Gaussning normal taqsimot qonuni

Gaussning normal taqsimot qonuni

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

570.5 KB

Gaussning normal taqsimot qonuni Reja: 1. Asimmetriya va ekstsess. 2. Matematik statistikada ishlatiladigan ba’zi bir taqsimotlar. 3. Ikki о’lchovli tasodifiy miqdorning qо’shma taqsimot qonuni 4. Bir tasodifiy argumentning funksiyasi. 5. Ikki tasodifiy argumentning funksiyasi 6. К atta sonlar qonuni 7. Markaziy limit teoremasi: 1

Ta’rif:  - uzluksiz tasodifiy miqdorning zichlik funksiyasi     0 2 1 2 2 2          ax e x p (1) kо’rinishda bо’lsa, u Gaussning normal qonuni bо’yicha taqsimlangan deb ataladi.  x p funksiyaning musbatligi va juftligi ravshan.  x da  0 x p   ligini oddiygina kо’rsatish mumkin. x=a nuqtada funksiya yagona   2 1 ga teng bо’lgan yagona maksimumga е ga. Funksiyaning grafigi a x  va a x  da burilish nuqtalariga е ga е kanligini ikkinchi hosila yordamida aniqlash mumkin. Odatda a=0 va 1  bо’lgan hol   2x2 e 2 1 x    (2) kо’p qaraladi. Bu holda  x  funksiya markazlashtirilgan va normallangan     a - tasodifiy miqdorning zichlik funksiyasi bо’ladi. Bu funksiyaning qiymatlari jadvallari tuzilgan. Bu funksiya yordamida  - normal taqsimotli tasodifiy miqdorning zichlik funksiyasi quyidagicha ifodalanadi:            a x 1 x p (3) Puasson integralini biz matematik analiz kursida kо’rgan е dik, ya’ni       2 dx e 2x2 Bundan foydalanib quyidagini kо’rsatish oson.   1 xd e 2 1 dx x 2x2            (4) 2

Bizga yana quyidagi ikki integralning qiymatlari kerak bо’ladi:   0 dx x x      (5)   1 dx x x2      (6) Isboti: (5) tenglik integral ostidagi funksiyaning toqligi va integrallash chegarasining 0 ga nisbatan simmetrikligidan osongina kelib chiqadi. (6) tenglikni hosil qilish uchun bо’laklab integrallash usulidan foydalanamiz:                            2 x d xe 2 1 xd e x 2 1 dx x x 2 2x 2x 2 2 2 2 1 dx e 2 1 dx e xe 2 1 2x 2x 2x 2 2 2                      Е ndi (1) zichlik funksiyaga е ga bо’lgan normal taqsimlangan tasodifiy miqdor  - ning matematik kutilmasi a M  (7) va dispersiyasi 2 D  (8) е kanligini kо’rsatamiz. Matematik kutilmaning ta’rifidan      a dtt a dtt t dtt a t dx a x 1 x M )2( )1(                               (1):    a x t almashtirish bajaramiz, bunda   dx dt bо’ladi. (2): (4) va (5) tengliklardan. 3

(7) tenglik isbot bо’ldi. (8) ni isbot qilish uchun dispersiyani hisoblashning quyidagi formulasidan foydalanamiz:         dx)x( p m x D 2 a M m   bо’lgani uchun,    2 )2( 2 2 )1( 2 dtt t dt a x 1 a x D                   (1):    a x t almashtirish bajaramiz, bunda   dx dt bо’ladi. (2): (6) formulaga asosan. Е ndi normal taqsimlangan  tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasini topamiz. Buning uchun quyidagi funksiyadan foydalanamiz:      x 0 0 dtt x F Bundan еsa zichlik funksiyasi  x p bо’lgan  - normal taqsimlangan tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi quyidagi munosabat orqali topiladi.           a x F x F 0 .  x F0 funksiyaning qiymatlari jadvali tuzilgan.  x F0 funksiyaning quyidagi xossalarini isbotlaymiz:    x F x F 0 0    (9)   2 1 x F lim 0 x   (10) Avval (9) tenglikni isbotlaymiz:         x F dzz dzz dtt x F 0 x 0 )2( x 0 )1( x 0 0               (1): t z   almashtirish bajaramiz, bunda dt dz   bо’ladi. (2)  z  funksiyaning juftligidan. Еndi (10) tenglikni isbot qilamiz: 4

