Ratsional ko’rsatkichli darajali funksiya. Irratsional ko’rsatkichli darajaning mavjudligi - Алгебра - Рефераты

Ratsional ko’rsatkichli darajali funksiya. Irratsional ko’rsatkichli darajaning mavjudligi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

258.5 KB

Ratsional ko’rsatkichli darajali funksiya. Irratsional ko’rsatkichli darajaning mavjudligi Reja: 1. Haqiqiy ko’rsatkichli daraja. 2. Ko’rsatkichli funksiya. 3. Giperbolik funksiyalar. 4. Logarifmik funksiya. 5. Darajali funksiya. .

Haqiqiy ko’rsatkichli daraja. a) Natural ko’rsatkichli daraja. Sonning arifmetik ildizi. n natural son bo’lsa, a haqiqiy sonning n -darajasi a n deb    n a a a ..... . ko’paytmani tushunamiz. y=x n funksiya (-   ; ) da uzluksiz va   ;0 da qat’iy o’suvchi bo’ladi, hamda x=0 da y= 0 va x   da y   bo’ladi. Demak, ixtiyoriy musbat a son uchun Bol’tsano-Koshining 2- teoremasiga asosan x n = a tenglama yagona musbat yechimga ega. Mana shu musbat yechim a musbat sonning n -darajali arifmetik ildizi deyiladi va na yoki na 1 ko’rinishda belgilanadi. b) Ratsional ko’rsatkichli daraja. q p ratsional son va a musbat son bo’lsin. p, q natural sonlar bo’lsa, a q p =(a p q) 1 , a q p q p a 1   , a 0 =1 deb qabul qilamiz. a>1 bo’lganda r 2 1 r  dan 1ra <a r2 tengsizlik, a<1 bo’lganda r 2 1 r  dan 1ra > a r2 tengsizlik kelib chiqadi. Haqiqatan, r q p r q p 2 2 1 1    dan r 1 <p 2 kelib chiqadi, a>1 bo’lganda 1 1 qa bo’ladi. Shu sababli 1 1 1 1 p p r q q a a a           , 2 2 2 1 p p r q q a a a           dan 1ra < a r2 kelib chiqadi. c) Irratsional ko’rsatkichli daraja. Ixtiyoriy  irratsional son uchun a  darajani aniqlaymiz.  sonning ixtiyoriy atrofida ratsional sonlar mavjudligidan  ga yaqinlashadigan o’suvchi ) (nr ratsional sonlar ketma-ketligini ajratib olish mumkin. a >1 bo’lsa, ) ( nra ketma-ketlik ham o’suvchi bo’ladi.  dan kattaroq ratsional r son olsak a nr <a r bo’lib, ) ( nra ketma-ketlikning chegaralangan ekanligi kelib chiqadi. Demak, ) ( nra ketma-ketlik chekli limitga ega. Mana shu limitni a  deb qabul qilamiz. Biz ratsional sonlarning  ga yaqinlashuvchi har qanday (r /n ) ketma-ketligini (bu ketma-ketlik o’suvchi bo’lmasligi ham mumkin) olsak ham unga mos kelgan (a /nr ) ketma-ketlik ham albatta, yuqoridagi a  limitga ega bo’ladi. Shu bilan ixtiyoriy a musbat sonning ixtiyoriy  haqiqiy darajasi a  ni aniqladik: a >1 bo’lganda, 2 1   bo’lganda 1a < 2a ekanligi, a< 1 bo’lganda 1a > 2  a ekanligi kelib chiqadi.

Ko’rsatkichli funksiya. y=a x ( a>0, a 1 bo’lganda) ko’rinishdagi funksiyalar ko’rsatkichli funksiya deb ataladi. 1. Funksiyaning aniqlanish sohasi (-   ; ) dan iborat. 2. a>1 da y=a x o’suvchi va a<1 da kamayuvchi bo’ladi. Bularning isboti darajaning ta’rifidan kelib chiqadi. 3. Ixtyoriy x  (-   ; ) larda a x >0 . 4. y=a x funksiya (-   ; ) ning har bir nuqtasida uzluksiz. Haqiqatan, x 0 ga yaqinlashuvchi (x n ) ketma-ketlik olaylik. Bunga mos ( a nx ) ketma-ketlikni tekshiramiz. A niqlik uchun a >1 bo’lsin. xar bir n uchun n x r x r n x n n n n n 1 1 /       tengsizlikni qanoatlantiruvchi r / , n n r ratsional sonlarni har doim topish mumkin. Yuqoridagi tengsizlikdan r 0 / 0, x r x n n   ekanligi kelib chiqadi. a 0x darajaning ta’rifiga ko’ra 0x r a an , 0 / x r a an bo’ladi. a >1 va /n n n r x r   ekanligidan /n n n r x r a a a   kelib chiqadi. Oraliq o’zgaruvchining limitiga ko’ra 0 lim x x n a a n  bo’ladi. Demak, ixtiyoriy x larda y=a x funksiya uzluksiz. 5. y=a x funksiyaning qiymatlar to’plami (0;+  ) dan iborat, haqiqatan, a >1 bo’lsin, u holda a=1+  deb olsak,  >0 bo’ladi. a n =(1+  ) n  1+n  dan n  +  da a n  +  ekanligi kelib chiqadi. Demak, y=a x istalgancha katta qiymatlarni qabul qiladi. n n a a 1   dan n  +  da a -n  0 kelib chiqadi. Xuddi shu kabi a <1 holni ham tekshirib ko’rish mumkin. Shunday qilib, y=a x funksiyaning qiymatlar to’plami Bol’tsano- Koshining 2- teoremasiga asosan (0;+  ) dan iborat bo’ladi. Giperbolik funksiyalar . 2 x x e e shx    funksiya giperbolik sinus, 2 x x e e chx    funksiya giperbolik kosinus, x x x x e e e e thx      funksiya giperbolik tangens, x x x x e e e e cthx      funksiya giperbolik kotangens deyiladi. Bular bir so’z bilan giperbolik funksiyalar deyiladi.

