Fizikaviy va texnikaviy masalalarni yechishda aniq integralni qo`llash - Алгебра - Рефераты

Fizikaviy va texnikaviy masalalarni yechishda aniq integralni qo`llash

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

540 KB

Fizikaviy va texnikaviy masalalarni yechishda aniq integralni qo`llash Reja: 1. Moddiy nuqtaning statik momenti va og`irlik markazi 2. Tekis egri chiziqning statik momenti va og`irlik markazi 3. Tekis figuralarning statik momenti va og`irlik markazi 4. Kuch ishini hisoblash

1. Moddiy nuqtaning statik momenti va og`irlik markazi Faraz qilaylik, XOY koordinatalar tekisligida quyidagi moddiy nuqtalar sistemasi berilgan bo`lsin:      . , , , , , , 2 2 2 1 1 1 n n n y x A y x A y x A  (1) Bu nuqtalarning massalari mos ravishda nm m m , , , 2 1  (2) dan ibort bo`lsin. U holda, moddiy nuqtalarning OX o`qqa nisbatan statik momenti  x M quyidagidan iborat bo`ladi: , 2 2 11 n n x y m y m y m M      (3) yoki    n i c ii x my y m M 1 . ( 3 ) OY o`qqa nisbatan statik momenti esa n n y x m x m x m M      22 11 (4) yoki    n i c ii y mx x m M 1 . ( 4 ) Ta`rif: nm m m m      2 1 bo`lganda         m M m M y x x y c c , ; koordinatali nuqtaga moddiy nuqtalar sistemasining og`irlik markazi deyiladi. Og`irlik markazining koordinatalari ( 3 ) va ( 4 ) larga asosan quyidagi formulalar orqali topiladi: , 1 1       n i i n i ii y c m y m m M x (5) . 1 1       n i i n i ii x c m x m m M y (6) Misol. 1   N L K m m m birlik massalari qo`yilgan L K , va N nuqtalarning og`irlik markazi uchburchak medianalarining kesishish nuqtasi bo`lishini ko`rsating. y

Yechilishi. L K , , N nuqtalarni y 0 L koordinatalar sistemasida tasvirlashda K nuqtani koordinatalar markaziga, L 0 K C x va N nuqtalarning o`rtasi, ya`ni С nuqtani OX o`qida yotadigan qilib - y 0 N joylashtiramiz. U holda, K nuqtaning koordinatalari  0;0 , L nuqtaning ordinatasi ,0y N nuqtaning ordinatasi  0y  dan iborat bo`ladi. Bundan ko`rinadiki, С og`irlik markazining cy ordinatasi quyidagidan iborat bo`ladi: 0 2 0 2 1 1 1 0 0 0       y y yc . Demak, С nuqta OX o`qida yotishi ma`lum bo`ldi. Agar massalar uchta nuqtaga emas, balki figuraning hamma joyiga tekis qo`yilgan bo`lsa, bunday figuralarning statik momentini topishda yig`indining o`rniga integraldan foydalaniladi. 2. Tekis egri chiziqning statik momenti va og`irlik markazi ] , [ b a oraliqda uzluksiz hosilaga ega bo`lgan AB egri chiziqli  x f funksiya berilgan bo`lib, u L uzunlikka ega bo`lsin. Bunda AB egri chiziqni bir jinsli, ya`ni chiziqli zichligi  o`zgarmas, soddalik uchun 1  deb qaraymiz. AB egri chiziqning OX va OY o`qlarga nisbatan statik momentlarini hamda egri chiziqning y A 3 B=A n og`irlik markazini topamiz. Buning A 2 C(x c ,y c ) uchun AB egri chiziqni A 1       B y x A y x A y x A A n n n   , , , , , , 1 1 1 0 0 0  A=A 0 y c nuqtalar orqali n ta bo`lakka x ajratamiz. Bu nuqtalarga l parametrning 0 x c L l l l l n       2 1 0 0 qiymatlari mos kelsin. l parametr A nuqtadan boshlangan yoydan iborat. 1i iA A yoyning uzunligini , 1 i i i l l l    

shu yoyning massasini esa im bilan belgilaymiz. U holda, 1  bo`lganda massa quyidagicha bo`ladi: .i i i l l m      Qism yoyning uzunligini moddiy nuqta deb qarasak, u holda, uning og`irlik markazi unga mos keladigan qism yoy uzunligiga teng bo`ladi, ya`ni i i l m    . Moddiy nuqtaning OX o`qdan iy , OY o`qdan esa ix masofalarda yotganligini e`tiborga olsak, quyidagi tenglamalar o`rinli bo`ladi:            i i i i i i i i i i l x m x My l y m y Mx va     i i i x x f l      2 1 bo`lganligi sababli,                       . 1 1 2 2 i i i i i i i i x x f x My x x f x f Mx va U holda, AB egri chiziq bo`laklari yig`indisining 0 } { max1     i ni l  dagi limitlari quyidagilardan iborat bo`ladi:                  n i b a i i x dx x f x f l x f M 1 2 0 , 1 lim (7)              n i b a i i y dx x f x l x M 1 2 0 , 1 lim (8)          b a dx x f l m . 1 2 (9) (5)-(9) formulalardan foydalanib, tekis egri chiziq og`irlik markazining formulalarini hosil qilamiz:         , 1 12 2        b a b a c dxxf dxxfx x (10)           . 1 1 2 2        b a b a c dx x f dx x f x f y (11)

