Макроиkтисод жараёни моделлари - Алгебра - Рефераты

Макроиkтисод жараёни моделлари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

311 KB

Макрои k тисод жараёни моделлари Режа: 1. Миллий иқтисоднинг соддалаштирилган модели 2. Ўсишнинг макромодели 3. Иккинчи тартибли рекуррент тенгламалар 4. Иқтисод динамикаси Бизнес цикллар 6. А сосий мавзулар 7. Таянч иборалар, формулалар 8. С аволлар 9. Машқлар

1. Миллий иқтисоднинг соддалаштирилган модели Миллий иқтисодни соддалаштирилган ҳолатда ўрганамиз: уни ёпиқ (ташқи алоқалар йўқ) ва давлат аралашуви йўқ(мисол учун, ҳеч қандай солиқлар йўқ) деб, ҳисоблаймиз. Бу ҳолда иқтисод ҳолатини қуйидаги кўрсаткичлар белгилайди: Инвестиция (I), Ишлаб чиқариш (Q), Даромад (Y), Истеъмол (C). Бу кўрсаткичларнинг ҳар бири бошқалар билан бевосита ёки билвосита боғланган: инвестициялар ишлаб чиқаришни келтиради, ишлаб чиқаришдан эса даромад ҳосил бўлади, даромаднинг маълум қисми истеъмолга сарфланади, у ўз навбатида яна инвестицияларни талаб қилади ва бу жараён такрорланади. I, Q, Y, C миқдорлар орасидаги боғланишлар кенг маънода талаб ва таклифлар балансини ифодалайди. Ишлаб чиқариш даромад билан балансланади, даромад эса истеъмол ва инвестициялар орасида тақсимланади: (1) Бу тенгликлар мувозанат шартлари деб юритилади. Бу муносабатлар ёрдамида миллий даромадни самарали (effectiv) талаб принципи асосида аниқлаш мумкин. Самарали талаб принципи га биноан агар кузатув давр қисқа вақтни ташкил қилса, бу даврда миллий даромад (ишлаб чиқариш ҳажми) талабни ифодаловчи омиллар билан аниқланади. Ялпи самарали талаб истеъмол ва инвестиция йиғиндиси билан ифодаланади: (2) Истеъмол талабини қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин: (3) бу ерда С-талаб бўлиб, у Y-миллий даромадга чизиқли боғлиқ, с, a-ўзгармас сонлар, Y- даромад ўсганда истеъмол ҳам ўсади; с-коэффициентни истеъмолга оғиш коэффициенти дейилади; a – базис истеъмол ни ифодалайди. (3) формула ёрдамида берилган функцияни чизиқли истеъмол функцияси дейилади. Y m -мувозанатли миллий даромад талаб ва таклифнинг қуйидаги тенглик шарти орқали ифодаланади:

(4) (2), (3)га асосан (5) тенгламадан ìóâîçàíàòëè ìèëëèé äàðîìàä àíè қ ëàíàäè: . (6) èôîäà ìèëëèé äàðîìàä áåðèëãàí èíâåñòèöèÿ áûéè÷à қ àé òàðçäà ûñèøèíè êûðñàòàäè. Øóíèíã ó÷óí óíè èíâåñòèöèÿ ìóëüòèïëè-êàòîðè ¸êè îääèé қ èëèá, ìóëüòèïëèêàòîð äåéèëàäè. Юқоридаги модел статик модел (яъни иқтисоднинг маълум вақтдаги ҳолатини ифодаловчи) бўлиб, унда миллий иқтисоднинг вақт давомида ўзгариши ўрганилмаган. Иқтисод динамикасига оид масалалар кейинги бўлимларда кўрилади. 2. Ûñèøíèíã ìàêðîìîäåëè Áó áўлимда èøëàá ÷èқàðèø қóââàòèíèíã ýôôåêòèâ îøèøèãà èíâåñòèöèÿíè âà êàïèòàë æàìғàðèø æàðà¸íèíè òàúñèð ýòèøèíè ùèñîáãà îëãàí ùîëäà ûñèøíèíã ìàêðîìîäåëèíè ûðãàíàìèç. Ûñèøíèíã ìàêðîìîäåëëари қàòîðèãà, æумладан, èøëàá ÷èқàðèøíèíã ûçãàðìàñ êîýôôèöèåíòëè Õàððîä-Äîìàð ìîäåëè âà èøëàá ÷èқàðèøíèíã ûçãàðóâ÷è êîýôôèöèåíòëè íåîêëàñèê ìîäåëè êèðàäè. Ùàð èêêàëà ìîäåëäà ùàì èøëàá ÷èқàðèø ôóíêöèÿñè ни бир жинсли деб оламиз. Áунда Y - миллий даромад, K -капитал, L -меҳнат бўлиб, марказий ўзгарувчи сифатида капиталнинг меҳнатга нисбати қаралади: . (1) (1)нинг ҳар икки томонини логарифмласак тенглик келиб чиқади. Бу тенгликни t бўйича дифференциаллаймиз. У ҳолда

