Банк бинолари ва комплекслари - Архтектура - Рефераты

Банк бинолари ва комплекслари

Загружено в:

05.05.2023

Скачано:

0

Размер:

671 KB

Банк бинолари ва комплекслари Режа: 1. Банк бинолари шаклланишининг тарихий шарт- шароитлари 2. Банк биноларининг классификацияси 3. Банк бинолари ер участкалари 4. Ҳажмий-режали ечим 5. Банк биносининг функционал блоклари

Банк бинолари шаклланишининг тарихий шарт-шароитлари Банк биноларининг типологик шаклланиши банк иши риволанишидаги асрлар давомида рўй берган тарихий ўзгаришларга тўғридан-тўғри боғлиқдир. Маълумки, банклар пайдо бўлишига қадимдан мавжуд бўлиб келган пул-товар муносабатлар сабаб бўлган. Антик ва феодал даврларда банк – тўловларни амалга оширишда воситачи, пулни алмаштириш, яъни саррофлик функцияларини бажарган. У даврнинг типологик банки – сарроф растаси ёки дўкони (итал. Banko – дўкон, раста). Бобил ва Юнонистонда банк операциялари билан коҳинлар корпорацияси шуғулланган, пул сақлашнинг энг ишончли жойи сифатида ибодатхоналардан фойдаланилган, яъни банк функцияларини ибодатхоналар бажарган. Маълумки, Дельфадаги Апполон, Эфесдаги Артемида ибодатхоналарида, шунингдек Афинадаги бир нечта йирик ибодатхоналарида омонат қабул қилиш ва қарз бериш ишлари юритилган. Шундай қилиб, банк биноси бошқа функционал вазифалар учун мўлжалланган жамоат бинолари асосида шаклланган ва банк қурилишидаги архитектурага уларнинг таъсири кучли бўлган. Қадимги банк иши Рим империяси емирилишидан кейин батамом тугатилган, лекин, таъкидлаш зарурки, айнан Рим империяси даврида бу фаолият ўзининг энг юксак чўққисига кўтарилган эди. Ўрта асрларда банк ишининг ижтимоий ўзгаришларга бўлган реакцияси кучайиб боришини кузатиш мумкин эди. Бу каби муносабатлар йиллар ўтиб янада ривожланди ва ҳозирги кунларга қадар сақланиб келмоқда. Ҳар бир асрлар алмашинуви, ҳар бир ўзгаришлар даври банкларга бўлган эҳтиёжни аввалига кескин ошириб юборган, кейин эса кучли пасайиш рўй берган. Ўрта асрларда банк иши яна ривожалана бошлади, банкларга бўлган эҳтиёж яна кучайиб кетди. Нафақат хусусий банклар кўпайди, балки шаҳар маъмурияти назорати остида фаолият кўрсатадиган банклар ҳам пайдо бўла бошлади. Бу банклар капитализм даврида акционерлик корхоналар шаклидаги банкирлик фирмаларига айланди. Бу даврда банк биноси маъмурий биноларга бўлган

типологик талабларга жавоб берувчи биноларга айланди. Айнан ўша даврда банк пул маблағларини сақлаш, кредит бериш, пул билан боғлиқ ҳисоб- китобларни амалга ошириш, векселлар ҳисобини юритиш, пул ва қимматли қоғозлар эмиссияси, олтин ва хорижий валюта билан боғлиқ операциялар каби функциялар билан шуғулланувчи муассаса сифатида тўлиқ шаклланди. Ниҳоят, аниқ функционал вазифага эга бўлган янги турдаги жамоат биносига – банк биносига бўлган эҳтиёж пайдо бўлди. Универсал турдаги тижорат банки эса, ўша даврда Европадаги банкларнинг асосий тури сифатида эътироф этилган. Люксембургдаги банк биноси, архит. Р.Мейер, 1989-1993

