Muloxazalar. Formulalar - Алгебра - Рефераты

Muloxazalar. Formulalar

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

41.86328125 KB

Muloxazalar. Formulalar Reja: 1. Muloxaza haqida tushunchalar; 2. Muloxazalar ustida amallar; 3. Muloxazalar algebrasining formulalari; 4. Teng kuchli formulalar.

Har qanday matematik nazariya u yoki bu matematik jumlaning rost yoki yolg’onligini o’rganadi. Ta’rif: Rost yoki yolg’onligi bir qiymatli aniqlangan darak gapga jumla (mulohaza) deyiladi. Ta’rifga ko’ra “0<1”, “2*5=10”, “7 – juft son”, “1 – tub son” gaplar mulohaza bo’lib, ulardan birinchisi va ikkinchisi rost, uchinchisi va to’rtinchisi yolg’on mulohazalardir. Mulohazalar nazariyasining boshlang’ich ob’yektlari sodda (oddiy) mulohazalardan iborat. Sodda mulohazalar lotin alifbosining katta harflari A, B, C, …. yoki kichik harflari a, b, c,.... orqali belgilanadi. Mulohazalarning rost yoki yolg’onligi ularning mazmuniga qarab aniqlanadi. Rost mulohazalarning qiymati 1, yolg’onligi mulohazalarning qiymati 0 orqali belgilanadi. Mulohaza bir vaqtning o’zida ham rost, ham yolg’on bo’la olmaydi. Matematikada har bir teorema mulohaza hisoblanadi. Sodda mulohazalardan bog’lovchi yoki bog’lovchi so’zlar orqali murakkab mulohazalar hosil qilinadi. “emas”, “va”, “yoki”, “... kelib chiqadi”, “zarur va yetarli” kabi bog’lovchi so’zlarga bittadan mantiqiy amal mos keladi. Mulohazalar ustida bajariladigan inkor, kon’yuksiya, dizyunksiya, implikatsiya, ekvivalensiya amallari mavjud. 1. Inkor amali. Ta’rif: p mulohazaning inkori deb p rost bo’lganda yolg’on, p yolg’on bo’lganda rost bo’ladigan mulohazaga aytiladi. Inkor amaliga “emas” bog’lovchisi mos keladi. p mulohazaning inkorini ¯p yoki ┐p ko’rinishlarda belgilanadi. Masalan, p: “5-juft son” bo’lsa, u holda ┐p: “5-juft son emas” bo’ladi. Bu yerda p mulohaza yolg’on bo’lib, ┐p mulohaza rost bo’ladi.

p mulohazaning inkorining inkori yana p mulohazaning o’zi, ya’ni ┐(┐p)= ┐┐p= p bo’ladi. Buni ikki karrali inkor deb yuritiladi. Inkor amaliga quyidagi rostlik jadvali mos keladi: p ┐p 1 0 0 1 2. Konyuksiya amali. Ta’rif: p va q mulohazalarning konyuksiyasi deb p va q mulohazalar rost bo’lganda rost, boshqa hollarda yolg’on bo’lgan yangi mulohazaga aytiladi va unip∧q yoki p&q ko’rinishlarda belgilanadi. Konyuksiya amaliga “va” bog’lovchisi mos keladi. Masalan, p: “5-tub son”, q: “5-toq son”, p∧q : “5 -tub va toq son”. Konyuksiya amaliga quyidagi rostlik jadvali mos keladi : p q p∧q 1 1 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 Mulohazalarning konyuksiyasi ikkitadan ortiq mulohazalar uchun ham o’rinli bo’ladi. p 1 , p 2 , p 3 ,…,p n mulohazalarning barchasi rost bo’lsa, u holda ¿i=1 n pi yolg’on bo’ladi. 3. Dizyunksiya amali .

Ta’rif: p va q mulohazalarning dizyunksiyasi deb p va q mulohazalarning kamida bittasi rost bo’lganda rost, boshqa hollarda yolg’on bo’lgan yangi mulohazaga aytiladi va u p∨q orqali belgilanadi. Dizyunksiya amaliga “yoki” bog’lovchisi mos keladi. Masalan, p: “3<4” - rost, q: “3=4” - yolg’on, p∨q : “ 3≤4 ” - rost. Dizyunktsiya amaliga quyidagi rostlik jadvali mos keladi: p q p ¿ q 1 1 1 1 0 1 0 1 1 0 0 0 Mulohazalarning diz’yunktsiyasi ikkitadan ham ortiq mulohazalar uchun ham o’rinli bo’ladi. p 1 ,p 2 ,…,p n mulohazalarning diz’yunktsiyasi ¿i=1 n pi orqali belgilaylik. p 1 ,p 2 ,…,p n larning kamida bittasi rost bo’lsa, ¿i=1 n pi rost, p 1 ,p 2 ,…,p n larning barchasi yolg’on bo’lsa ¿i=1 n pi yolg’on bo’ladi. 4. Implikatsiya amali. Ta’rif: p va q mulohazalarning implikatsiyasi deb p rost, q yolg’on bo’lganda yolg’on, boshqa hollarda rost bo’lgan yangi mulohazaga aytiladi va uni p=>q ko’rinishda belgilanadi. Implikatsiya amaliga “agar …, bo’lsa, u holda, … bo’ladi” kabi bog’lovchi so’zlar mos keladi.

