Tajribaviy ma’lumotlarni qayta ishlash. Taqsimot qonunlari. Gistogramma - Алгебра - Рефераты

Tajribaviy ma’lumotlarni qayta ishlash. Taqsimot qonunlari. Gistogramma

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

100 KB

Tajribaviy ma’lumotlarni qayta ishlash. Taqsimot qonunlari. Gistogramma Reja: 1. Matematik statistika masalalari. 2. Statistik materiallar. 3. Statistik qator (yoki emprik qator). 4. Taqsimotning emprik qonuni. 5. Taqsimotning emprik funksiyasi. 6. Gistogramma.

Tayanch iboralar : Statistik metod, belgi, vaklni tanlash, tanlanma, bosh to‘plam, statistik material, o‘lchash xatolari, matematik ishlov berish, emprik qator, varianta, emprik qonun, variasion qator, chastotalar jadvali, tanlanmaning statistik taqsimoti, taqsimotning emprik funksiyasi, gistogramma. Matematik statistika masalalari Iqtisodiyotda, qishloq xo‘jaligida, biologiyada, tibbiyotda tasodifiy voqealarni o‘rganishda statistik metodlar muhim ahamiyatga ega. Odatda statistik metodga biror belgiga ko‘ra predmetlarning (voqealarning, individlarning) juda katta to‘plamlarining taqsimotlarini o‘rganish talab qilinganda murojaat qilinadi. Masalan, odamlar to‘plamining yoshlari bo‘yicha taqsimoti, biror turkumdagi hayvonlarning og‘irliklari bo‘yicha taqsimoti va hokazolar. Har qanday belgi amaliyotda miqdoriy bahoga ega bo‘lganligi uchun narsalarning belgiga ko‘ra taqsimoti haqida gapirish o‘rniga qandaydir X tasodifiy miqdor haqida gapirish mumkin. X miqdor bog‘langan tajriba muayyan to‘plamdan tavakkaliga bitta vakilni tanlashdan iborat bo‘lib, X ning qabul qiladigan qiymati belgining shu vakil uchun qabul qiladigan qiymati bo‘ladi. Bunday taqsimotning to‘la tavsifini muayyan to‘plamning istisnosiz barcha vakili uchun belgining qiymatini aniqlash bilan olish mumkinligi tushunarli. Lekin to‘plamning hajmi juda katta bo‘lsa, buni qilib bo‘lmaydi. Bu holatdan chiqish yo‘li butun to‘plamni tekshirish o‘rniga undan tavakkaliga tanlangan qismi tekshiriladi. Bunday qism odatda tanlanma deyiladi. Butun to‘plam esa bosh to‘plam deyiladi.

Masalan, Samarqand shahrida yashovchilarning kiyadigan kiyimlarining razmeri bo‘yicha taqsimoti haqida gapirilganda bitta uyda yashovchi kishilarga oid ma’lumotlarni olish mumkin. Statistik material Ommaviy tasodifiy hodisalarni ro‘yxatga olish va kuzatish natijasida statistik material hosil bo‘ladi. Xususan, turli o‘lchashdagi xatolar statistik material bo‘lib xizmat qiladi. Tajriba natijasida kuzatilgan qiymatlarga asoslanib qaralayotgan miqdorlarning taqsimot qonunlarini aniqlash hamda taqsimot parametrlarining qiymatlarini baholash – matematik statistikaning vazifasi hisoblanadi. Matematik statistikaning yana bir vazifasi qaralayotgan miqdorlar qatnashadigan jarayonni optimal tashkil qilish uchun kerak bo‘lgan aniq xulosalarni hosil qilish maqsadida tajribaviy (statistik) materialni qayta ishlab chiqish hamda analiz qilish usullarini yaratishdan iborat. Misol. O’lchov asbobi yordami bilan biror obektni ko‘p marta o‘lchanganda, xususan, biror obektgacha bo‘lgan uzoqlikni aniqlash paytida, kuzatilayotgan miqdorning turli qiymatlari hosil bo‘ladi. Shu yo‘l bilan tajribada olingan qiymatlarga asoslanib biror natijaga kelishdan avval ularni sistemalashtirishni ya’ni qayta ishlashni talab qiladi. Kuzatilgan X qiymat bilan kuzatilayotgan  miqdorning haqiqiy qiymati orasidagi  ayirma, ya’ni X-  =  o‘lchash xatosi deb aytiladi. O’lchash xatosi aniq xulosalar olish maqsadida matematik ishlov berishni talab qiladi. Masalan, mahsulotni ko‘plab (ommaviy) ishlab