Банк биноси жамоат биносининг алоҳида тури сифатида ХIX асрнинг иккинчи ярмида шаклланди. Бу даврга келиб банк биносининг асосий функционал блоклари аниқланди: - операциялар блоки; - ҳисоб-китоб-касса блоки; - қимматбаҳо буюмлар ва пул сақлаш блоки; - қўриқлаш блоки; - контора хоналари блоки. Шунингдек, банк биносининг типологик аломати, яъни унинг очиқ ва ёпиқ бир бутун икки функцияси ҳам белгиланди. Таъкидлаш лозимки, мана шу хусусият, одатда, банк биносининг ҳажмий-режали ечимида алоҳида аҳамият касб этади. Бир томондан, банк биноси ўзининг ташқи кўриниши билан имкон қадар кўп мижозларни жалб қила билиши керак бўлса, иккинчи томондан эса, қимматбаҳо буюмлар ва пул сақланадиган муассаса сифатида жуда мустаҳкам ва ишончли, бегоналар киришига йўл қўймайдиган бинога эга бўлиши лозим. Функционал блокларнинг ҳар бири аниқ тарихий ва иқтисодий хусусиятларга боғлиқ равишда ривожланган ва такомиллашиб борган. Банк бинолари қурилишининг қуйидаги асосий босқичлари ХХ аср учун хосдир: - Биринчи Жаҳон урушидан сўнг Ғарбий Европа мамлакатларида банк биноларига бўлган талаб сезиларли даражада ортиши; - 1930-йилларда, иқтисодий инқироздан кейин, АҚШ ва Канадада банк биноларига бўлган талабнинг кучайиши; - Иккинчи Жаҳон урушидан кейин халқ демократияси мамлакатларида банк биноларига бўлган эҳтиёжнингортиши; - 1960-йилларда колониализм тизимнинг тугатилиши Ғарбий Европада банк биноларига бўлган талабнинг ўзгариши; - 1980-йилларнинг охири ва 1990-йиллар бошида мамлакатда рўй берган ижтимоий ва иқтисодий ўзгаришлар натижасида банк биноларига бўлган эҳтиёжнинг кескин ортиши.

Германиядаги юқори қаватли банк бинолари 1-Франкфуртдаги Майна тижорат банки, арх. Н.Фостер, 1997; 2- Ганновердаги Шимолий германия банки, арх. Бенниш, 2002; 3- Дрезден банки, арх. АВВ бюроси, 1994; 4- Немес банки, арх. АВВ бюроси, 1995;

Банк биноларининг классификацияси Банк биноларининг классификацияси, биринчи навбатда, банк тури ва унингшаҳар тузилмасидаги жойи билан белгиланади. Турига қараб банклар қуйидагича тоифаланиди: Функциялари ва бажариладиган операциялар бўйича: - марказий; - тижорат банклари; - омонат банклари; - махсус банклар; Мулкчилик шакли бўйича: - давлат банклари; - акционерлик банклари; - акционерлар иштирокисиз ташкил этилган банклар; - кооператив банклар. Бошқарув даражаси бўйича: - маҳаллий; - шаҳар банклари; - туман банклари; Ходимлар ва операцион жойлар сони бўйича: - кичик; - ўрта; - йирик; - ўта йирик. Шаҳар тузилмасидаги ўрни бўйича: - шаҳар марказида – банкнинг ҳудудий бошқармаси (штаб-квартира); - шаҳар туманида – банк бўлими – банк агентлиги; - микротуманда, қишлоқ жойда – банк филиали.

Банк бинолари ер участкалари Банк бинолари учун ер участкаларининг майдони ходимлар сонига боғлиқ ҳолда 0,4-0,6 гектар қилиб қабул қилинади. Банк ҳудуди баландлиги 2,5 м бўлган тўсиқ билан ўралиши зарур. Участкада ходимлар ва мижозларнинг автомашиналари учун тўхташ жойи кўздатутилиши лозим (100 та иш жой учун 20 тўхташ жойи, ҳар бир операцион жой учун 5 та тўхташ жойи). Участкага инкассаторлар машинаси кириши учун қулай кириш йўли ташкил этилган бўлиши керак.

