Математик статистика (варицион статистика) нинг масалалари (предмети) ва методлари - Алгебра - Рефераты

Математик статистика (варицион статистика) нинг масалалари (предмети) ва методлари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

37.5 KB

Математик статистика (варицион статистика) нинг масалалари (предмети) ва методлари Режа: 1. Масаланинг қўйилиши. 2. Математик статистика предмети ва методлари. 3. Математик статистиканинг эҳтимоллар назарияси билан алоқадорлиги.

Табиат ва жамиятда рўй берадиган барча жараёнлар жуда кўп сондаги сабаблар (факторлар) ўзаро бир-бирига таъсир қилади. Бундай жараёнларни ўрганиш ва натижада уларни бошқариш учун бу факторларни ҳар бири ушбу жараёнда қандай роль ўйнашини ўрганиш зарур. Бунинг учун етарли сонда кузатишлар ва тажрибалар ўтказиш ва бу кузатишлар натижаларини миқдорий баҳоларда ифодаланади. Ушбу миқдорий баҳолар (сонлар)ни ўрганишда математик усуллардан (м е тодлардан) фойдаланилади. Баъзи факторлар жараён учун катта таъсир кўрсатса, баъзилари сезиларли таъсир қилмайди. Шунинг учун кузатилаётган жараённи ўрганшида асосий факторлар (белгилар) қаралиб,асосий бўлмаган (кам таъсирли) белигилар эътиборга олинмайди. Ўзаро таъсир қиладиган белгиларнинг ўзаро тасирини математик усуллар ёрдамида ўрганиш учун бу белгиларни сонлар ёрдамида ифодалашни билиш зарур. Бундай миқдор (сон) ларни олиш учун етарлича сондаги кузатишларни ўтказиш керак. Демак, кузатиш-ҳар қандай тажриба ёки текширишнинг муҳим бўғинидир. Лекин, ҳар қандай тажриба ҳам бизни қизиқтираётган белгини соф ҳолда (жуда аниқ) ажратиб олишга имкон бермайди. Масалан . Бирор химик реакцияни ўрганаётганимизда ҳеч қачон соф ҳолдаги моддалар билан иш кўролмаймиз. Демак, ҳар бир кузатиш натижасида асосий белгининг кўпсондаги қўшимча белгилар (таъсирлар) билан ўзаро алоқадор ҳолдаги натижаларни оламиз. Ана шуларни ҳисобга олиб, кузатиш натижалари тасодифий бўлиб, маълум хатоликларга эга бўлади, деб айта оламиз. 2. Математик статистика предмети (маслалари) ва методлари. Юқорида айтилгандек, кузатиш (тажриба) натижаларида тасодифий хатоликалар (силжишлар)га йўл қўйилади. Тасодифий хатоликлар назариясини ўрганувчи фан математик статистикадир.

Статистика сўзи лотинча бўлиб, ҳ о лат, вазият деган маънони англатади. Статистика табиатда ва жамиятда бўладиган оммавий ҳодисаларни ўрганади. Математик статистиканинг вазифаси статистик (кузатиш натижалари) маълумотларни тўплаш, уларни таҳлил қилиш ва шу асосда баъзи бир ҳулосалар чиқаришдан иборатдир. Математик статистиканинг асосий масалаларидан бири-нисбатан кам сондаги кузатишлар ёки тажрибалар ўтказиш ёрдамида оммавий ҳодисалар ёки жараёнларни ўрганиш методларини ишлаб чиқишдан иборат. Бу методлар илмий жахатдан асосланган бўлиб, ўзининг назарияларига эга ва бу назария танланмалар назарияси дейилади. Ушбу назариянинг асосий тушунчалари, масалалари, қонуниятлари билан келгусида батафсил танишиб чиқамиз. Математик статистикада қўлланиладиган методлар илмий жиҳатдан қандай асосланади? Бу ўринда математик статистика эҳтимоллар назарияси деб номланадиган фанга асосланади. 3. Математик статистиканинг эҳтимоллар назарияси билан алоқадорлиги. Оммавий тасодифий ҳодисаларнинг қонуниятларини ўрганувчи фан эҳтимоллар назарияси дейилади. Етарли сондаги кузатишлар (тажрибалар) асосида олинган маълумотларни тўплаш, таҳлил қилиш ва тегишли хулосалар чиқаришда эҳтимоллар назариясини тадбиқ қилиш (қўллаш) математик статистика (вариацион статистика) дейилади. Кузатиш натижаларидаги силжишлар (хатоликлар)нинг тегишли қонуниятлари ҳозирги кунда етарли даражада ўрганилган, кўп сондаги жадваллар тузилган.

Математик статистиканинг асосий масалаларидан бири кузатиш натижаларини тахлил қилишда йўл қўйилган хатоликларни маълум даражада ишончлилигини баҳолашдан иборат. Эҳтимоллар назарияси ўрганилаётган ҳодисанинг тасодифий эканлигини хисобга олади, лекин бу ҳодиса қайси соҳага (физика, биология, демография ва бошқалар) тегишли эканлигини хисобга олмайди. Эҳтимоллар назарияси математик статистиканинг асосий аппаратигина бўлиб қолмай, бунидан ташқари унинг методларининг оммавий хизмат кўрсатиш назариясида, ишончлилик назариясида, назарий физикада, биологияда, географияда математик лингвистикада, ишлаб чиқаришни режалаштириш ва оптимал бошқаришда, технологик жараёнларни таҳлил қилишда, мақсулотларнинг сифатини назорат қилишда ва бошқа мақсадларда қўлланилади. Эҳтимоллар назариясининг элементлари XVII аср ўрталаридан вужудга кела бошлаган. Ўзбекистонимизда ҳам эҳтимоллар назарияси ва математик мтатистика мактаби мавжуд ва бутун дунёда машхурдир. Ушбу мактабнинг вужудга келиши В. И. Романовский ва унинг шогирдлари (Т.А.Саримсоқов, С.Ҳ.Сирожддинов ва бошқалар) номи билан боғлиқ. Ҳозиргизамон биологияси, асосан, экспериментал фандир. Ўлчаш техникаси ва биологик тажриба методлари такомиллашиб бормоқда. Бир хил куринишдаги индивидлардан иборат тўпламнинг ўзида уларнинг хусусиятлари ғоят ўзгарувчан бўлади. Шунинг учун биологияда математик (вариацон) статистика методларини қўллаш катта аҳмиятига эгадир.

Похожие

Математик статистика предмети, асосий масалалари ва тушунчалари

Эхтимоллар назарияси ва математик статистика элементларига доир мисол ва масалалар

Математик статистиканинг предмети ва асосий масалалари. Танланма

Математика фанини хозирги замон фан техникаси ва ишлаб чикаришда тутган урни

Математик дастурлаш фанининг асосий масаласи ва математик модели