Главная страница
Рефераты
Алгебра
Algebraik aniqlik darajasi eng yuqori bo`lgan formulalar
Algebraik aniqlik darajasi eng yuqori bo`lgan formulalar
Загружено в:
13.12.2019
Скачано:
0
Размер:
223 KB
Скачать
Похожие
Eng katta umumiy bo`luvchi va eng kichik umumiy bo`linuvchi
Birliklardan hosil bo`lgan onning miqdoriy tarkibi
Muloxazalar. Formulalar
Interpolyatsion kubatur formulalar
Optimal kvadratur formulalar
![1. Gauss tipidagi kvadratur formulalar . Oldingi paragrafda n nuqtali interpolyatsion formula) ( ) ( ) ( 1 k b a n k k x f A dx x f x (3.1) ning tugun nuqtalari [ a, b ] oraliqda qanday joylashanliklari dan qat`iy nazar, ( n-1 ) - darajali kop`hadlarni aniq integrallashligini ko`rgan edik. Chekli [ a, b ] oraliq va 1 ) ( x uchun Gauss quyidagi masalani qaragan edi: x 1, x 2 ,,… , х п tugunlar shunday tanlansinki, (3.1) formula mumkin qadar darajasi eng yuqori bo`lgan ko`phadlarni aniq integrallasin. (3.1) formulada n ta parametr-tugunlarni maxsus ravishda tanlash yo`li bilan uning aniqlik darajasini n birlikka orttirishini kutish mumkin. Haqiqatan ham x 1, x 2 ,,… , х п tugunlarni maxsus ravishda tanlash orqali (3.1) formulaning darajasi 2 n - 1 dan ortmaydigan barcha f(x) ko`phadlar uchun aniq bo`lishiga erishish mumkinligini Gauss ko`rsatdi. Keyinchalik Gaussning natijasi ixtiyoriy oraliq va vazn funksiyalari uchun umumlashtirildi. Bunday formulalar Gauss tipidagi kvadratur formulalar deyiladi. Qulaylik uchun х k tugunlar o`rnida n ( х ) = ( х – х 1 )( х - х 2 )...( х – х n ) ko`phad bilan ish ko`ramiz. Agar х k lar ma`lum bo`lsa, u holda п ( х ) ham ma`lum bo`ladi va aksincha. Lekin х k larni topishni п ( х ) ni topish bilan almashtirsak u holda biz п ( х ) ni ildizlari xaqiqiy, har xil va ularning [a, b] oraliqda yotishini ko`rsatishimiz shart. 1-teorema. (3.1) kvadratur formula darajasi 2 n -1 dan ortmaydigan barcha ko`phadlarni aniq integrallashi uchun quyidagi shartlarning bajarilishi zarur va yetarlidir: 1) u interpolyatsion va 2) п ( х ) ko`phad [ a, b ] oraliqda ( х ) vazn bilan darajasi n dan kichik bo`lgan barcha Q(x) ko`phadlarga ortogonal bo`lishi kerak: 0 ) ( ) ( ) ( dx x Q x x n b a (3.2) Isbot. Zaruriyligi. Faraz qilaylik, (3.1) formula darajasi 2 n -1 dan ortmaydigan barcha kop`hadlarni aniq integrallasin. U holda 2-§ dagi teoremaga](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-2.png)
![ko`ra u interpolyatsiondir. Endi darajasi n dan kichik bo`lgan ixtiyoriy Q(x) kop`hadni olib, f(x) = п ( х ) Q(x) deb olamiz. Ko`rinib turibdiki, f(x) darajasi 2 n -1 dan ortmaydigan kop`had. Shuning uchun ham uni (3.1) formula aniq integrallaydi: ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 1 k k n b a n k k n x Q x A dx x Q x x Bu yerda, n (x k ) = 0 ( к = n,1 ) ni hisobga olsak (3.2) tenglik kelib chiqadi. Yetarliligi. Faraz qilaylik (3.1) formula interpolyatsion va n ( х ) ko`phad darajasi n dan kichik bo`lgan barcha ko`phadlarga ( х ) vazn bilan ortogonal bo`lsin. Endi (3.1) formula darajasi 2 n -1 dan ortmaydigan barcha f(x) ko`phadlarni aniq integrallashini ko`rsatamiz. Haqiqatan ham f(x) ni n ( х ) ga bo`lib, f(x)= n (x)Q(x) + r(x) (3.3) ni hosil qilamiz, bu yerda Q(x) va r(x) larni darajalari n dan kichik. Bu tenglikning har ikkala tomonini ( х ) ga ko`paytirib, a dan b