Нижний Новгород шаҳридаги “Гарантия” банкининг биноси, Россия, архитекторлар Е.Пестов, А.Харитонов, Н.Пестова, 1999 Ҳажмий-режали ечим Банк биносидаги қават баландлиги – 3,3 м (осма шифтлар учун – 2,8 м, осма шипнинг пастки қисмигача). Банк хоналари кириш зоналари бўйича қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 1-гуруҳ – мижозлар ва банк ходимлари кириши мумкин бўлган хоналар; 2-гуруҳ – банк ходимлари кириши мумкин бўлган хоналар; 3-гуруҳ – банк ходимларининг чекланган контингенти кириши мумкин бўлган хоналар. 1-гуруҳга мижозлар учун мўлжалланган хоналар киради: ахборотмаълумотнома, операцион ва касса заллари, кредит бўлими, аҳолидан омонат қабул қилиш бўлими, банк раҳбарияти бўлими. 2-гуруҳга бошқа бўлимларнинг хоналари, банкка тегишли ахборотни ишлаш ва сақлаш билан боғлиқ бўлган хоналар ва алоқа аппаратураси учун хоналар киради. 3-гуруҳга – касса, қўриқлаш блоки ва хавфсизлик хизмати хоналари киради. Бу гуруҳларни бир-биридан режали ва конструктив тарзда, бузишга қарши муайян даражадаги мустаҳамликка эга деворлар билан ажратиш лозим. Банк биносининг функционал блоклари Банк биноси нормал фаолият юритиши учун унинг таркибида қуйидаги функционал блокла р бўлиши лозим: - ҳисоб юритиш-операциялар блоки;

- касса блоки; - қўриқлаш блоки; - офис хоналари блоки; - ҳисоблаш маркази; - ёрдамчи хоналар. Банк бинолари учун турли функционал, режавий ва типологик схемалар мавжуд. Уларнинг ҳар бирида бир томондан – мижоз учун, иккинчи томондан эса – банк ходими учун яратилганэнг қулай шароитлар асос бўлиб хизмат қилади 1. Ҳисоб юритиш-операциялар блоки таркибига қуйидагилар киради: - ахборот-маълумотнома зали; - операциялар зали; - бухгалтерия хонаси; - операциялар зали қошидаги электрон-ҳисоблаш техникаси учун хона. Ахборот-маълумотнома зали банк биносида вестибюль функциясини бажаради, унингвазифаси – банк биносида мижозларни саралашдан иборат, бу ерда турли визуал ахборот ва чақирувчи табло жойлаштрилади. Банкнинг асосий хонаси, яъни операциялар залибаръервоситасида майдони деярли бир хил бўлган икки: мижозлар зонаси ва ҳисоб юритиш-операцион ходимлар зонаси гаажратилади. Операциялар залининг майдони баръер ёнидаги ходимлар зонасида жойлашадиган битта ҳисоб юритиш-операцион ходимга 12 м 2 дан тўғри келадиган қилиб белгиланади. Баръер полдан 115 см баландликдаги горизонтал панелга эга бўлиши лозим. Операциялар зали, одатда, жисмоний ва юридик шахслар учун алоҳида қилиб лойиҳаштирилади. Ҳисоб юритишоперациялар хоналарининг майдони бир ходим учун 6 м 2 тўғри келадиган қилиб қабул қилинади. Операциялар блоки қошида ҳисоблаш техникаси учун алоҳида хоналар лойиҳалаштирилади. 2. Касса блоки таркибига қуйидагилар киради: - касса зали; - касса узели.

