Параметрларни танланма бўйича бахолаш - Алгебра - Рефераты

Параметрларни танланма бўйича бахолаш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

242 KB

Параметрларни танланма бўйича бахолаш Режа: 1. Статистик баҳо тушунчаси 2. Бош ўртача қиймат.Танланма ўртача қиймат.Бош ўртача қиймат. 3. Бош дисперсия.Танланма дисперсия. Эмпирик дисперсия. 1. Статистик баҳо тушунчаси . Математик статистиканинг асосий масаласи берилган танланма маълумотларидан фойдаланиб , X белгили бош тўпламнинг( X тасо-дифий миқдорнинг) номаълум тақсимотини баҳолашдан иборатдир. Амалда ўрганилаетган тақсимот қонунининг кўриниши тўлалиги-ча номаълум бўлган ҳол жуда кам учрайди. Жуда кўп ҳолларда тақсимот қонуннинг кўриниши олдиндан маълум бўлиб (қандайдир назарий мулоҳазага кўра) у боғлиқ бўлган баъзи бир параметр-ларни топиш талаб қилинади. Масалан , агар тасодифий микдор-нинг тақсимот қонуни нормал

қонун эканлиги олдиндан маълум бўлса, у ҳолда масала иккита a ва  параметрларнинг тақрибий қийматларини топишга келтирилади. Ҳатто баъзи бир масалаларда тақсимот қонуннинг кўриниши ҳам аҳамиятга эга бўлмасдан фақат унинг сонли характеристикаларинигина топиш талаб қилинади. Фараз қилайлик, X белгили бош тўпламнинг тақсимот функцияси ) , ( x F бўлиб,  номаълум параметр бўлсин. nx x ,...,1 шу бош тўпламдан олинган танланма ( X тасодифий миқдорнинг кузатиш натижасида ҳосил қилинган қийматлар) бўлсин. ) , ( x F  -тақсимот номаълум  параметрнинг статистик баҳосини топиш- бу nx x ,...,1 танланма қийматлар орқали шундай функ-цияни топиш демакки у баҳоланаетган  номаълум параметр-нинг тақрибий қийматини берсин. Шундай қилиб, тақсимот номаълум параметрнинг статистик бахоси деб танланма маълумотларининг ихтиёрий функциясига айтилади nˆ = nˆ ( nx x ,...,1 ) Статистик баҳо баҳоланаетган параметрининг яхши баҳоси хисоб-ланиши учун у маълум хоссаларга эга бўлиши лозим. Унинг хосса-ларини аниқлашда nx x ,...,1 танланма қийматларини X белги билан бир хил тақсимотга эга бўлган n X X ,...,1 тасодифий миқдорлар деб қаралади , берилган nx x ,...,1 танланма уларнинг тажрибада куза-тилган қийматлари бўлади. Демак, nˆ статистик баҳо тасодифий миқдор бўлиб, унинг тақ-симоти ҳам  номаълум параметрга боғлиқ бўлади. Баҳонинг сифати қуйидаги хоссалар билан характерланади: 1. Силжимаганлик. .Агар nˆ баҳонинг математик кутилмаси баҳоланаётган параметрга тенг, яъни M nˆ =  бўлса, nˆ бахо  параметрнинг силжимаган баҳоси дейилади. Баҳонинг силжима-ганлиги систематик хатоларга йўл қўйилишининг олдини олади.

2. Асослилик. Агар n  да nˆ баҳо баҳоланаётган  параметрга эҳтимол бўйича яқинлашса, яъни ҳар қандай 0 учун n   да   1 ˆ      n P (1) муносабат ўринли бўлса, у ҳолда nˆ бахо  параметрнинг асо c ли баҳоси дейилади. Агар 0 ˆ   n n D Lim  бўлса, (1) муносабатнинг бажарилиши равшан, бу Чебишев тенг- сизлигидан келиб чиқади. Демак, баҳонинг дисперсияси n   да нолга интилса, бундай баҳо асосли баҳо дейилади. 3. Эффективлик .  параметрнинг баҳоси учун бир нечта силжимаган баҳолар таклиф қилинган бўлиши мумкин. Маълумки, бахонинг аниқлиги ўлчови унинг дисперсияси ҳисобланади. .Фараз қилайлик,  параметр учун иккита 1ˆ ва 2ˆ баҳолар таклиф қилинган бўлсин. Агар 2 1 ˆ ˆ   D D  бўлса, у вақтда 1ˆ баҳо 2ˆ баҳога қараганда эффективроқ бўлади. Умуман айтганда, эффективроқ баҳо мавжуд бўлмаслиги мумкин. Демак, бош тўплам характеристикалари учун олинган баҳолар силжимаганлик, асослилик ва эффективлик шартларни қаноатлан-тирса мақсадга мувофиқ бўлади. 2. Бош ўртача қиймат .Танланма ўртача қиймат . Бош ўртача қийматнинг бахоси. Айтайлик, дискрет бош тўпламни X c он белгисига нисбатан ўрганиш талаб қилинсин. Бош ўртача қиймат x деб бош тўплам белгиси қийматларининг ўртача арифметик қийматига айтилади. Агар N ҳажмли