(2) муносабат ҳосил бўлади, бу ерда , , . Агар деб белгиласак, ишлаб чиқариш функциянинг чизиқли ва бир жинсли бўлганлиги сабабли, уни кўринишда ёзишимиз мумкин. Тенгликнинг ўнг томонини деб белгиласак, (3) муносабатни ҳосил қиламиз. Бу муносабат меҳнат унумдорлиги ни жамғарма билан алоқадорлигини кўрсатади. Энди қуйидаги шартларни қўямиз: 1) ҳар бир вақт оралиғида жамғариш меъёри деб аталувчи катталик (бу ерда С – истеъмол миқдори) ўзгармас бўлсин ва жамғарилган капиталнинг ошиши шу вақтга тўғри келган янги èíâåñòèöèîн талабга òåíã áûëñèí, ÿúíè ; (4) 2) меҳнат таклифининг ўсиши ўзгармас бўлиб, y n га тенг бўлсин, яъни . (5) Бу ерда n -меҳнатнинг ўсиш суръатини характерлайди.

Энди макроиқтисодий ўсишнинг асосий тенгламасини келтириб чиқарамиз. Юқоридаги шартлар асосида (2) тенгламани қуйидагича ёзиш мумкин: . Аммо миллий даромад истеъмол ва жамғармадан иборат бўлганлигидан, яъни бўлгани сабабли, (4)га асосан . Бу ифодани юқоридаги тенгламага қўйилса, (6) ўсишнинг макромодел тенгламаси ҳосил бўлади. (6) тенгламани яна қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: . (7) бўлганда турғун мувозанатга эришилади. Бу ҳолда ўзгармас мувозанат нуқтасини х * десак, иш билан бандликнинг, яъни меҳнатнинг ўсиш суръати ҳосил бўлади: . Агар х нинг бошланғич қиймати х *га тенг бўлмаса, х х *га яқинлашган сари ўсиш чизиғи барқарорлашиб боради, аксинча, х * дан узоқлашган сари чизиқ турғун бўлмайди (1-расм).

1-расмда Кобб-Дуглас неоклассик ишлаб чиқариш функцияси учун капиталнинг меҳнатга нисбатининг ўсиш моделини ифодаловчи графиги тасвирланган. 3. Иккинчи тартибли рекуррент тенгламалар Иқтисодий динамик моделларни ўрганишда рекуррент тенламалардан кенг фойдаланилади. 4-бобда биринчи тартибли рекуррент тенгламалар қўлланган эди. Қуйида иккинчи тартибли рекуррент тенгламалар ҳақида асосий маълумотларни келтирамиз. p, q ва k лар ўзгармас сонлар бўлсин. У ҳолда (1) тенгламани 2-чи тартибли ўзгармас коэффициентли рекуррент тенглама дейилади. (2) тенгламани бир жинсли рекуррент тенглама дейилади. Тенглама ечимлари (3) характеристик тенглама ечимлари ёрдамида топилади. 1) дискриминат бўлса, (3) тенглама илдизлари бўлиб, (2) рекуррент тенгламанинг умумий ечими қуйидаги кўринишга эга: (4) бу ерда ўзгармас сонлар; 2) бўлганда, характеристик тенглама илдизга эга, ва (2) тенгламанинг умумий ечими қуйидагича бўлади: ; (5)

