Математикадан исботлашга оид масалалар ечиш - Алгебра - Рефераты

Математикадан исботлашга оид масалалар ечиш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Математикадан исботлашга оид масалалар ечиш Режа: 1. Мақсад, вазифа 2. Исботлаш тури 3. Исботлаш усули 4. Исботлаш босқичи 5. Масалалар ечиш

«Таълим тўғрисида» ги қонун» Кадрлар тайёрлашнинг миллий дастури», Республика Вазирлар Маҳкамасининг» 1998 йил 203 қарори асосида математика дастуридаги ўзгаришлар Республика Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 16 августдаги 390–сонли қарори «Умум ўрта таълим стандарти», 2001 йил 14 сентиябрдааги Республика ҳалқ таълим вазирлигининг 133–буйруғи «Умумий ўрта мактаби ўқувчиларининг таълим тайёргарлиги даражасида рейтингини жорий эттириш такомиллаштириш тўғрисида» ларда умумий ўрта мактаб ўкувчиларига пухта билим бериш, уларда амалий, назарий билим, кўникмалари ҳосил қилиш, ўрганганларини кундалик ҳаётга татбиқини таъминлаш ишларини олиб бориш ишлари атрофлича ёритилиб берилган.Юқоридаги қарор ва буйруқларда ўқитувчи ва ўқувчилар олдига қўйилаётган талаблар аниқ, тушунарли тарзда баён этилган. Математика дарсларида ўқувчиларнинг фикрлаш доирасини кенгайтириш оғзаки ҳисоблаш, турли амалий кўникмаларни мустаҳкамлаш билан бир қаторда, уларни мантиқий фикрлаш қобилиятларини ўстириш, фазовий тасаввурларини шакллантириш, ўлчов асбоблари билан муомила қилишни ўргатиш учун математика дастурида кейинги йилларда исботлашга кўпроқ эътибор бериладиган бўлди. Умумий ўрта таълим мактабларида ўқувчиларни исботлашга оид масала ва мисоллар ечишни ўргатишда қуйидагиларга эътибор берилса яхши натижа бериши мумкин. А) Ишланишига кўра масала турлари Б) Исботлаш тури В) Исботлаш усули Г) Исботлаш усули ва бошқалар Бизга маълумки, математикада масала ва мисоллар ишланишига кўра 3 турга бўлинади. Яъни ҳисоблашга оид масала, мисол ечиш - Исботлашга оид масала, мисол ечиш

- Ясашга оид масала ечиш Демак бизни фикр юритадиган мавзуимиз исботлашга оид масала, мисол ечиш бўлгани учун кўпроқ диққатимизни шу соҳага қаратамиз. Одатда масала шартига кўра, четдан қўшимча шарт, тушунча қўшича киритмай, берилганларга асосланиб исботлаш воситасиз ёки бевосита исботлаш дейилади. Масала шарти деб ҳисобланмаса четдан ёрдамчи шарт, тушунчалар қўллаб исботлаш воситали ёки билвосита исботлаш деб юритилади. Бунда геометриядаги кўпгина теоремаларни исботлашга тескарисидан фарз қилиш йўли билан исботлашни мисол қилиб олиш мумкин. Бундан исботлашда фараз қилинади теорема нотўғри деб, исботлаш жараёнида зиддият келиб чиқади. Бу зиддиятга кўра теорема тўғри, фараз нотўғрилиги ҳақида ажримга келинади. Демак, исботлаш турлари бевосита бўлар экан. «Умумий ўтра таълим» математика дарсларида кўпроқ учрайдиган исботлаш усуллари қуйидагилардан иборат. А) «чапга-ўнгга» бу усул берилган топшириқни чап томонини шаклини ўзгартириб, соддалаштириб, ўнг томонини ҳосил қилиш демакдир. Мисол: а>о; в>о; ва а>о бўлса а 2 Қв 2 ≥2 ав ни исботланг. Исботи: шартга кўра а>о; в>о; ва а>о демак (а-в) Б) Ўнгдан чапга. Бунда берилган топшириқни ўнг томонини олиб соддалаштириш, шакл алмаштириш орқали чап томонини келтириб чиқарилади. Натижада вазифа бажарилади. Мисол: а>о; в>о; ва а>о бўлса а 2 Қв 2 ≥2 ав ни исботланг. Исботи. 2 ав ни олиб шакл алмаштириш орқали ўнг тамон а 2 Қв 2 ни келтириб чиқарамиз. 2 ав да а>о. а>о ва а>в бўлгани учун қисқа кўпайтириш формуласига мувофиқ а 2 -2 авҚв 2 >0 бўлади. Бу ифодадан 2 ав ни топиб қўйсак, яъни 2 ав>0; (а-в)2 >0 бўлгалигидан 2 ав>а2Қв2 бўлади. Шундай қилиб масала ҳал этилади.

