Эхтимоллар назарияси ва математик статистика элементларига доир мисол ва масалалар - Алгебра - Рефераты

Эхтимоллар назарияси ва математик статистика элементларига доир мисол ва масалалар

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

139 KB

Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика элементларига доир мисол ва масалалар Режа: 1. Тасодифий ҳодиса. 2. Албатта юз берадиган ҳодисалар. 3. Мутлақо юз бермайдиган ҳодисалар. 4. Оммавий ҳодисалар. 5. Ҳодиса юз беришининг частотаси. 6. Тасодифий ҳодисанинг эҳтимоли. 7. Ҳодисаларнинг йиғиндиси ва кўпайтмаси.

Қ аралаётган ҳодиса р ў й бериши мумкин б ў лган шароитлар мажмуаси эҳтимолар назариясида синов ( тажриба ) дейилади . Бирор тажриба натижасида содир б ў лиши ёки б ў лмаслиги мумкин б ў лган ҳодиса тасодифий ҳодиса дейилади . Тажриба натижасида албатта р ў й берадиган ҳодисалар му қ аррар ҳодисалар дейилади . Тажриба натижасида мутло қ о юз бермайдиган ҳодисалар мумкин б ў лмаган ҳодисалар дейилади . Эҳтимоллар назариясида фа қ атгина чексиз такрорлаш мумкин б ў лган тажрибалар қ аралади . Бундай тажрибаларда р ў й берадиган ҳодиса оммавий ҳодиса деб аталади . Ҳар бир тасодифий ҳодисалар A, B, C, D . . . ҳарфлар билан белгиланади . А ҳодисанинг нисбий частотаси деб , А ҳодиса р ў й берган тажрибалар сони m нинг , ў тказилган синовларнинг жами сони n га нисбатига айтилади :n m A ) ( Тасодифий ҳодисанинг эҳтимоли – берилган ҳодисага боғлиқ ўзгармас Р(А) сон бўлиб, тажрибаларнинг кўп сериясида бу ҳодисанинг рўй бериш частотаси шу сон атрофида тебранади. Классик таърифда А ҳодисанинг эҳтимоли n m А Р ) ( тенглик билан аниқланади, бу ерда m – тажрибанинг А ҳодисанинг рўй беришга қулайлик туғдирувчи элементар натижалар сони, n – синовнинг муҳим бўлган элементар натижалари жами сони. 1-мисол. Яшикда 20 та шар бўлиб, улар 1 дан 20 гача номерланган. Яшикдан таваккалига битта шар олинди. Бу шарнинг номери 20 дан катта бўлмаслик (А ҳодиса) эҳтимоли қандай? Ечиш. Яшикдаги шарларнинг исталганининг номери 20 дан ошмайди. Шунинг учун бу ҳодисанинг рўй беришига қулайлик туғдирувчи ҳодисалар

сони ва барча мумкин бўлган ҳоллар сони ўзаро тенг: m = n =20 ва 1 ) (   n m А Р . Бу ҳолда А ҳодиса муқаррар ҳодисадир. 2-мисол. Яшикда 10 та шар ётибди: 4 та оқ, 6 та қора. Яшикдан таваккалига битта шар олинди. Унинг қизил шар бўлиш (А ҳодиса) эҳтимоли қандай? Ечиш. Яшикда қизил шар йўқ, яъни m =0, лекин, n =10. Демак, 0 0 ) (    n n m А Р . Бу ҳолда А ҳодиса мутлақо юз бермайдиган ҳодисадан иборат. 3-мисол. Танга ташлаш тажрибасини қараймиз. А ҳодиса гербли томоннинг тушиши. Танга деформацияланмаган ва бир жинсли материалдан тайёрланган. Танга ташлашнинг кўп серияда гербли ва рақамли томонларининг тушиши ўртача бир хил такрорланади деб кутиш мумкин. Буни танганинг иккала томони “Тенг ҳуқуқли” (тенг имкониятли) деб ифодалаш мумкин. А ҳодиса юз беришининг  нисбий частотаси 2 1 сон атрофида тебранади. Шундай қилиб, N NА   ва демак, 2 1 ) (  А Р бўлади. 4-мисол. Яшикда 15 та шар бор: 10 та оқ 5 та қора. Ушлаб кўриш билан уларни фарқлаб бўлмайди. Яшикдан таваккалига битта шар олинди. Унинг қора шар бўлиш эҳтимолини топинг. Ечиш. Тажриба жуда кўп марта такрорланса шарларнинг “тенг ҳуқуқли”лигидан қора шарнинг чиқиш (эҳтимоли) частотаси тақрибан яшикдаги шарлар ичида қора шарлар ташкил қиладиган “улуш” га тенг бўлади деб ҳисоблаш мумкин, яъни 15 5 . Демак, 3 1 15 5 ) (   А Р . 5-мисол. 36 та картали дастадан битта карта тортиб олинди. Чиллик турдаги картанинг келиб чиқиш эҳтимоли қандай?