chiqarishda hosil qilingan mahsulotning biror o‘lchamini olingan mahsulotlar uchun oldindan berilgan o‘lchamdan chetlanish miqdorini qarash kerak bo‘ladi. Xuddi shunga o‘xshash otish paytida o‘qning tegish nuqtasi koordinata bilan mo‘ljalga olish nuqtasi koordinatasi orasidagi ayirma otish xatosidir. Shunday qilib matematik statistikada asosan tanlanmani tekshirish natijasiga asoslangan holda to‘plam bo‘yicha alomatning taqsimoti haqida xulosa chiqarish amalga oshiriladi. Bunda tajribaviy ma’lumotlar qayta ishlanib maqsadga erishiladi. Statistik qator (yemprik qator) Biror X tasodifiy miqdor o‘rganilayotgan bo‘lsin. Ana shu maqsadda har birida X miqdor u yoki bu qiymatni qabul qiladigan bir qancha erkli tajribalar o‘tkaziladi. X tasodifiy miqdorning hosil qilgan x 1 , x 2 , . . ., x n qiymatlari biz o‘tkazayotgan tanlanma bo‘ladi. Bu to‘plamni ko‘p hollarda emprik qator deb ataladi. Emprik qator keyinroq qayta ishlanadigan va analiz qilinadigan dastlabki statistik material bo‘ladi. Statistik (emprik) qator ikki satrli (yoki ikki ustunli) jadval ko‘rinishida tasvirlanadi. Birinchi satrda tajribalarning raqamlari, ikkinchi satrda esa tasodifiy miqdorning hosil qilgan qiymatlari ko‘rsatiladi. Tajribalar raqami 1 2 3 . . . . X ning qiymatlari x 1 x 2 x 3 . . . .

Taqsimotning emprik qonuni Emprik qatorga asoslangan holda taqsimotning emprik qonuni tuziladi. Bu qonunning yozilish formasi o‘rganilayotgan X tasodifiy miqdorning xarakteriga bog‘liq bo‘ladi. Agar X tasodifiy miqdor diskret bo‘lsa, bu qonun jadval ko‘rinishida yoziladi. Bu jadval u yoki bu qiymatning qanday chastota bilan kuzatilayotganligini ko‘rsatadi. Bunday jadvalni tuzish uchun x 1 , x 2 , ... sonlar orasidan har xillarining barchasini tanlash zarur. Bu yo‘l bilan  1 ,  2 , . . .  n (1) lar hosil qilinadi. Odatda bu sonlarni o‘sib borish tartibida (  1 <  2 ...) yoziladi va uni variatsion qator deb aytiladi. (1) qator tuzilgandan so‘ng  i sonlarning har biri uchun uning tajribalarning muayyan seriyasidagi takrorlanish chastotasini tuzish mumkinn k p i i* (2) bu yerda n – barcha tajribalar soni, k i esa x=  i hodisa yuz bergan tajribalar soni. Natijada quyidagi jadval hosil bo‘ladi:  i  1  2 . . .  n p i * p 1 * p 2 * . . . p n * Bu jadvalni chasatotalar jadvali (yoki tanlanmaning statistik taqsimoti ) deb ataladi. Kuzatishlar soni n o‘sishi bilan chastotalar jadvali X tasodifiy miqdorining haqiqiy taqsimot qonuniga tobora yaqinlashib borishini kutish mumkin. Misol. 10 ta tajriba natijalarida X tasodifiy miqdor uchun quyidagi qiymatlar olingan bo‘lsin: Tajriba nomeri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