Xossalar   ) ( ) ( ) ( ) ( y sh x ch y ch x sh y x sh    ;   ) ( ) ( ) ( ) ( y sh x sh y ch x ch y x ch    ) ( ) ( 2 ) 2( x ch x sh x sh  ; ) ( ) ( ) 2( 2 2 x sh x ch x ch   ; 1 )0(  ch Logarifmik funksiyalar . a>0, a  1 bo’lsin. Ta’rif . b musbat sonning a asosli logarifmi deb a x =b tenglamaning yechimiga aytiladi va log a b orqali belgilanadi. y=a x funksiya monoton va qiymatlar to’plami (0;+  ) dan iborat bo’lgani uchun a x =b tenglama yagona yechimga ega. Demak, har qanday musbat b son yagona logarifmga ega.

y=log a x funksiya logarifmik funksiya deb ataladi. Logarifmning ta’rifiga binoan logarifmik funksiya ko’rsatkichli funksiyaga teskari funksiya bo’ladi. Ko’rsatkichli funksiyaning xossalari asosida logarifmik funksiyaning ushbu xossalarini sanab o’tamiz. 1. y=log a x logarifmik funksiyaning aniqlanish sohasi (0;+ ) dan, qiymatlar to’plami (-  ;+  ) dan iborat, 2. y=log a x funksiya a>1 da o’suvchi, a<1 da kamayuvchi, log a 1=0 . 3. y=log a x funksiya (0;+  ) da uzluksiz. Darajali funksiya . y=x  ko’rinishdagi funksiya darajali funksiya deyiladi. Darajali funksiyaning aniqlanish sohasi  ga bog’liq, masalan, f(x)=x 1 2m bo’lib, m >0 bo’lsa, D(f)=[0;+  ), f(x)= x 1 bo’lsa, D(f)=(-  ;0)  (0;+  ), f(x)=x n bo’lib, n   bo’lsa, D( f )=(-  ;+  ).  irratsional son bo’lsa, D( f )=(0;+  ) deb qaraladi. y=x  va D(y)=(0;+  ) deb, uning ushbu xossalarini sanab o’tamiz: 1.  >0 bo’lganda darajali funksiya o’suvchi,  <0 bo’lganda kamayuvchi bo’ladi. Haqiqatan, y=x  = e  lnx . lnx va e x funksiyalarning har biri o’suvchi bo’lgani uchun y=x  funksiya  >0 bo’lganda darajali funksiya o’suvchi,  <0 bo’lganda kamayuvchi bo’ladi; 2. y=x  funksiya (0;+  ) da uzluksiz. lnx va e x funksiyalarning har biri uzluksiz bo’lgani uchun y=x  murakkab funksiya ham uzluksiz bo’ladi.

Adabiyotlar: 1) Азларов. Т., Мансуров. Х. “Математик анализ” 1т: 1994,2т. 1995. 2) Xикматов А.X., Турдиев Т., “Математик анализ” Тошкент: 1т, 1990 . 3) Введение в Maple. Математический пакет для всех. В.Н.Говорухин, В.Г.Цибулин, Мир, 1997 4) Пакет символьных вычислений Maple V. Г.В. Прохоров и др. "Петит", 1997 5) Математическая система Maple V. В.П.Дьяконов, "Солон", 1998 6) Maple V Power Edition. Б . М . Манзон , " Филин ", 1998. 7) Агарева О.Ю., Введенская Е. В., Осипенко К. Ю. Предел функции. Непрерывностъ ( методические указания к практическим занятиям по теме : Maple  в курсе математического анализа). Москва 1999. 8) www.ziyonet.uz

Похожие

Ko’rsatkichli funksiya trigonometric va giperbolik funksiyalar

Uzluksiz bo’lgan funksiyalarning xossalari Teskari funksiyaning mavjudligi va uzluksizligi

Darajali funksiya Jukovskiy funksiyasi

Funksiya tushunchasi. Funksiyaning berilish usullari, elementar funksiyalar va ularning grafiklari. Darajali funksiya

Ko‘rsatkichli va logarifmik funksiyalar. Ko‘rsatkichli funksiya