Ечиш. Бунда ҳаммаси бўлиб 36 та мавжуд ҳол бўлиб, улардан 9 тасида А ҳодиса (чиллик чиқиши) рўй беради. Демак, нисбий частота 36 9   бўлиб, 4 1 36 9 ) (   А Р . 6-мисол. Берилган объектга қараб милтиқдан бир шароитда 5 та ўқ узилди ва 2 таси мўлжалга тегди. А ҳодиса ўқнинг нишонга тегиши. Œқнинг нишонга тегишининг нисбий частотаси қандай бўлади? Ечиш. Нисбий частота 5 2   бўлади. Чунки, бунда 5 та ҳол мавжуд бўлиб, улардан 2 тасида А ҳодиса рўй берган. Бу ҳолда 5 2 ) (  А Р бўлиши равшан. 7-мисол. Куб формасидаги ўйин соққаси ёқлари 1 дан 6 гача номерланган. Œйин соққаси ташланганда 5 рақами тушиши (А ҳодиса) эҳтимолини топинг. Ечиш. Соққа бир жинсли материалдан тайёрланган деб фараз қилсак, унинг ёқларининг тушиши “тенг ҳуқуқли” бўлади ва 6 1 ) (  А Р деб ҳисоблаш мумкин. 8-мисол. 21 та стандарт ва 10 та ностандарт деталь солинган яшикни ташиш вақтида битта деталь йўқолган, бироқ қандай деталь йўқолгани маълум эмас. Яшикни ташишдан кейин таваккалига олинган деталь стандарт деталь бўлиб чиқди. Стандарт деталь йўқолган бўлиши (А ҳодиса) эҳтимолини топинг. Ечиш. Олинган стандарт деталь йўқолмаганлиги равшан. Қолган 21+10- 1=30 та деталнинг исталган бири йўқолган бўлиши мумкин, шу билан бирга уларнинг орасида 21-1=20 та детал стандартдир. Стандарт детал йўқолган бўлиш эҳтимоли 3 2 30 20 ) (   А Р га тенг. 9-мисол. Рақамлари ҳар хил икки хонали сон ўйланган. Œйланган сон тасодифан айтилган рақамлари ҳар хил икки хонали сон бўлиши эҳтимолини топинг.

Ечиш. 10 дан 99 гача сонлар икки хонали. Рақамлари бир хил икки хонали сонлар 11, 22, 33, 44, 55, 66, 77, 88, 99 лар бўлиб, улар 9 та. 10 дан 99 гача 90 та сон бор. Рақамлари ҳар хил икки хонали сонлар 90-9=81 та. Демак,81 1 ) (  А Р бўлади. 10-мисол. Техник назорат бўлими тасодифан ажратиб олинган 100 та китобдан иборат партияда 5 та яроқсиз китоб топди. Яроқсиз китоблар чиқиши нисбий частотасини топинг. Ечиш. Яроқсиз китоблар чиқиши А ҳодиса бўлсин. А ҳодиса нисбий частотаси А ҳодиса рўй берган синовлар сонининг ўтказилган синовлар жами сонига нисбатига тенг: 05,0 100 5 ) (   А  . 11-мисол. Иккита ўйин соққаси ташланган. Соққаларнинг ёқларида тушган очколар йиғиндиси 7 га тенг бўлиш эҳтимолини топинг. Ечиш. А- ҳодиса очколар сони йиғиндиси 7 га тенг ҳоллар сони 6 та бўлади: 1 6 , 6 1 , 2 5 , 5 2 , 3 4 , 4 3 Демак, 6 1 ) (  А Р . 12-мисол. Танга икки марта ташланган. Ҳеч бўлмаганда бир марта “гербли” томон тушишининг эҳтимолни топинг. Ечиш. Биринчи ташлаганда “герб” тушиш эҳтимоли А 1 бўлсин. Бунда қуйидаги ҳоллар кузатилади: 1) 2) 3) 4) , , ,Г Р Р Г Г Г Р Р