Касса зали мижозлар зонаси ва мижозлар пулни қайта ҳисоблаши учун мўлжалланган зонага бўлинади. Функционал вазифаларига кўра касса узели такрибига кирувчи касса кабиналари (операцион кассалар) нинг фронти мижозлар зонасига қаратилади. Мижозлар зонасининг майдони битта операцион касса учун 12 м 2 дан қилиб, мижозлар пулни қайта ҳисоблаши учун мўлжалланган зоналар майдони эса – битта операцион касса учун 4 м 2 дан қилиб қабул қилинади. Касса узели таркибига қуйидагилар киради: - операцион кассалар; - кассирларнинг хоналари; - қимматбаҳо буюмлар сақланадиган блок; - инкассация хоналари. Операцион кассаларнинг майдони, одатда, 6 м 2 га тенг қилиб лойиҳалаштирилади. Операцион касса кабинасининг эшиги кенглиги 1400 мм дан кам бўлмаган касса орти майдонига чиқиши керак. Ҳар бир касса ёнида мижоз пулни қайта санаши учун хона кўзда тутилган бўлиши зарур. Қимматбаҳо буюмлар сақланадиган блок қуйидагилардан иборат: - қимматбаҳо буюмлар сақланадиган хона (омбор); - индивидуал сейфлар жойлашган хона. Қимматбаҳо буюмлар сақланадиган хонанинг тўсувчи конструкциялар (деворлари, поли ва шипи) қобиғи қалинлиги 300 мм дан кам бўлмаган яхлит фибробетондан бажарилиши лозим. Бунда ёндош хоналар ўртасидаги деворлар ва ушбу қобиқ оралиғида омбор олди хонасидан кўриш мумкин бўлган эни 800 мм дан кам бўлмаган кўрик йўлаги бўлиши лозим. Қобиқнинг юқори юзаси ва ораёпма ўртасида 250 мм дан кам бўлмаган зазор (оралиқ) қолдирилиши лозим. Инкассация машиналарини юклаш-тушириш боксининг ўлчамлари – 10х6х3,5 м. Бевосита бокс ёнида қимматбаҳо буюмларни инкассация машиналаридан ушбу буюмлар сақланадиган омборга тушириш- юклаш хонаси жойлаштирилади. Касса узелининг барча хоналари жуда ихчам (компакт) ва бошқа хоналардан функционал ажратилган бўлиши

лозим, бунда касса узели хоналарнинг қуйидагича ўзаро боғлиқлиги таъминланиши керак: - қимматбаҳо буюмлар олиб келинганида касса узелига кириш инкассация машиналарини юклаш-тушириш боксида амалга оширилиши лозим; - боксдан кириш инкассация машиналаридан қимматбаҳо буюмларни қайта юклаш хонасида бажарилиши ва бу хона қимматбаҳо буюмлар омбори билан боғланган бўлиши шарт; - қимматбаҳо буюмлар сақланадиган омборга кириш фақат омбор олди хонасидан амалга оширилиши керак; - пул маблағларини қайта санаш хонаси омбор олди хонаси ва операцион кассалар билан яқиндан боғланган бўлиши лозим. 3. Қўриқлаш блоки таркибига қуйидагилар киради: - назорат маркази хонаси; - қўриқчилар хонаси; - қурол ўқлаш ва тозалаш хонаси; - қурол сақланадиган хона. 4. Офис хоналари блоки таркибига бўлимлар ва банк раҳбарияти учун мўлжалланган хоналар киради. Тажриба шуни кўрсатаяптики мамлакатимиздаги офислар – ихтиёрий режалаштирилган америкача офис-парк ёки йўлакли схема бўйича ташкил этилган анаъанавий европача офислар эмас, балки хоналари анфилада тизимида ўзаро бирлаштирилган, яъни маълум даражада бир-биридан ажратилиб қуришга асосланган офислардир: а) бўлимлардаги хоналар: - кредит бўлими; - аҳолидан омонат қабул қилиш бўлими; - юридик бўлим; - қимматли қоғозлар бўлими; - аудит бўлими; - валюта бўлими;