3) D<0 да характеристик тенглама ҳақиқий илдизларга эга эмас. Бу ҳолда (2) рекуррент тенгламанинг умумий ечими (6) формула билан ифодаланади, бу ерда ; Бир жинсли бўлмаган (1) рекуррент тенгламанинг умумий ечими (7) кўринишда бўлади. Бу ерда y* -(1) рекуррент тенгламанинг хусусий ечими, y 0 (t) - бир жинсли тенгламанинг умумий ечими. хусусий ечим сифатида ечимни олиш мумкин. Умумий ечимдаги A 1 , A 2 параметрларни , бошланғич шартлар асосида топилади. 1-мисол. рекуррент тенгламанинг умумий ечимини топинг. Ечиш . Характеристик тенглама иккита ечимга эга: . Демак, умумий ечим (4) га кўра бўлади. 2-мисол. рекуррент тенгламанинг умумий ечимини топинг ва бошланғич шартларни қаноатлантирадиган хусусий ечимни топинг. Ечиш . Характеристик тенглама ечимга эга эмас. Демак, умумий ечим қуйидагича бўлади: бу ерда , Бошланғич шартлардан фойдаланиб коэффициентларни аниқлаймиз: .

Демак, масала ечими қуйидагича бўлади: 4. Иқтисод динамикаси 1 да статик иқтисод модели кўрилган эди. Энди эса ундан фарқли иқтисодий-динамик моделларни, яъни иқтисоднинг ривожланишини ифодаловчи математик моделларни кўриб ўтамиз. Юқоридаги мувозанат шартларини ўзгарувчан ҳолатда кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик, иқтисод кўрсаткичлари бир хил узунликдаги даврлар мобайнида ўлчанмоқда (мисол учун, ҳар йилда). t билан вақт даврини белгилаймиз. Унда кўрсаткичлар t га боғлиқ бўлади ва 1 бўлимдаги мувозанат шартлари қуйидаги кўринишга эга бўлади: . (1) Иқтисоднинг ўзгаришини ёки динамикасини ифодалаш мақсадида асосий кўрсаткичлар орасидаги боғланишларни топиш асосий муаммо ҳисобланади. Қуйида Америкалик иқтисодчи Пауль Самуэльсон томонидан ривожлантирилган мультипликатор- акселератор модели ни кўриб чиқамиз. Бу моделда юқоридаги кўрсаткичларни боғловчи шартлар қўйилади. 1. Бу йилги истеъмол аввалги йилдаги даромадга чизиқли боғлиқ: . (2) 2. Бу йилги инвестициялар олдинги йиллардаги ишлаб чиқаришнинг ўсишига чизиқли боғлиқ: (3) бу ердаги ўзгармас v акселерация коэффициенти дейилади. Бу шартларни биргаликда кўрилса, фақат Y га боғлиқ тенгламани ҳосил қилиш мумкин:

ёки (4) 2 нчи тартибли рекуррент тенглама ҳосил бўлади. Бу тенглама вақтга боғлиқ бўлмаган хусусий ечимга эга (бу ечимни шартларни (4)га қўйиб, топилади). Тенгламани ечиш учун унинг характеристик тенгламасини тузамиз ва қуйидаги 3та ҳолни кўриб чиқамиз: 1)характеристик тенглама дискриминанти Бунда характеристик ечимлар ( 6 ) бўлади ва рекуррент тенгламанинг умумий ечими (7) бўлади. Бу ерда А 1 , A 2 - ўзгармас параметрлар. 2) ёки . Бунда характеристик тенглама иккита устма-уст тушувчи ечимга эга ва рекуррент тенг-ламанинг умумий ечими қуйидаги кўринишда бўлади: . (8) 3) D <0. Бунда характеристик тенглама ҳақиқий ечимга эга эмас, рекуррент тенгламанинг ечими тебранувчи чизиқни ифодаловчи