Кўриниб турибдики, тўртта тажрибада “герб” нинг ҳеч бўлмаганда тушиши учта ҳолатда кузатилади. Демак, ҳеч бўлмаганда бир марта “гербли” томон тушиш (А ҳодиса) эҳтимоли 4 3 ) (  А Р . 13-мисол. Яшикда 12 та шар ётибди: 3 та оқ, 4 та қора, ва 5 та қизил шарлар. Таваккалига битта шар олинди. Унинг қора шар чиқиши (А ҳодиса) эҳтимоли қандай? Ечиш. Бу ерда m =4, n =12, 3 1 12 4 ) (    n m А Р . 14-мисол. Яшикда 10 та шар бор: 6 та оқ ва 4 та қора. Таваккалига 2 та шар олинди. Иккала шар ҳам оқ бўлиши (А ҳодиса) эҳтимоли қандай? Ечиш.ж бу масалада мумкин бўлган барча ҳоллар сони 45 2 1 9 10 210     C n та. А ҳодисага қулайлик туғдирувчи ҳоллар сони эса 15 21 56 3 6     Cm . Демак, 3 1 45 15 ) (    n m А Р . 15-мисол. Картон карточкаларда А, О, Л, М ҳарфлар ёзилган. Карточкалар аралаштирилиб, қатор қилиб терилди. ОЛМА сўзининг келиб чиқиши (А ҳодиса) эҳтимоли қандай? Ечиш. Тўртта карточкани ҳар хил жойлаштириш бир-биридан уларнинг тартиби билан фарқ қилади. Мумкин бўлган барча ҳоллар сони n 4 элементдан ўрин алмаштиришлар сонига тенг: n = p 4 =4!=24. Бу ҳоллар “тенг ҳуқуқли”, биргаликда бўлмаган ва бир хил имкониятли. ОЛМА сўзининг келиб чиқишига қулайлик туғдирувчи ҳоллар сони m бирга тенг. Демак, 24 1 )(  nm АР . 16-мисол. 2000 лотерия билети сотилган. Бунда 1 та билетга 100000 сўм, 4 та билетга 50000 сўм, 10 та билетга 20000 сўм, 20 та билетга 10000 сўм, 165 та билетга 5000 сўм, 400 та билетга 1000 сўмдан ютуқ чиқиши белгиланган.

қоган билетлар ютуқсиз. Битта билетга 10000 сўмдан кам бўлмаган ютуқ чиқиш эҳтимоли қандай? Ечиш. Бу ерда m =1+4+10+20=35, n =2000 чунки, 35 та билетга 10000 сўмдан юқори ютуқлар белгиланган. Шунинг учун, 0175,0 2000 35 ) (    n m А Р . 17-мисол. Яшикда 6 та оқ ва 4 та қора шар ётибди. А ҳодиса яшикдан таваккалига олинган 5 та шарнинг 3 таси оқ ва 2 таси қора шар бўлишидан иборат. Бу ҳодисанинг эҳтимоли нимага тенг? Ечиш. Шарларнинг умумий сони 10 га тенг. Шунинг учун барча мумкин бўлган ҳоллар сони 252 5 4 3 2 1 6 7 8 9 10 510           C n ; 3 та оқ шарни 20 !3 4 5 6 36 1     С m усул билан; 2 та қора шарни 6 !2 3 4 24 2    С m усул билан олиш мумкин. Шарларни танлашнинг бу иккала усулини бирлаштириб 3 та оқ ва 2 та қора шар танлаш учун қулайлик туғдирувчи ҳоллар сони m = m 1  m 2 =120 тенглигини топамиз. Демак, 21 10 252 120 ) (    n m А Р . 18-мисол. Œйин соққаси икки марта ташланди. Иккала ташланганда ҳам тушган очколар йиғиндиси 8 тенг бўлиш эҳтимолини топинг. Ечиш. Биринчи ташланганда i очконинг, иккинчи ташланганда эса j очконинг тушишини А ij орқали белгилаймиз. У ҳолда 66 62 61 26 22 21 16 12 11 ... ...... .......... ... ... А А А А А А А А А Кўринишдаги 36 та ҳодисани ўйин соққасини икки марта ташлашдан иборат тажрибанинг элементар натижалари сифатида қараш мумкин. Тушган очколар йиғиндиси 8 га тенг (А ҳодиса) бўлишига қулайлик туғдирувчи

натижалар А 17 , А 26 , А 35 , А 44 дан иборат. Демак, m=4, n=36 бўлиб, 9 1 36 4 ) (   А Р бўлади.

Похожие

Математик статистика (варицион статистика) нинг масалалари (предмети) ва методлари

Математик статистика предмети, асосий масалалари ва тушунчалари

Тўгри чизикларга доир асосий масалалар

Тўғри чизиқларга доир асосий масалалар

Эхтимоллар назариясининг предмети ва унинг иктисодий, техник масалалар учун ахамияти