бош тўплам белгисининг барча Nx x ,...,1 қийматлари турлича бўлса, у ҳолда      N i i N x N N x x x 1 1 1 ...  (1) X белгининг мумкин бўлган тасодифий миқдорлар деб қараш мумкин. Бу тасодифий миқдорнинг математик кутилиши MX =  xx NNx Nx N I i N  1 1 11 ...1 MX = x (2) формула билан аниқланади. Агар mx x ,...,1 қийматлар мос равишда m N N ,...,1 частоталарга эга шу билан бирга N N m i i 1 б ў лса , у ҳолда i m i iNx N x   1 1  (3) Х белгиси узлуксиз та қ симотга эга б ў лганда бош ў ртача қ ийматни қ уйидагича ҳисоблаймиз : MX x  (4) Фараз қ илайлик , бош т ў пламни Х белгисига нисбатан ў рганиш ма қ садида ундан n ҳажмли nx x ,...,1 танланма олинган б ў лсин . Œ ртача танланма қ иймат tx деб танланма т ў плам белгисининг арифметик ў ртача қ ийматига айтилади . . Агар танланма белгисининг барча nx x ,...,1 қ ийматлари турлича б ў лса , у ҳолда i n i t x n x   1 1

Агар лx x ,...,1 қийматлар мос равишда лn n ,...,1 частоталарга эга шу билан бирга n n n л  ... 1 бўлса, у ҳолда tx = i л i i л л xn n n x n xn     1 1 1 ... (6) Битта танланмадаги маълумотлар бўйича топилган танланма ўртача қиймат равшанки тайин сон бўлади.Œша бош тўпламдан олинган n ҳажмли ҳар бир танланмага (5) ёки (6) формула билан аниқланадиган бирор tx сон мос келади, у ҳолда танланма қийматни tX тасодифий миқдор деб қараш мумкин. Бош ўртача қийматнинг баҳоси сифатида танланма ўртача қиймат қабул қилинади. Бу баҳо силжимаган асосли баҳо булиши, яъни   1 ,       б t t x X imP x XM  эканлигини кўрсатамиз. nx x ,...,1 қийматларни бир хил тақсимланган боғлиқмас n X X ,...,1 тасодифий миқдорлар деб қараймиз. Улар бир хил сон характеристикаларига, жумладан, битта математик кутилишга эга , уни a орқали белгилаймиз. Математик кутилиш хоссаларига кўра , ) ... ( 1 a n X X M XM n T     M tX = a (7) ни ҳосил қиламиз. n X X ,...,1 тасодифий миқдорларнинг ҳар бири бош тўплам белгиси X билан бир хил тақсимотги эга эканлигини эътиборга олсак бош тўплам X сон белгисининг математик кутилиши ҳам a га тенг, яъни MX = a (8) (4), (7) ва (8) формулалардан M x X T (9)

келиб чиқади. Бу ўртача танланма қиймат ўртача бош қийматнинг силжи-маган баҳоси эканлигини билдиради.Танланма ўртача қиймат бош ўртача қиймат учун асосли баҳо ҳам бўлишини кўрсатиш қийин эмас. n X X ,...,1 тасодифий миқдорларнинг дисперсиялари текис чегара-ланган бўлса, Чебишев теоремасига асосан 1 ) (     a X imP T  ёки     x X imP T ˆ  бўлади, чунки (2) ва (8) тенгликларга кўра a = x . Демак, tx қиймат ҳажми n -чексиз ортиши билан бош ўртача қиймат x га эҳтимол бўйича яқинлашади. Бу эса ўртача танланма қиймат бош қиймат учун асосли баҳо эканлигини билдиради. Юқорида айтилганлардан яна шу нарса келиб чиқадики, агар битта бош тўпламнинг ўзидан анча катта ҳажмли бир нечта танлан-малар бўйича ўртача танланма қийматлар топиладиган бўлса, улар ўзаро тақрибан тенг бўлади. Бу тасдиқ танланма ўртача кийматлар-нинг турғунлик хоссасини ифодалайди. 3.Бош дисперсия .Танланма дисперсия.Эмпирик дисперсия . Бош тўплам X сон белгисининг қийматлари ўзининг ўртача қиймати атрофида сочилиш даражасини тасвирлаш мақсадида бош дисперсия масаласи киритилади. Бош дисперсия D деб бош тўплам белгиси қийматларини уларнинг ўртача қиймати x дан четланишлари квадратларининг ўртача арифметик қийматига айтилади. Агар N ҳажмли бош тўплам белгисининг барча қийматлари турлича бўлса, у ҳолда    N i i x x N D 1 2) ( 1   (10)