     2 1 dtt 2 1 dtt dtt lim x F lim 0 x 0 x 0 x                 - normal taqsimlangan tasodifiy miqdorning   , intervalga tegishli qiymat qabul qilish ehtimoli                        0 0 0 0 F F a F a F P Normal taqsimlangan tasodifiy miqdorning matematik kutilmasidan chetlanishi absolyut qiymati bо’yicha biror musbat sondan kichikligi ehtimolligini hisoblash uchun quyidagi formula о’rinli:            0F2 a P , 0 (11) Xususan a=0 bо’lganda            0F2 P tenglik о’rinli. Agar (11) tenglikda t .deb olsak   t F2 t a P 0    ni hosil qilamiz. Xususan t=3 bо’lganda  9973,0 3 F2 ) 3 a (P 0      ga е gamiz. Bu tasdiq "uch sigma" qoidasi deb ataladi. Asimmetriya va ekstsess. Normal taqsimotdan o’zga taqsimotlarni o’rganishda ularning normal taqsimotdan farqini sonli baholash masalasi kelib chiqadi. Shu maqsadda maxsus sonli xarakteristikalar kiritiladi. Shulardan, xususan asimmetriyava ekstsess tushunchasini ko’rib chiqaylik. Normal taqsimlangan tasodifiy miqdorlar uchun bu xarakteristikalar nolga teng. Shu sababli o’rganilayotgan taqsimot uchun bu xarakteristikalarning sonli qiymatlari etarlicha nolga yaqin bo’lsa, bu taqsimotning normal taqsimotga yaqinligi xaqida gapirish mumkin. Aksincha, asimmetriya va ekstsesslarning katta qiymatlari bu taqsimotning normal taqsimotdan katta farqlanganligini bildiradi. Asimmetriyaning baholanishini ko’rib chiqaylik. Simmetrik taqsimot uchun (bunday taqsimotning grafigi )X( M x  to’g’ri chizig’iga nisbatan simmetrik) xar bir toq tartibli markaziy momenti nolga teng. Shuning uchun bu toq tartibli ixtiyoriy ( birinchi tartibli momentidasn boshqa, chunki ixtiyoriy taqsimotning birinchi tartibli markaziy 5

momenti nolga teng) momentlar asimmetriyani baholash uchun xizmat qiladi. Tabiiyki ularning eng soddasi 3 -uchinchi tartibli markaziy momenti tanlanadi.Lekin bu 3 -moment tasodifiy miqdor o’lchanayotgan o’lchov birligidan bog’liq bo’lganligi sababli uni 3 3 )X(D   ga bo’lib, birlik o’lchovisiz xarakteristikaga o’tib olinadi.Shunday qilib nazariy taqsimotning asimmetriyasi deb markaziy uchinchi tartibli momentning o’rtacha kvadratik chetlanish kubiga nisbatiga aytiladi: 3 3 3A   . Agar taqsimot egri chizig’ining uzun qismi, matematik kutilmadan o’ng tomonda joylashgan bo’lsa, asimmetriya musbat (2 rasm,a) va agar taqsimot egri chizigining uzun qismi matematik kutilmadan chap tomonda joylashgan bo’lsa, asimmetriya manfiy bo’ladi. (2 rasm,b). 6

Rasm 2 Nazariy taqsimot egri chizig’ining maksimumi normal taqsimot egri chizig’ining maksimumidan pastroqda yoki yuqoriroqda joylashganligini ya’ni taqsimot egri chizig’ining “qiyaligini” baholash uchun ekstsess deb ataluvchi sonli xarakteristikadan foydalaniladi. Ekstses quyidagi tenglik bilan aniqlanadi: 3 E 4 4 4    . Normal taqsimot uchun 3 4 4    bo’lganligi sababli 0 E4 . Shu sababli, agar biror taqsimot uchun ekstsess noldan farqli bo’lsa uning zichlik funksiyasining grafigi normal taqsimot zichlik funksiyasi grafigidan farqli bo’ladi: agar ekstsess musbat bo’lsa, unda uning zichlik funksiyasining grafigi maksimum nuqtada normal taqsimot zichlik funksiyasi grafigidan balandroq bo’ladi (3 rasm,a) . Agar ekstsess manfiy bo’lsa unda solishtirilayotgan taqsimot zichlik funksiyasi grafigi maksimum nuqtada normal taqsimot zichlik funksiyasi grafigidan pastroq, ya’ni “yassi”roq bo’ladi (3 rasm b). Lekin bunda shu narsa ko’zda tutiladiki normal taqsimot xam, solishtirilayotgan taqsimot xam bir xil matematik kutilmaga ega. 7