В) Нолга тенглаш йўли билан бу усул берилган ифодаларни ҳаммасини бир томонга ўтказиб иккинчи томонини «0» га тенгланади. Мисол: а 2 Қв 2 эканлигини а>о в>о бўлганда исботланг. Исботи: 2 ав ни тенгсизликни чап томонига ўтказамиз. Яъни а 2 Қв 2 -2ав>0 бу ифода (а-в)2 га тўғри келади. (қисқа кўпайтириш формуласига асосан) Масала шартига кўра а>в бўлгани учун (а-в)2>0 бўлади. в>а бўлган ҳолда ҳам (а-в)2>0 тенгсизлик ўринлидир. Агар а>в бўлиб қолса 0қ0 шакл бўлади. Г) Аралаш усул. Бу усулда берилган ифоданинг икки томонини соддалштириб, шакл алмаштириб бир хил ифодаги келтирилади. Математикада исботлашга оид масалалар кўпроқ алгебра, геометрия, арифметикага оид бўлади. Шунинг учун исботлаш жараёнида масала шарти, мазмунига кўра у ёки бу соҳага оид тушунча ва формулаларни эсга олиш зарур бўлади. Масала ва мисоллар исбот қилиш қуйидаги босқичлардан иборат бўлиши мумкин. а) Масала шартини таҳлил этиш б) Керакли формула, тушунчаларни эсга олиш в) Усул танлаш г) Исботлаш жараёни д) Исботни текшириш е) Хулоса қилиш Масала шартини таҳлил қилиш деганда масалада берилган тушунчалар, шарлар, уларни боғланиш, шакл, берилганларни етарли ёки етарли эмаслиги аниқланади. Зарурат бўлса чизма (графиги) чизилади. - Керакли формула, тушунчаларни эсга олиш деганда масала шартига мос равишда исботи талаб этилгантушунча ифодага мос боғланишли теоремалар, тушунчалар, формулалар аниқланади. - Усул танлаш босқичида берилган ифода масалага кўра 4 усулдан бирини танланади. Бунда албатта берилганлар ва талаб ҳисобга олинади.

- Исботлаш босқичида юқорида аниқланганлар асосида боғланишларни ҳисобга олиб. Айрим шакл алмаштириш, соддалаштиришлар амалга олинади. - Текшириш босқичида қилинган ишлар жараёнида хатолик бор-йўқлиги аниқланади. - Хулоса қисмида исботлашни яна бошқа йўл, усул билан ҳам кўрсатиш мумкин ёки мумкин эмаслиги ҳақида фикр юритилади. Энди юқоридаги фикрларимизни масала ва мисоларда кўриб чиқайлик. 10-синф алгебра ва анализ асослари китоби. Кўп ҳолларда ўқитувчилар вақтдан қизғониб, текшириш ва хулоса босқичида ҳатто қўшимча формула, тушунчаларни аниқлаш босқичига ҳам эътибор бермай асосан исботлаш жараёнига диққатни қаратадилар. 7-синф. Алгебра. 938-мисол. 333 555 Қ555 333 ни қийматини 37 га бўлинишини исботланг. I -тахлил. Иккита даражали сон йиғиндиси шуларни йиғиндисини 37 га бўлинишини кўрсатиш керак. II -керакли тушунча ва формула. Бу мисолда қўшилувчилар бирор сонга бўлинса, йиғинди ҳам шу сонга бўлинади деган тушунча ва сонларни бўлиниш белгилари ва даража хоссаларидан фойдаланилади. III -исботланг. 333 555 Қ555 333 -йиғиндида қўшилувчилар. 333 555 ва 555 333 ни кўпайтувчиларга ажратамиз. Чунки 333қ37х9. 555қ37х15 бўлади. Буларни ҳисобга олсак: (37х9) 555 Қ(37х15) 333 қ37 555 х9 555 Қ37 333 қ37 333 (37 222 х9 555 Қ15 333 ) ҳосил бўлади. Демак тенгликни бир томони 37 га каррали бўлгани учун иккинчи томони ҳам 37 га каррали бўлади. Исботлашга оид масала ва мисоллар ечиш доимо тенгликни исботлаш тарзида бўлавермайди балки, масала шартини тўғрилигини исботлашга ҳам тўғри келади. Ёки бирор тушунчани тўғрилигини исбот қилишга тўғри келади.