Агар белгининг Nx x ,..,1 қийматлари мос равишда л N N ,..,1 частоталарга эга бўлса, у ҳолда    N i i i x x N N D 1 2) ( 1   (11) Œртача квадратик бош четланиш (стандарт) деб бош дисперсиядан олинган квадратик илдизга айтилади   D  (12) Танланма белгисининг қийматлари унинг Tx ўртача қиймати атрофида c очилишини тавсифлаш мақсадида танланма дисперсия тушунчаси киритилади. Танланма дисперсия T D деб танланманинг кузатиладиган қийматлари уларнинг Tx ўртача арифметик қийматидан четланиши квадратларининг ўртача арифметик қийматига айтилади . Агар n ҳажмли танланмада белгининг барча nx x ,..,1 қийматлари турлича бўлса , у ҳолда T D =    n i T i x x n s 1 2 2 ) ( 1 (13) Агар лx x ,..,1 қийматлари мос равишда лn n ,...,1 частоталарга эга, шу билан бирга n n n л  ... 1 бўлса, у ҳолда T D =    n i T i i x x n n 1 2) ( 1 (14) Танланманинг ўртача квадратик четланиши . T T D   (15) формула билан аниқланади. Танланма дисперсиясини ҳисоблашда ушбу формуладан фойдаланиш мумкин: 2 2 ) (T T T x x D   , (16) бу ерда

      л i л i ii T ii T xn n x xn n x 1 1 2 2 1 , 1 (17) (16) формулани исботлаймиз. (13) формулада алмаштириш- лар бажариб,                         л i T T T T T T i T л i ii T л i л i ii T Ti i i л i T i i T x x x x x x n n x xn n x xn n x xx x n n x x n n D 1 2 2 2 2 2 1 2 1 1 2 2 2 1 2 ) ( ) ( 2 ) ( 2 1 )) ( 2 ( 1 ) ( 1 ни хосил киламиз. (11) формуладан худди шундай 2 2 ) (Tx x D     ни топамиз. D n n MD T 1  эканлигини исботлаш мумкин(буни ўқувчига ҳавола этамиз). D MD T б ў лганидан , танланма дисперсия T D бош т ў плам дисперсияси D нинг силжиган баҳоси б ў лади . Бош дисперсия Б D нинг силжимаган баҳосини ҳосил қилиш учун эмпирик (ёки тузатилган) дисперсия деб аталадиган тушунча киритилади, у одатда 2ˆs оркали белгиланади: Эмпирик ёки тузатилган 2ˆs дисперсия         л i TiiT x x n n n n D n n s 1 22 ) ( 1 1 1 ˆ (18) формула билан аниқланади. (18) тузатилган дисперсия бош тўплам дисперсияси учун силжимаган баҳодир. Хақиқатдан ҳам

Б T T D D n n n n MD n n D n n M sM           1 1 1 ) 1 ( 2 Бош тўплам ўртача квадратик четланишнинг баҳоси учун “тузатилган” ўртача квадратик четланиш, ёки эмпирик стандарт олинади: 2 12 )( 11 ˆˆ     л i Tii xxn nss (19) барча nx x ,..,1 қийматлар турлича бўлган ҳолда барча n k ni   ,1 бўлганда (18) ва (19) формулалар қуйидаги кўринишни олади:     n i T i x x n s 1 2 2 ) ( 1 1 ˆ

Похожие

Параметрларни танланма туплам буйича бахолаш

Нормал таксимот параметрларини бахолаш. Танланма урта киймат ва дисперсия

Танланма усул

Статистик баҳо. Статистик баҳога қўйиладиган талаблар. Танланма ўртача ва танланма дисперсия

Математик статистика предмети, асосий масалалари ва тушунчалари