Rasm 3 Matematik statistikada ishlatiladigan ba’zi bir taqsimotlar.2 -taqsimot.  -tasodifiy miqdor n-ozodlik darajasiga ega bo’lgan 2 -taqsimot qonuniga ega deyiladi agarda uning zichlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’lsa:                   0 x 0 0 x e x 2 n 2 1 )x(f 2 x 1 2 n 2 n 8

Bu erda       0 t 1 x dt e t )x( gamma funksiya bo’lib, xususan !n )1 n(    . Bu tasodifiy miqdorning momentlari quyidagicha aniqlanadi: )]1 k(2 n ).....[1 n(n M k      , n2 D  , n8 3  , 2 4 n 12 n 48    ,…….. Asimmetriya koeffitsienti n 8 A3 , ekstsess koeffitsienti n 12 E3 . 1. n 2 1 ,..., ,    o’zaro bog’liq bo’lmagan va (0,1) parametrli normal qonunga bo’ysinuvchi tasodifiy miqdorlar bo’lsin. U xolda    n 1i 2i tasodifiy miqdor n-ozodlik darajali 2 -taqsimot qonuniga ega bo’ladi. Statistikada nazariy taqsimot funksiyasi )x(F bilan tajriba natijalari orasidagi muvofiqlikni tekshirish kriteriyasi Pirsonning 2 - statistikasini o’rganishga asoslangan. 2 -statistika quyidagicha aniqlanadi:      k 1i i i i 2 np np n . Bu yerda ) x(F ) x(F p 1i i i    ,  k10 x...xx ) ; (   intervalning ixtiyoriy bo’linishi, ) x, x[ n i 1i i   intervalga tushgan kuzatmalar soni. Qo’yilgan gipoteza to’g’ri deb faraz qilinganda 2 -statistika  n da k-1 ozodlik darajasiga ega bo’lgan 2 -taqsimot qonuniga ega bo’ladi va bu 2 -taqsimot F(x) taqsimot funksiyasidan bog’liq bo’lmaydi. St’yudent taqsimoti.  -tasodifiy miqdor  -ozodlik darajali St’yudent taqsimotiga ega dey- iladi, agar uning zichlik funksiyasi quyidagi ko’rinishga ega bo’lsa: 2 1 2x 1 2 2 1 )x(f                       , ) ; ( x    . Bunday tasodifiy miqdorlarning momentlari quyidagicha topiladi: 9

, k2 , 2 2 1 k k 2 M 0 M k k2 1 k2                                 2 , 2 ,2 DAgar  va  - o’zaro bog’liq bo’lmagan tasodifiy miqdorlar bo’lsa, va  - n-ozodlik darajali 2 -taqsimot qonuni bilan taqsimlangan bo’lib,  -standart normal qonun bilan taqsimlangan bo’lsa, u xolda    т n-ozodlik darajali St’yudent taqsimot qonuni bilan taqsimlangan bo’ladi. Bu taqsimotning statistikadagi tatbiqlarida ko’p xollarda  -natural son bo’ladi. St’yudent taqsimoti statistikada normal taqsimlangan boshto’plam o’rta qiymatiga qo’yilgan gipotezalarni tekshirishda dispersiya noma’lum bo’lganda ishlatiladi.  -ning etarlicha katta qiymatlarida St’yudent taqsimoti standart normal taqsimotga asimptotik yaqinlashib boradi. Fisher taqsimoti: Agar  va  bog’liqmas tasodifiy miqdorlar bo’lib, ular 1k va 2k ozodlik darajali 2 qonun bo’yicha taqsimlangan bo’lsa, u holda 2 1 / / k k F   tasodifiy miqdor F taqsimotga (yoki 1k va 2k ozodlik darajali Fisher taqsimotiga) ega deyiladi. F taqsimotning zichligi:          0 , ) ( 0 ,0 ) ( 2/) (2 1 2/)2 ( 0 , 2 1 1 21 x k xk x C x x P k k k kk Bu yerda 0x da )2/ ( )2/ ( 2 2 1 2/ 2 2/ 1 2 1 0 2 1 k k k k k k C k k           . Ikki о’lchovli tasodifiy miqdorning qо’shma taqsimot qonuni 10

