясига ҳисобланади. Уларнинг ёнида турувчи каркаслар эса томдан, ораёпмалардан, том қопламалардан тушадиган тури ҳам бор каркас эса томдан, ораёпмалардан, томқопламалардан тушадиган юкни қабул қилади. Деворларнинг фахверкли деб аталувчи учинчи тури ҳам бор. Каркас – фахверк катагида бундай деворлар фақат ўз оғирлигини кўтаради, бошқа юкларни эса каркас қабул қилади. Бундай ҳолларда деворлар гарчи юк кўтарувчанлиги кичик бўлган самарали иссиқ изоляцияли ашёлардан қилинсада, хеч қандай хавф туғилмайди. Чунки бутун юкни фахверк қабул қилади. Қўлланиладиган ашёларга кўра деворлар 2 катта гуруҳга бўлинади: ёғочли ва тошли, шу жумладан ғишт, бетон ва темирбетон. Ўз навбатида ёғоч деворлар ҳам ғўлалардан, бруслардан ёки иссиқ изоляцияли ашёлардан фойдаланилган ёғоч ашёлардан ясалади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Қ осимова С.Т., Шоджалилов Ш. Биноларни техник эксплуатация си га хос хусусиятлари. Ўқув қўлланма. 1- қисм . Тошкент , 20 0 4 й. 2. Қ осимова С.Т., Шоджалилов Ш. Биноларни техник эксплуатация си га хос хусусиятлари. Ўқув қўлланма. 2 - қисм . Тошкент , 20 05й. 3. ШНК 2.08.01-05 «Жилые здания» Т. : Госкомархитекстрой, Т., 20 0 5 й. 4. КМК 2.08.02 – 96 «Общественные здания и сооружения» Т. : Госкомархитектстрой, Т., 1996 г. 5. Абрашитов В.С. Техническая эксплуатация и обследование строительных конструкций. Москва, 20 0 2 г . 6. Мирахмедов М. М. Техническое обслуживание зданий . Т . Ук итувчи 1990 г . 7. И.И. Ушаков, Б.А. Бондарев . Основы диагностики строит е льных конструкций . У чебное пособие, Ростов-на-Дону Феникс, 2008г. 8. Добромыслов А.Н. Диагностика поврежденных зданий и инженерных сооружений . Москва, 2006г.

Похожие

Биноларнинг реставрацияси

Биноларнинг тузилмавий тугунлари. Биноларнинг асосий режалаштириш элементлари

Биноларнинг жисмоний ва маънавий емирилиши

Биноларнинг эксплуатациясини ташкил қилиш

Биноларнинг тош конструкцияларини лойихалаш