Баъзи чизиқли дастурлаш масалаларининг математик моделлари - Алгебра - Рефераты

Баъзи чизиқли дастурлаш масалаларининг математик моделлари

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

128 KB

Баъзи чизиқли дастурлаш масалаларининг математик моделлари 1- Мисол. Ёқилғи масаласи . Икки нав, яъни икки хил ёқилғидан иккита А ва В аралашма тайёрлаш керак. А аралашманинг 60 (фоизи) 1- нав ёқилғидан, 40 фоиз 2- нав ёқилғидан иборат бўлсин. А аралашманинг 1 кг 100 сўм, В аралашманинг 1 кг 120 сўм бўлиб, 1- нав ёқилғидан 50 тонна, 2- нав ёқилғидан 30 тонна бўлса, энг кўп фойда келтирадиган аралашманинг режасини, яъни математик моделини тузинг. Ечиш. Қулайлик учун берилган нарсаларни қуйидаги жадвалга киритайлик: Хом ашё турлари Хом ашё захираси А нинг 1 тоннаси учун В нинг 1 тоннаси учун 1- нав 50 т 60%=0,6 80%=0,8 2-нав 30 т 40%=0,4 20%=0,2 1 тонна аралашманинг нархи 100000 120000 А аралашмадан х 1 тонна, В аралашмадан х 2 тонна тайёрлансин. А аралашманинг 1 тоннаси 100000 сўм бўлса, х 1 тоннаси 100000х 1 сўм бўлади. В аралашманинг 1 тоннаси 120000 сўм бўлса, х 2 тоннаси 120000 х 2 сўм бўлади. Демак, бу ҳолда мақсад функция f =100000х 1 +120000х 2 кўринишида бўлиб шу функциянинг энг катта (максимум) қийматини топиш керак. Ҳисоблашларни соддалаштириш мақсадида қулайлик учун мақсад функцияни 1000 га бўлсак, ва F деб белгиласак, F = 1000 f бўлиб, мақсад функция қуйидагича бўлади: F =100 x 1 +120 x 2

Агар А аралашманинг ҳар бир тоннасига 0,6 (60%) тонна 1- нав ёқилғи кетса, х 1 тоннасига 0,6 х 1 тонна 1- нав ёқилғи кетади. Худди шунингдек В аралашманинг х 2 тоннасига 0,8 х 2 тонна 1- нав ёқилғи кетади. Маълумки буларнинг йиғиндиси 50 тоннадан ошиб кетиши керак эмас: 0,6х 1 +0,8х 2  50 Худди шунингдек, 2- нав ёқилғи учун мулоҳаза қилсак, 0,4 х 1 + 0,2 х 2  30 келиб чиқади. Шундай қилиб, F =100 x 1 +120 x 2 (1) мақсад функциянинг х 1 , х 2 лар қуйидаги        0 , 0 30 2, 0 4, 0 50 8, 0 6, 0 2 1 2 1 2 1 x x x x x x (2) чекланиш тенгсизликлар системасини қаноатлантирадиган қийматларида энг катта қийматини топиш керак. 2-мисол. Хом ашёдан фойдаланиш масаласи. Бирор корхона икки хил A 1 A 2 маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун уч хил яъни B 1 , B 2 , B 3 хом ашёлардан фойдалансин. Хом ашёнинг миқдорлари, маҳсулот бирлигини тайёрлаш учун сарфланадиган хом ашё бирлигининг миқдори ва ҳар бир маҳсулот бирлигидан келадиган фойданинг сон қиймати (сўмда) қуйидаги жадвалда берилган бўлсин: Хом ашё хиллари Хом ашё миқдори Битта маҳсулот учун сарфланадиган хом ашё миқдорлари. А 1 А 2 B 1 20 2 5 B 2 40 8 5 B 3 30 5 6 Бир бирлик маҳсулотдан келадиган фойда 50 40 Агар A 1 маҳсулот бирлигининг миқдорини x 1 , A 2 маҳсулот бирлигининг миқдорини x 2 десак ва бу x 1 , x 2 ларни тайёрлаш учун сарф бўлган хом ашё бирлигини ҳамда хом ашё миқдорини назарда тутсак, қуйидаги чекланиш