gacha integrallaymiz: b a p(x)f(x)dx = b a b a n dx x x r dx x Q x x ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( Teorema shartiga ko`ra o`ng tomondagi birinchi integral nolga teng, ikkinchi integral esa n k k k b a x r A dx x r x 1 ) ( ) ( ) ( chunki r(x) darajasi n dan kichik ko`phad va (3.1) formula interpolyatsiondir. Demak, b a k n k k x r A dx x f x ) ( ) ( ) ( 1 Lekin, (3.3) ga ko`ra r(x k ) =f(x k ). Shuning uchun Shu bilan teoremaning yetarli sharti ham isbot bo`ldi. п ( х ) ko`phad ( х ) vazn bilan [ a, b ] oraliqda darajasi n dan kichik bo`lgan barcha ko`phadlar bilan ortogonal va bosh koeffisiyenti birga teng bo`lganligi b a dx x f x ) ( ) ( ) ( 1 k n k k x f A ](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-3.png)
![uchun, funksiyalarni yaqinlashishi natijalariga ko`ra, bunday п ( х ) ko`phad yagona hamda uning ildizlari haqiqiy, har xil va [ a, b ] oraliqda yotadi. Demak, agar ( х ) vazn [ a, b ] oraliqda o`z ishorasini saqlasa, u holda har bir n = 1,2,..., uchun 2 n - 1 darajali ko`phadni aniq integrallaydigan yagona (3.1) kvadratur formula mavjud. quyidagi teorema (3.1) formulaning eng yuqori aniqlik darajasi 2 n -1 ekanligini ko`rsatadi. 2-teorema . Agar ( х ) vazn [ a, b ] oraliqda o`z ishorasini saqlasa, u holda x k va A k lar har qanday tanlanganda ham (3.1) tenglik 2 n darajali barcha ko`phadlar uchun aniq bo`la olmaydi. Isbot. Kvadratur formulaning tugunlarini х 1 , х 2 , ..., х п lar orqali belgilab, quyidagi f ( x ) = ) (2 x n = [ (х – х 1 )(х - х 2 )...(х – х n )] 2 2 n - darajali ko`phadni qaraymiz. Ko`rinib turibdiki, (3.1) formula bu ko`phad uchun aniq emas, chunki 0 ) ( ) ( 2 dx x x b a n va ixtiyoriy А к koeffisiyentlar uchun 0 ) (2 1 k n n k k x A 2. Gauss tipidagi kvadratur formula koeffisiyentlarining xossasi. Gauss tipidagi kvadratur formulaning barcha koeffisiyentlari А к musbatdir. Haqiqatan ham, 2 n -2 darajali f(x) = ko`phad uchun quyidagi tengliklar bajarilishi ayondir. Bu ko`phad uchun Gauss tipidagi formula aniqdir: 2 2, ) ( ) ( k n nk x x x w x k j агар kx nw k агарj jx nk ), ( ,0 ) ( , 2 2, ) ( ) ( ) ( k n k b a nk x A dx x x ](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-4.png)
![Bundan Ak = 2 ' 2, ) ( ) ( ) ( k n b a nk x dx x x (3.4) O`z navbatida bundan barcha А к larning musbatligi kelib chiqadi. 3. Gauss tipidagi kvadratur formulalarning qoldiq hadi 3-teorema . Agar [ a,b ] oraliqda f(x) funksiya 2 n - tartibli uzluksiz hosilaga ega bo`lsa, u holda shunday b a, nuqta topiladiki, Gauss tipidagi kvadratur formulaning qoldiq hadi uchun quyidagi tenglik o`rinlidir: R n (f) = dx x w x n f b a n n ) ( ) ( )! 2( ) ( 2 )2( (3.5) Isbot. Ushbu ) ,1 ).( ( ) ( ), ( ) ( n i x f x H x f x H i i i i shartlarni qanoatlantiruvchi Ermit interpolyatsion ko`phadi H(x) ni tuzamiz. Funksiyalarni interpolyatsiyalash formulasiga ko`ra Ermit interpolyatsion formulasi qoldiq hadi bilan birga quyidagicha yoziladi: ), ( )! 2( ) ( ) ( ) ( )2( 2 n n f n x x H x f (3.6) bu yerda х ga bog`liq bo`lib, x va interpolyatsiya tugunlari х 1 , х 2 , ..., х n joylashgan oraliqda yotadi. Agar [ a, b ] ni hisobga olsak, u holda [a, b]. Endi (3.6) ning har ikki tomonini ( х ) ga ko`paytirib, a dan b gacha integrallaymiz: (3.7) Oxirgi integralning mavjudligi holgan ikki integrallarning mavjudligidan kelib chiqadi. H(x) kop`hadning darajasi 2 n -1 bo`lgani uchun, o`ng tomondagi birinchi integralni ) ( ) ( ) ( ) ( 1 k b a n k k n x f A dx x f x f R dx f x w x n dx x H x dx x f x n b a n b a b a ) ( ) ( ) ( )! 2( 1 ) ( ) ( ) ( ) ( )2( 2 ) ( ) ( 1 1 k n k k n k k k x f A x H A ](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-5.png)