Masalan, p: ”5*5=25” – rost, q: ”6*6=36” - rost, p=>q: ”Agar 5*5=25 bo’lsa, u holda 6*6=36” bo’ladi – rost. p=>q implikatsiya quyidagicha o’qiladi: “p dan q kelib chiqadi”, “p bo’lishi uchun q ning bo’lishi zarur”, “p mulohaza q mulohaza uchun etarli”. Implikatsiya amaliga quyidagi rostlik jadvali mos keladi: p q p=>q 1 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 5. Ekvivalensiya amali. Ta’rif: p va q mulohazalarning ekvivalensiyasi deb p va q larning bir xil qiymatlarida rost, turli qiymatlarida yolg’on bo’lgan yangi mulohazaga aytiladi va uni  ko’rinishda belgilanadi. Ekvivalensiya amaliga “Agar … bo’lsa, shu holda va faqat shu holda ... bo’ladi”, “...bajarilishi uchun ... bajarilishi zarur va etarli” kabi bog’lovchi so’zlar mos keladi. Masalan, p: “berilgan natural son 3 ga bo’linadi”, q: “berilgan sonning raqamlar yig’indisi 3 ga bo’linadi”. p  q: “Berilgan sonning 3 ga bo’linishi uchun uning raqamlari yig’indisi 3 ga bo’linishi zarur va yetarli”. Ekvivalensiya amaliga quyidagi rostlik jadvali mos keladi: p q p  q 1 1 1 1 0 0 0 1 0 0 0 1

Har bir qaralayotgan mulohazaga rostlik ustunidan bitta ustun mos keladi. Bu ustunni qiymatlar ustuni deb yuritamiz. Ta’rif: Qiymatlari ustuni teng bo’lgan mulohazalar o’zaro teng kuchli mulohazalar deyiladi. Masalan: p=>q va ┐q=>┐ p mulohazalarning teng kuchliligini quyidagi rostlik jadvali orqali ko’rsataylik: p q ┐p ┐q P=>q ┐q=>┐p 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 p => q va ┐ q =>┐ p mulohazalarning ustuni bir xil bo ’ lgani uchun p => q =┐ q =>┐ p bo ’ ladi . Mulohazalar va ular ustida bajariladigan mantiqiy amallar birgalikda mulohazalar algebrasi deb yuritiladi. Tarif: 1. p, q, r,... lar mulohazalar algebrasining formulalaridir. 2. Agar p va q lar mulohazalar algebrasining formulalari bo’lsa, u holda ┐p, p¿ q, p ¿ q, p=>q, p  q ham formula bo’ladi. 3. Mulohazalar algebrasidagi formulalar faqat 1-va 2-formulalar yordamida tuziladi. Ko’p hollarda 2. yordamida aniqlangan formulalar murakkab formulalar deb yuritiladi. Murakkab formulaga argumentlari rost yoki yolg’on qiymatni qabul qiluvchi funktsiya deb qarash mumkin. Ta’rif : x i , (i=1,n) argumentlarning har bir qabul qilishi mumkin bo’lgan barcha 1 va 0 qiymatlar tizimida A(x 1 , x 2 ,…x n ) formulani ifodalovchi mantiqiy funktsiya rost (yolg’on) qiymatga erishsa, u holda bu formula aynan rost (yolg’on) formula deyiladi. Agar A(x 1 , x 2 , …, x n ) formulada n ta elementar muloxaza bo’lsa, u h olda bu formulaning rostlik jadvali 2 n ta satr (yo’l) dan iborat bo’ladi.

Ta’rif: Tarkibidagi x i (i=1,n ) o’zgaruvchilarning mumkin bo’lgan barcha qiymatlar tizimida A(x 1 , x 2 , …, x n ) va B(x 1 , x 2 , …, x n ) formulalarning qiymatlari ustuni bir xil bo’lsa, u holda bu formulalar o’zaro teng kuchli formulalar deyiladi va uni A(x 1 , x 2 , …, x n )≡B(x 1 , x 2 , …, x n ) ko’rinishda belgilanadi. Muloxazalar algebrasida mu h im rol o’ynaydigan teng kuchli formulalardan bir qanchasi da keltiril Adabiyotlar. 1. R. N. Nazarov, B. T. Toshpo’latov, A. D. Do’simbetov. Algebra va sonlar nazariyasi. 1-qism. Toshkent. O’qituvchi. 1993 y. (35-39 betlar)

2. Куликов Л. Я . Алгебра и теория чисел. Москва : В ыс ш . шк . 1979 г. ( стр 5-14). gan. 3. www.ziyonet.uz

Похожие

Interpolyatsion kubatur formulalar

Optimal kvadratur formulalar

Vazn funksiyali kubatur formulalar

Matеmatik mantiq haqida tushuncha. Muloxazalar va ular ustida amallar

Algebraik aniqlik darajasi eng yuqori bo`lgan formulalar