тенгсизликлар (шартлари) келиб чиқади:          0 ; 0 30 6 5 40 5 8 20 5 2 2 1 2 1 2 1 2 1 x x x x x x x x (1) Бу тенгсизликлар маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун сарф қилинадиган хом ашёнинг берилган хом ашёдан ошиб кетмаслигини кўрсатади. Агар A 1 , A 2 маҳсулотлар ишлаб чиқарилмаса, х 1 =х 2 =0 бўлар эди. Шунинг учун х 1  0; х 2  0 бўлади. Агар A 1 хилдаги бир бирлик маҳсулотдан 50 сўм фойда олсак, у ҳолда шу A 1 маҳсулотдан х 1 миқдор ишлаб чиқарадиган бўлганимиз учун ундан келадиган умумий фойда 50 х 1 сўм бўлади . Худди шунингдек, A 2 маҳсулотдан келадиган умумий фойда 40 х 2 сўм бўлади. Бу холда А 1 , А 2 маҳсулотлардан келадиган умумий фойда эса 2 1 40 50 x x f   (2) кўринишдаги чизиқли функция орқали ифодаланади. (2) нинг эса мақсад функция эканлиги бизга маълум. Шундай қилиб қўйилган масаланинг математик модели (1) тенгсизликлар системаси ва (2) тенгламадан иборат бўлиб, (1) тенгсизликлар системасининг шундай манфий бўлмаган х 1 =х 1 0 , х 2 =х 2 0 ечимларини топайликки, натижада (2) мақсад функция энг катта (максимум) қийматга эришсин. Бу масала кейинчалик график усулда ечилади. Бу масалани қуйидагича умумлаштириш ҳам мумкин. Фараз қилайлик, корхона n хил j A ( n j ,1 ) маҳсулотларини тайёрлаш учун m хил iB ( m i ,1 ) хом ашёлардан фойдалансин. Хом ашё захира миқдорлари ib ( m i ,1 ) бўлсин. j A - маҳсулотни тайёрлаш учун кетадиган B i ҳом ашё миқдорини ija ва шу j A - маҳсулот сотилгандан (реализация қилингандан) кейин олинадиган фойдани jc ( n j ,1 ) деб, қуйидаги жадвалга киритайлик.

Хом ашё хиллари Хом ашё миқдорла рj A - маҳсулотни тайёрлаш учун кетадиган хом ашё миқдори a ij A 1 A 2 A 3 .... A n B 1 b 1 a 11 a 12 a 13 .... a 1n B 2 b 2 a 21 a 22 a 23 .... a 2n ... ... .... .... .... .... .... B m b m a m1 a m2 a m3 .... a mn Бир бирлик маҳсулотдан келадиган фойда С 1 С 2 С 3 .... С n Агар j A маҳсулотдан х j ( j =1, n ) та ишлаб чиқариш керак бўлса, қўйилган масаланинг математик моделини қуйидагича ифодалаш мумкин: n nx c x c xc f     ... 2 2 11 (3) мақсад функциянинг                  n i j m i i x b b x a x a x a b x a x a x a b x a x a x a j i m n mn m m n n n n , , , , 0 , 0 ... ...... .......... .......... .......... .......... ...... 2 2 1 1 2 2 2 22 1 21 1 1 2 12 1 11 (4) чекланиш шартларини қаноатлантирувчи энг катта (максимум) қиймати топилсин. 3- мисол. Дастгохларни юклаш масаласи. Завод буюртма бўйича В 1 маҳсулотдан 5000 дона, В 2 маҳсулотдан 3500 дона ишлаб чиқариш керак. Бу буюртмаларни бажариш учун учта А 1 , А 2 , А 3 дастгоҳлардан фойдаланиш мумкин. Бу дастгоҳларнинг ҳар биридан икки хил маҳсулот тайёрлашда фойдаланиш мумкин. Бу дастгоҳларнинг биринчи 90 соат, иккинчи 70 соат, учинчиси 80 соат ишлаши мумкин. Ҳар бир дастгоҳнинг ишлаш соатлари ва