Бундай ҳолларда исботлаш босқичлари тўла бажарилмай қолиши мумкин. Юқори типдаги масала ва мисолларни исботлашда қуйидаги усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. I -усул. Масала исботланган деб, масла шартини ҳосил қилиш. Яъни масала шарти тўғри келиб чиқса, жумбоқ тўғри ҳал этилган бўлади, акс ҳолда нотўғри ҳал қилинган бўлади. II -усул. Тескарисидан фараз қилиш йўли билан масала шарти зид хулосага келиш натижасида III -масала шартидан математик қонун- қоидалар асоси ишлаб тўғри хулоса келиш. Ҳамма усулдан ҳам ишонч ҳосил қилиш учун хулосани, ишлаш йўллларини, амаллларни текшириб кўориш мақсадга мувофиқдир. Геометриядан исботлашга оид масала ишланганда бу масала геометрияни қайси бўлимига, қайси мавзусига доирлиги ва қандай теорема ва формула ишлатилиши мумкинлигини хаёлдан ўтказиш мумкин бўлади. Масала: 12- N қ18. Мунтазам учбурчакка ички чизилган айлана радиус, ташқи чизилган айлана радиусигни 2 мартиа кичик эканлигини исботланг. I -тахлил. Мунтазам учбурчак демак АВқВСқСНқа ички чизилган айлана. ZқOK; RқAO; zқ25/ р ; Rқ авс /4s III . Исботлаш жараёни. 1-усул. R /я қ2 ни исбот қиламиз. Бунинг учун R ва z нинг қийматлирини ўрнига қўямиз. У ҳолда R / z қавс/4 s :2 s /р; Учбурчак тенг томонли бўлгани учун ақвқс ни ҳисобга олсак: R / z қа3/4 s :25/3ақ3а4/8 s 2; S қа2√3/4 ни ҳисобга олсак;

R / z қ3ха4/8ха4 s 16қ2 демак R / z қ2 экан. II -усул: -АОК-тўғри бурчакли. АОқ R -гипотенуза ОК-катет. АВС учбурчак мунтазам бўлгани учун. АО-медианани 2/3 қисми. ОК-медиана 1/3 қисмига тенг. буларни ҳисобга олсак АО/ОКқ2/3:1/3қ2х3/3х1қ2 Демак АО/ОКқ R/zқ2 III -усул. –АОК-тўғри бурчаклида <АКОқ90º<ВАСқ60º бўлгани учун <ОАКқ30º демак <ОАК-тўғри бурчакли ва <ОАКқ30º бундан 30º ли бурчак қаршисидаги катет гипотенузасининг ярмига тенг. демак R қ2 z . R : z қ2 экан. Юқоридагилардан кўринадики, уччала усулдан шар бир натижа келиб чиқди. Демак қандай усул билан исботланмасин натижа бир хил бўлиши керак эмас.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. «Таълим тўғрисида» ги қонун. 1997 йил. 2. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» 1997 йил. 3. ДТС талаблари 1997 йил. 4. О.Каримий «Планиметриядан масалалар ечиш» «Ўқитувчи» 1965 йил. 5. Лидский ва бошқалар. «Элементлар математикадан масалалар» 1973 йил. «Фан» нашриёти. 6. 7-синф геометрия дарслиги. 2000 йил. 7. 7-11 синф. Геометрия дарслиги. 2000 йил. 8. М.Алиев ва бошқалар. 10-11 синф «Алгебра ва анализ асослари», «Ўқитувчи». 9. Халқ таълими журнали. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

ЭХМда масалалар ечиш боскичлари

Матнли масалалар ва уларни ечиш усуллари. Матнли масалаларни тенгламалар системаси ёрдамида ечиш

Дарслик, ўқув қўлланмаларнинг асосий мазмуни ва тахлиллари

Фазода тугри чизик тенгламаси. Фазода текислик ва тугри чизикка оид масалалар

Лаплас тенгламаси учун чегаравий масалалар Дирехле масаласини икки улчовли лаплас тенгламаси учун ферье методи билан ечиш