- карточкалар билан ишлаш бўлими; - иқтисодий бўлим; - хўжалик бўлими; - пенсия бўлими. Б) банк раҳбарияти хоналари: - қабулхона; - банк бошқарувчисининг кабинети; - унинг ўринбосарлари кабинетлари. 5. Ёрдамчи хоналар: - архив; - бланклар сақланадиган хона; - хизмат кўрсатувчи ходимлар хонаси; - дам олиш хонаси; - хўжалик анжомлари сақланадиган омборлар; - санитария блоклари; - техник ва муҳандислик хоналари. Ёрдамчи хоналар ҳар бир блок қошида танланган режалаштириш схемасига боғлиқ равишда жойлаштирилади. Банк биносининг бадиий образи ижтимоий омиллар, банк жойлашган ҳудуддаги мавжуд шаҳарсозлик вазияти, ҳажмли-фазовий ва конструктив ечимларга боғлиқ ҳолда шакллантирилади. Мамлакатимиздаги замонавий банк қурилишида банк биноси ташқи кўринишининг иккита йўналишини кузатиш мумкин: анъанавий, тарихий меросга мурожаат қилиш ва муайян меъморий услуб аломатлари бўлмаган рационал йўналиш, яъни банк офис ёки бизнес-марказ сифатида қабул қилинади. Одатда, биринчи йўналиш қўлланилганида салобатли ва ҳашамдор қиёфага эга биногавдаланади, иккинчи йўналишда эса – соддароқ, халқ оммасига яқинроқ бўлган банк бинолари тасаввур қилинади.

Универсал типдаги банк хоналарининг функционал зоналаштириши схемаси: А – операциончилар зонаси; Б – мижозлар зонаси; 1 – ахборот- маълумотнома зали; 2 – операциялар зали; 3 – касса зали; 4 – операцион кассалар; 5 – мижозлар пулни қайта ҳисоблаши учун мўлжалланган кабиналар; 6 – касса ортидаги майдон; 7 – омбор олди хонаси №1; 8 – қимматбаҳо буюмлар сақланадиган омбор; 9 – омбор олди хонаси №2; 10 – индивидуал сейфлар омбори; 11 – пулларни қайта юклаш хонаси; 12 – пулларни қайта ҳисоблаш хонаси; 13 – пулларни қабул қилиш-топшириш хонаси; 14 – Инкассация машиналарини юклаш-тушириш бокси; 15 – кассир хонаси; 16 – инкассатор хонаси; 17 – қўриқчилар хонаси; 18 – қурол сақланадиган хона; 19 – қурол ўқлаш ва тозалаш хонаси; 20 – офислар.

Фибробетон қобиқ Кўриш йўлаги Қимматбаҳо буюмларни сақлаш блоки: 1 – омбор олди хонаси; 2 – қимматбаҳо буюмлар сақланадиган омбор

Адабиётлар: 1. Убайдуллаев Х.М., Инагамова М.М. Турар-жой ва жамоат биноларини лойиҳалашнинг типологик асослари: Дарслик. - Т.: Voris- nashriyot, 2005. 2. Абдужаббарова М.Т. Турар-жой биноларини лойиҳалаш: Ўқув қўлланма. – Т.: ТАҚИ, 2018. 3. Қодирова С.А. Жамоат биноларини лойиҳалаш: Ўқув қўлланма. – Т.: ТАҚИ, 2015. 4. Иногомов Б.И. Замонавий бино ва иншоотларни лойиҳалаш: Ўқув қўлланма. - Т.: ТАҚИ, 2010. 5. Убайдуллаев Х.М., Хидоятов Т.А, Абдурахманов Й.И, Коробовцев Г.И., Мансуров Я.М. Архитектуравий лойиҳалаш: Ўқув қўлланма. - Т.: ТАҚИ, 2012. 6. Убайдуллаев Х.М., Махмудов В.М. “Методика архитектурного проектирования” Тошкент, ТАҚИ, 2010 й., ўқув қўлланма. 7. Хидоятов Т.А., Кадирова С.А., Магомедова Ф.Х. “Архитектура общеобразовательных школ Узбекистана”. Ташкент 2005 г. 8. Қодирова Т.Ф. Ўзбекистоннинг истиқлол йиллари меъморчилиги: Ўқув қўлланма., ЎАЖБНТ маркази, 2004 й.

Похожие

Жамоат бинолари ва иншоотлари

Музей ва кўргазма бинолари

Меҳмонхона бинолари

Мактаб бинолари

Турар жой бинолари