ҳар бир ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг таннархи қуйидаги жадвалда келтирилган. Махсу- лотлар Махс у- лот сони Дастгоҳлар А 1 А 2 А 3 В 1 5000 4 15 6 25 10 20 В 2 3500 8 10 5 8 7 30 ишлаб чиқариш соати 90 70 80 Бу ерда 15, 25, 20, 10, 8, 30 лар дастгоҳларнинг бир соат ишлаб чиқарадиган маҳсулотлар сони. 4, 6, 10, 8, 5, 7 лар ҳар бир маҳсулотнинг таннархи. Биздан сўраладики, шу учта дастгоҳлардан шундай фойдаланиш режасини тузингки, натижада тайёрланадиган В 1 , В 2 маҳсулотларнинг таннархи энг кичик бўлсин. Агар А 1 , А 2 , А 3 дастгоҳларнинг В 1 маҳсулотни тайёрлаш соатларини мос равишда х 1 , х 2 , х 3 десак, В 2 маҳсулот учун эса х 4 , х 5 , х 6 десак, қўйилган масаланинг математик модели қуйидагича бўлади:                6 , 1 , 0 807090 3500 30 8 10 5000 20 25 15 6 3 5 2 4 1 3 2 1 3 2 1 i x x x x x x x x x x x x x i

тенгламалар ва тенгсизликлар системасининг шундай манфий бўлмаган ечимини топиш керакки, натижада6 5 4 3 2 1 210 40 80 200 150 60 x x x x x x f       мақсад функция энг кичик қийматга эришсин. 4-мисол. Рацион тузиш масаласи. Бирор жониворни ҳар куни овқатлантириш учун миқдори 9 бирликдан кам бўлмаган В 1 тўйимли модда, миқдори 8 бирликдан кам бўлмаган В 2 тўйимли модда ва миқдори 12 бирликдан кам бўлмаган В 3 тўйимли моддалардан икки хил А 1 ва А 2 озуқа тайёрлаш керак бўлиб, ҳар бир озуқадаги тўйимли моддаларнинг миқдори ва ҳар бир озуқа миқдорининг нархлари қуйидаги жадвалда берилган бўлсин. Тўйимли моддалар Тўйимли мод. миқ. 1 кг озуқадаги тўйимли модда бирлиги миқдори А 1 А 2 В 1 9 3 1 В 2 8 1 2 В 3 12 1 6 1 кг озуқа нархи 4 6 Агар А 1 озуқадан х 1 кг, А 2 озуқадан х 2 кг тайёрлаш керак бўлса, қўйилган масаланинг математик моделини тузинг. А 1 , А 2 озуқаларни тайёрлаш учун кетадиган умумий харажат яъни мақсад функция 2 1 6 4 x x f   (1) кўринишда бўлиб, бу функциянинг энг кичик қийматини топиш яъни энг кам харажатни топиш керак. Чекланиш шартлари эса қуйидаги тенгсизликлардан иборат бўлади.          0 0 12 6 8 2 9 3 2 1 1 2 1 2 1 2 1 x x x x x x x x (2) Демак, қўйилган масаланинг математик модели (1) мақсад функциянинг х 1 ,х 2 лар (2) тенгсизликлар системасини қаноатлантирадиган манфий бўлмаган ечимларида энг кичик қийматини топишдан иборат.

Похожие

Математик дастурлаш

Чизикли буль дастурлаш моделлари

Фурье ядроси. Математик физика масалаларининг корректлиги

Математик дастурлаш фанининг асосий масаласи ва математик модели

Чизиқли дастурлаш масалаларини график усулида ечиш