X ning qiymatlari 0,4 0,1 0,3 0,1 0,2 0,1 0,4 0,3 0,1 0,2 Bunga ko‘ra variatsion qator tuzamiz: 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 Bularga mos chastotalarni (chastotalar zichligi) topamiz:10 2 , 10 2 , 10 2 , 10 4 Natijada quyidagi chastotalar jadvaliga ega bo‘lamiz: X ning qiymatlari (  i ) 0,1 0,2 0,3 0,4 Chastotalar (p i * ) 0,4 0,2 0,2 0,2 Taqsimotning emprik funkisyasi Taqsimotning emprik funksiyasi (tanlanmaning taqsimot funksiyasi) deb har bir x qiymat uchun X<x hodisaning nisbiy chastotasini aniqlaydigan F * (x) funksiyaga aytiladi: F * (x)= n nx Bu yerda n x – x dan kichik variantalar soni, n – tanlanma hajmi. Emprik funksiya quyidagi xossalarga ega: 1 0 . Emprik funksiyaning qiymatlari [0,1] kesmaga tegishli. 2 0 . F * (x) kamaymaydigan funksiya. 3 0 . Agar x 1 eng kichik varianta, x 2 eng katta varianta bo‘lsa, u holda x 1  x 2 bo‘lganda F * (x)=0, x 1 >x 2 bo‘lganda F * (x)=1. Gistogramma O’lchashlar soni juda katta bo‘lganda yuqoridagi chastotalar jadvalini tuzish qiyin, chunki jadvalga joylashtirilgan statistik materiallarni ko‘zdan kechirish murakkab bo‘lib qoladi. Shuning uchun oddiy statistik qatorda guruhlash (gruppalarga ajratish) bajariladi.

Buning uchun  0 ,  1 ,  2 , . . .  k-1 ,  k , . . .  n qatorni (X – ning qiymatlarini) (  0 ,  1 ), (  1 ,  2 ), (  2 ,  3 ), . . . (  n-1 ,  n ) intervallarga ajratamiz va X miqdorning (  k-1 ,  k ) intervalga to‘g‘ri keladigan qiymatlari sonini m k bilan belgilaymiz. Intervalning uchlariga to‘g‘ri keladigan sonlarni yo chap yoki o‘ng intervalga kiritiladi. Ushbuk k р n m ~  son (  k-1 ,  k ) intervalga mos bo‘lgan nisbiy chastota bo‘ladi. Bunda 1 ~ ... ~ ~ 2 1     nP P P Bu holda emprik qonun quyidagicha jadval ko‘rinishida bo‘ladi: intervallar (a 0 , a 1 ) (a 1 , a 2 ) . . . . (a k-1 , a k ) . . . . (a n-1 , a n ) m k m 1 m 2 . . . . m k . . . . m n kр~ 1~р 2~р . . . . kр~ . . . . nр~ Ana shuning o‘zi guruhlashdir (gruppalarga ajratishdir). Kesmalari (x i , p i * ) nuqtalarni tutashtiradigan siniq chiziq chastotalar poligoni deyiladi. Kesmalar ( i i p x ~, ~ ) nuqtalarni tutashtiradigan siniq chiziq nisbiy chastotalar poligoni deyiladi. Yuqorida aytilgan gruppalarga ajratishni geometrik tasvirlash ham mumkin. Bu quyidagicha bajariladi. Ox o‘qida a 0 , a 1 , a 2 , . . ., a k . . ., a n nuqtalarni belgilaymiz. [ a k-1 , a k ] kesmani asos qilib yuzi kр~ ga teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak yasaymiz. Hosil qilingan shakl gistogramma deb ataladi. Statistik materialning bundan keyingi qayta ishlanishi quyidagicha amalga oshiriladi. ( a k-1 , a k ) intervallar o‘rtalarini ix~ bilan belgilanadi hamda bu qiymatni o‘lchash natijasining qiymati deb hisoblanadi va u

m k marta takrorlanadi. U holda emprik qonunni ifodalovchi jadval quyidagicha bo‘ladi:kx~ 1~x 2~x . . . . kx~ . . . . nx~ m k m 1 m 2 . . . . m k . . . . m n kр~ 1~р 2~р . . . . kр~ . . . . nр~р̃ 2 р̃ 3 р̃ 4 р̃ 5 р̃ 6 р̃ 7 р̃ 8 р̃ 9р̃ 1 у а 0 а 1 а 2 а 3 а 4 а 5 а 6 а 7 а 8 а 9 х

Похожие

Gaussning normal taqsimot qonuni

Maple tizimining asosiy ob`ektlari. ifodalarni qayta ishlash komandalari

Tanlanma va uning xarakteristikalari

Tasodifiy miqdor va uning taqsimot funksiyasi

Plastik dеformasiyalanishga doir ayrim tajribaviy natijalar baushingеr effеkti