![kvadratur yig`indi bilan almashtirish mumkin: Bundan ko`rinadiki, Endi ( х ) 2n (x) 0 ekanligini nazarda tutib, o`rta qiymat haqidagi umumlashgan teoremani qo`llasak, qoldiq had uchun (3.5) formula kelib chiqadi. 4. Gauss tipidagi kvadratur formulalarning yakinlashishi . Yuqorida, (x)>0 bo`lsa, barcha n - 1,2,... uchun Gauss tipidagi b a (x)f(x)dx = ) ( )( 1 )( nk n k nk x f A + R n (f) kvadratur formulaning mavjud bo`lishini ko`rib o`tdik. Agar tenglik bajarilsa, u holda f(x) funksiya uchun kvadratur formula yaqinlashadi deyiladi. 4-teorema. Agar [ a, b ] oraliq chekli va f(x) funksiya bu oraliqda uzluksiz bo`lsa, u holda Gauss tipidagi kvadratur formula yaqinlashadi. Isbot. n da R n (f) = 0 ) ( ) ( ) ( )( 1 )( nk b a n k nk x f A dx x f x ekanligini isbotlash kerak. [ a, b ] oraliq chekli va bu oraliqda f(x) uzluksiz bo`lganligidan Veyershtrass teoremasiga ko`ra berilgan har bir >0 son uchun shunday P(x) ko`phad mavjudki, ixtiyoriy x [ a, b ] uchun ) ( ) ( x P x f (3.8) tengsizlik o`rinli bo`ladi. R n (f) ni quyidagi ko`rinishda yozib olamiz (3.9) dx f x x n x f A dx x f х n n b a k k n k b a ) ( ) ( ) ( )! 2( 1 ) ( ) ( ) ( )2( 2 1 dx f x n f R a a n n n ) ( ) ( )! 2( 1 ) ( )2( )2( b a nk n k nk n dx x f x x f A ) ( ) ( ) ( )( 1 )( lim )) ( ( ( ) ( ) ( ) ( )) ( ) ( )( ( ) ( )( )( 1 )( 1 )( )( nk nk b a n k nk b a n k nk nk n x f x P A x P A dx x P x dx x P x f x f R ](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-6.png)
![Kvadrat qavslardagi ifoda P(x) ko`phad uchun kvadratur formulaning R n (f) qoldig`idan iboratdir. Agar bu kop`hadning darajasini N orqali belgilasak, u holda 2n - 1 > N bo`l ganda R n (P) = O bo`ladi. Endi (3.9) dagi holgan ifodalar (3.8) tengsizlikka ko`ra quyidagicha baholanadi: Demak, 2 n - 1> N bo`lganda bo`ladi. Shu bilan teorema isbotlandi. Umumiy ko`rinishdagi (Gauss tipidagina emas) kvadratur formulalar ketma- ketligini qaraymiz. Bu yerda [ a, b ] oraliq chekli va bu oraliqda ( х ) vazn integrallanuvchi ixtiyoriy funksiya bo`lsin. Bu kvadratur formula uchun quyidagi teorema o`rinlidir. 5-teorema. f(x) [a, b] oraliqda uzluksiz bo`lgan ixtiyoriy funksiya bo`lsin. U holda tenglikning bajarilishi uchun quyidagi ikki shartning bajarilishi zarur va yetarlidir: 1) f(x) ixtiyoriy ko`phad bo`lganda, (3.10) tenglik o`rinli. 2) Shunday L son mavjudki, uning uchun: Agar kvadratur formula interpolyatsion, uning А )(nk koefisientlari barcha k va n lar uchun musbat bo`lsa, u holda teorema shartlari bajariladi. Shunday qilib, 4-teorema 5-teoremaning xususiy holidir. b a b a dx x dx x P x f x ) ( )) ( ) ( )( ( b a n k nk nk nk n k nk dx x A x f x P A ) ( ) ( ) ( ( 1 )( )( )( 1 )( b a n dx x f R ) ( 2 ) ( ) ( )) ( ) ( ) ( 1 )( )( f R x f A dx x f x n b a n k nk nk ) 10.3( ) ( ) ( ) ( )( 1 )( lim dx x f x x f A b a nk n k nk n ,...).3,2,1 .( 1 )( n L A n k nk](/data/documents/666a6bef-b864-42f0-923c-9087c4e00cdc/page-7.png)