Ikki о’lchovli tasodifiy miqdor deb, mumkin bо’lgan qiymatlari y,x sonlar jufti bо’lgan   , - ikki tasodifiy miqdor sistemasiga aytiladi. Diskret ikki о’lchovli tasodifiy miqdor deb, tashkil е tuvchilari diskret bо’lgan miqdorga aytiladi. Uzluksiz ikki о’lchovli tasodifiy miqdor deb, tashkil е tuvchilari uzluksiz bо’lgan miqdorga aytiladi. Ikki о’lchovli tasodifiy miqdor ehtimollarining taqsimot qonuni deb, mumkin bо’lgan qiymatlari bilan ularning ehtimollari orasidagi moslikka aytiladi. Diskret ikki о’lchovli tasodifiy miqdorning taqsimot qonuni deb, bu miqdorning barcha mumkin bо’lgan qiymatlari va ularning ehtimollari  i i ij y ,x P P    , m ,...,2,1 i,n ,...,2,1 i   rо’yxatiga aytiladi. Taqsimot qonuni odatda jadval shaklida beriladi. x 1x 2x 3x ... nx 1y 11p 21p 31p ... 1np 2y 12p 22p 32p ... 2np ... ... ... ... ... ... my m1p m2p m3p ... nmp Uzluksiz ikki о’lchovli   , tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi deb,  y ,x P F     ehtimolga aytiladi.  y,x F - taqsimot funksiyasining asosiy xossalarini isbotsiz keltiramiz. 1)   1 y,x F 0    2)    y, x F y, x F 1 2    , agar 12 xx  bо’lsa,    1 2 y,x F y,x F    , agar 1 2 y y  bо’lsa. 3) Ushbu tengliklar о’rinli:       0 , F,0 ,y F,0 y, F           4)   1 , F     5)        y F y, F ,x F ,x F 2 1       Bu yerda  x F1 ikki о’lchovli tasodifiy miqdor   , - ning  tashkil е tuvchisining taqsimot funksiyasi,  y F2 е sa  tashkil е tuvchisining taqsimot funksiyasi. 11

6)          c,a F c,b F d,a F d,b F d c,b a P           . Uzluksiz ikki о’lchovli tasodifiy miqdor ehtimollari taqsimotining zichlik funksiyasi deb, taqsimot funksiyadan olingan ikkinchi tartibli aralash hosilaga aytiladi:     y x y,x F y,x p 2       ; Zichlik funksiyani bilgan holda taqsimot funksiyani            y x dxdy y,x p y,x F ; formula bо’yicha topish mumkin.   , tasodifiy nuqtaning D sohaga tushish ehtimoli             D dxdyy,x p D , P tenglik bilan aniqlanadi. Zichlik funksiya quyidagi xossalarga е ga: 1)   0 y,x p   2)   1 dxdy y,x p           , - ikki о’lchovli tasodifiy miqdorning koovariatsiyasi deb quyidagi songa aytiladi:              M M M y,x  va  miqdorlarning korrelyatsiya koеffisienti deb koovariatsiyaning bu miqdorlarning о’rtacha kvadratik chetlanishlari kо’paytmasiga nisbatiga aytiladi:         r ; Agar 0  bо’lsa, bu miqdorlar korrelyatsiyalangan deyiladi. Agar 0  bо’lsa, bu miqdorlar korrelyatsiyalanmagan deyiladi. Ikkita korrelyatsiyalangan miqdor, shuningdek, bog’liq hamdir; agar ikkita miqdor bog’liq bо’lsa ularning korrelyatsiyalangan bо’lishi shart е mas. Ikkita miqdorning е rkliligidan ularning korrelyatsiyalanmaganligi kelib chiqadi, lekin bu miqdorlarning korrellyasiyalanmaganligidan ularning е rkliligi haqida xulosa chiqarish mumkin е mas. (Normal taqsimlangan miqdorlar bundan mustasno). 12

Bir tasodifiy argumentning funksiyasi. Agar  tasodifiy argumentning har bir mumkin bо’lgan qiymatiga  tasodifiy argumentning bitta mumkin bо’lgan qiymati mos kelsa, u holda  ni  tasodifiy argumentning funksiyasi deyiladi va bunday yoziladi:   . Agar  diskret tasodifiy miqdor va   funksiya monoton bо’lsa, u holda  ning turli qiymatlariga  ning turli qiymatlari mos keladi, shu bilan birga  va  ning mos qiymatlarining ehtimollari bir xil bо’ladi. Boshqacha aytganda,  ning mumkin bо’lgan qiymatlari  i i   tenglikdan topiladi, i argument  ning mumkin bо’lgan qiymatlari;  ning mumkin bо’lgan qiymatlarining ehtimollari    i i P P    tenglikdan topiladi Agar   monoton funksiya bо’lmasa, u holda, umuman aytganda,  ning turli qiymatlariga  ning bir xil qiymatlari mos kelishi mumkin. Bunday holda  ning mumkin bо’lgan qiymatlarining ehtimollarini topish uchun  ning  bir xil qiymat qabul qiladigan qiymalarining ehtimollarini qо’shish lozim. Agar  ushbu  x p zichlik funksiyasi bilan berilgan uzluksiz tasodifiy miqdor va   differensiallanuvchi monoton funksiya bо’lib, unga teskari funksiya   bо’lsa, u holda  tasodifiy miqdorning  y p zichlik funksiyasini                p y p tenglikdan topiladi. Agar   funksiya  ning qiymatlari intervalida monoton bо’lmasa, u holda bu intervalni    funksiya monoton bо’ladigan intervallarga ajratib, monotonlik intervallarining har biri uchun  y p i zichlik funksiyalarini topish, keyin е sa  y p ni         y p y p i yig’indi kо’rinishida ifodalash lozim. Ikki tasodifiy argumentning funksiyasi. Agar  va  tasodifiy miqdorlarning mumkin bо’lgan qiymatlarining har bir juftiga  tasodifiy miqdorning bitta mumkin bо’lgan qiymati mos kelsa, u holda  ikkita  va  tasodifiy argumentning funksiyasi deyiladi va bunday yoziladi:      , . Agar  va  diskret е rkli tasodifiy miqdorlar bо’lsa, u holda 13