(9) муносабатдан иборат бўлиб, бу ерда . Бунда, агар бўлса, тебраниш амплитудаси камайиб боради ва t нинг қиймати ошиши билан Y(t) Y * га яқинлашиб боради. Аксинча, бўлса, тебраниш амплитудаси ортиб боради ва t нинг катта қийматларида Y(t) нинг қийматлари ҳам катталашади. Ечимнинг тебранувчанлиги унда қатнашган sin t ва cos t функ-цияларнинг даврийлигидан келиб чиқади. Мисол сифатида 3 да қаралган 2-мисол ечимини келтириш мумкин: Биринчи бир нечта y(t) ларни ҳисобласак, қуйидаги кетма-кетлик ҳосил бўлади: 2;3;3;3,83;-3;-7;-7;12,4;17;… Кўриниб турибдики, бу ечим ўсувчи амплитуда билан тебранмоқда. Умуман олганда, рекуррент тенгламанинг ечимлари унга мос характеристик тенглама ҳақиқий ечимларга эга бўлган ҳолда ҳам тебранувчилик хоссасига эга бўлиши мумкин. Шу муносабат билан қуйидаги мисолни кўрайлик. 3-мисол. тенгламанинг бошланғич шартларни қаноатлантирадиган ечимини топинг ва уни изоҳланг. Ечиш. Масаланинг ечими бўлади. Ёки Охирги тенгликдан кўринадики, t ўсиб борган сари y(t) ифода мусбат ва манфий қийматларни қабул қилади, ва бу қийматлар модул бўйича чексиз ўсиб боради. Демак, ечим ўсувчи амплитуда билан тебранувчи бўлар экан. Бизнес цикллар Юқорида келтирилган динамик моделлар айрим ҳолларда тебранувчи характерга эга эканлигини кўриб ўтдик. Иқтисодий ўзгаришларни тўлқинсимон кўринишдаги

ривожланишига тегишли қонуниятларни топиш иқтисодчилар этиборини доимо жалб қилиб келади. Бу муаммо бизнес - цикл (business cycle) муаммоси деб юритилади. Фараз қилайлик, t -йилда миллий даромад Y(t) рекуррент тенглама билан аниқлансин. (1)га мос характеристик тенгламанинг ечимларини аниқлашда 3та ҳолни кўриб чиқамиз: 1) . У ҳолда . Кўриниб турибдики, 0<z 1 <z 2 . (1) тенламанинг умумий ечими (2) тенглик билан ифодаланади, бу ерда хусусий ечим муносабатни бошқача кўринишда ифодалаймиз: ( 3) Бу ердан вақт ўтиши билан Y(t) нинг қийматларини ифода қийматлари билан алмаштириш мумкинлиги келиб чиқади. Аниқроғи, агар бўлса, Y(t) чексиз катталашади (кичиклашади). 2) . Бунда тенглама ечими қуйидагича бўлади: , (4)

бу ерда . t нинг катта қийматларида Y(t) га яқинлашади ва A 1 нинг қийматига қараб: бўлса, Y(t) чексиз катталашади (кичиклашади). 3) . Бунда тенглама ечими қуйидагича бўлади: (5) бу ерда . Бу ҳолатда ечимнинг тебранувчан бўлиши v –акселерация коэффициентига боғлиқлиги 4 бўлимда кўрсатилди. Шундай қилиб, биз кўриб чиққан миллий иқтисод моделида бир нечта турдаги ҳолатлар мавжуд бўлиб, уларнинг энг эътиборлиги параметрларнинг баъзи қийматларида жараённинг тебранувчан хусусиятга эга бўлишидир. Хусусан, бўлганда миллий даромад Y(t) тебранувчан характерга эга, ва v>1 бўлганда, ўсувчи амплитуда билан тебранади, v<1 да эса камаювчи амплитуда билан қийматга яқинлашади.

Похожие

Ишлаб чиkариш моделлари

Чегаравий оптимизация моделлари

Тармоклараро баланс моделлари

Чизикли буль дастурлаш моделлари

Баъзи чизиқли дастурлаш масалаларининг математик моделлари