 funksiyaning taqsimotini topish uchun  ning barcha mumkin bо’lgan qiymatlarini topish lozim, buning uchun  ning mumkin bо’lgan har bir qiymatini  ning mumkin bо’lgan qiymatlarining hammasi bilan qо’shib chiqish lozim.  ning ehtimoli quyidagi tenglikdan topiladi.        i i i i i P P P P         Huddi shuningdek  funksiyaning ham taqsimoti topiladi. Bunda i i i   lar  ning mumkin bо’lgan har bir qiymati va  ning ehtimoli quyidagi tenglikdan topiladi        i i i i i P P P P         К atta sonlar qonuni Е xtimollik nazariyasida «katta sonlar qonuni» deyilganda tor ma’noda bir qator matematik teoremalar tushuniladi va ularning har birida katta sondagi tajribalar о ’rtacha harakteristikalarining u yoki bu shartlarda biror ma’lum о ’zgarmas miqdorlarga yaqinlashish fakti belgilanadi. К atta sonlar qonuni ehtimollik nazariyasining amaliyotga tatbiqlari uchun nazariy asos b о ’ladi. Bernuli teoremasi: S - tajribada A hodisa  A P p ehtimol bilan rо’y beradi. Stajriba о’zaro bog’liq bо’lmagan holda n–marta takrorlanganda A hodisa m marta rо’y bersin. U holda ixtiyoriy 0 uchun 0 p n m P limn          Bu teoremadan k о ’rinib turibdiki, A hodisaning r о ’y berishi chastotasi n m - bizga katta n larda A hodisaning r о ’y berish ehtimolini berar е kan. Ко ’pincha amaliyotda quyidagi Chebishev tengsizligi ishlatiladi. Chebishev teoremasi: Chekli dispersiyaga е ga b о ’lgan istalgan  tasodifiy miqdor uchun har bir 0 da   2 D M P       tengsizlik о’rinli bо’ladi. Markaziy limit teoremasi: Markaziy limit teoremalar tasodifiy miqdorlar yig’indilari ketma - ketliklarining qanday shartlarda normal taqsimotga bо’ysunishini 14

aniqlab beruvchi teoremalaridir. Ular bir - birlaridan yig’indini hosil qiluvchi tasodifiy miqdorlar taqsimot qonunlariga qо’yiladigan shartlar bilan farq qiladi. Biz markaziy limit teoremaning е ng sodda shaklini ta’riflaymiz, u qо’shiluvchilar bir xil taqsimlangan hol uchun tо’g’ridir. Teorema, Agar n 2 1 ,..., ,    bog’liqmas tasodifiy miqdorlar bо’lib, ularning matematik kutilishi m va dispersiyasi 2 bо’lgan bir xil taqsimot qonuniga е ga bо’lsa, u holda n cheksiz ortganida     n nm n k k -ning taqsimot qonuni matematik kutilishi 0 va dispersiyasi 1 bо’lgan normal taqsimotga yaqinlashadi. Muavr - Laplasning lokal teoremasi bu teoremaning xususiy holi е kanini aytib о’tamiz. 15

Похожие

Intеrval baholar va ularni normal taqsimot uchun yasash

Tasodifiy miqdor va uning taqsimot funksiyasi

Tasodifiy moqdorlar

Tasodifiy miqdorlar

Diskret va uzluksiz tasodifiy miqdorlar. Ba`zi muhim taqsimotlar