Agar  x f ni  x f y va         b a dx x f L 2 1 ekanligini e`tiborga olsak, (10) va (11) ni soddalik uchun quyidagi ko`rinishlarda yozish ham mumkin:   , 1 2 L dx y x x b a c     (12)   . 1 2 L dx y y y b a c     (13) (13) formuladan:  dx y y y L b a c 2 1      (14) hosil bo`ladi. (14)ning ikkala tomonini 2 ga ko`paytirib, quyidagi formulaga ega bo`lamiz:   , 1 2 2 2dx y y L y b a c       (15) (15)ning chap tomoni cy radiusli aylana uzunligini, o`ng tomoni esa AB yassi egri chiziqning OX o`qi atrofida aylanishidan hosil bo`lgan sirt yuzasini ifodalaydi, ya`ni S lyc  2 . Demak,  dx y y L b a 2 1     yoy uzunligining ,  dx y y S b a 2 1 2     esa aylanma jism sirtining yuzini topish formulasidir. Yuqridagilarni xulosalash uchun quyidagi Gulden teoremasini keltiramiz: Teorema. Tekis egri chiziqni shu chiziq bilan kesishmaydigan biror o`q atrofida aylantirishdan hosil qilingan sirtning yuzi bu chiziq uzunligini C og`irlik markazi tomonidan chizilgan aylana uzunligiga ko`paytirilganiga tengdir. Misol. 2 2 x R y   (bunda R x R    ) yarim aylananing koordinata o`qlariga nisbatan statik momentini va og`irlik markazi koordinatalarini toping.

Yechilishi. Berilgan funksiya, ya`ni yarim aylana formulasidan hosila olamiz.   . 2 2 2 2 2 2 2 2 x R x x R x x R y        U holda,   . 1 2 2 2 x R R y     (7) va (8) formulalarni qo`llab x M va y M ni topamiz:           R R R R x R dx R dx x R R x R M 2 2 2 2 2 2 hamda .0 2 2 2 2         R R R R y x R R dx x R R x M Yarim aylananing uzunligi R L  2 ga tengligi ma`lum. (12) va (13) formulalarni qo`llab, og`irlik markazining koordinatalarini topamiz: 0 2 0   R xc va . 2 2 2 2   R R R yc   Demak,      R C 2;0 . 3. Tekis figuralarning statik momenti va og`irlik markazi ] , [ b a oraliqda a x va b x to`g`ri chizig`lar hamda OX o`q bilan chegaralangan, manfiymas egri chiziqli trapesiya  x f y funksiya orqali berilgan. Egri chiziq massasi 1  zichlikda uzluksiz taqsimlangan bo`lsin. U holda, egri chiziqli trapesiyaning massasi uning yuzasini son qiymatiga teng. Egri chiziqli trapesiyaning y statik momentlari x M va y M ni  x f y topish uchun uni i n a b a xi    ( n i , ,2,1,0   ) nuqtadan o`tuvchi y 2 1 va ordinata o`qiga parallel 0 a x b x bo`lgan to`g`ri chiziqlar yordamida x n ta bo`lakka ajratamiz. Ajratilgan bo`laklardan birining massasi i i i x y S    dan iborat. Bo`lakning og`irlik markazi       2, i i y x ni hisobga olib, quyidagilarni hosil qilamiz:

, 2 2 2 i i i i i ix x y y x y M       .i ii i i i iy x yx x x y M       Ularning barchasining yig`indisini 0 } { max1     i ni x  dagi limitini topamiz:        n i b a i x dx y x y M 1 2 2 0 , 2 1 lim2 1  (16)         n i b a i y xydx x y x M 1 0 lim (17)         n i b a i S ydx x y m 1 0 . lim (18) (18) formula berilgan egri chiziqli trapesiyaning massasidan iborat. (10) va (11) yoki (12) va (13) dan og`irlik markazining koordinatalarini aniqlaymiz: ,     b a b a y c ydx ydxx m M x (19) . 2     b a b a x c ydx ydx y m M y (20) (20) tenglamaning ikkala tomonini m2 ga ko`paytiramiz:    b a c dx y m y . 2 2   (21) Hosil bo`lgan tenglamaning o`ng tomoni aylanish jismining hajmi formulasidir. Agar S m  ekanligini e`tiborga olsak, (21)ni quyidagicha ifodalash mumkin bo`ladi: . 2 cy S V    (22) Tekis figurani u bilan kesishmagan o`q atrofida aylanishidan hosil bo`lgan jismning hajmi- shu figura yuzining shu shakl og`irlik markazi chizgan aylana uzunligi bilan ko`paytimasiga teng. Bu Guldenning ikkinchi teoremasi edi.

2-misol. Plastinka  , sin t ta x    t a y cos 1  (bunda  2;0 t ) sikloidaning bitta arkasi va asosi bilan plastinkaning OX o`qqa nisbatan statik momentini toping. Yechilishi: Plastinkaning OX o`qqa nisbatan statik momentini topish uchun (16) formuladan foydalanamiz:            2 0 2 0 3 3 3 2 . 2 5 cos 1 2 1 2 1 a dt t a dx y M x 3-misol. 2 2 2 r y x    0y yarim aylana og`irlik markazining koordinatalarini toping. Yechilishi: Berilgan yarim aylananing og`irlik markazi ordinatasini topish uchun Guldenning ikkinchi teoremasi, (29) formuladan foydalanamiz, ya`ni: cy S V 2  dan . 2 S v yc   Aylanish jismi shar bo`lganligi sababli uning hajmi 3 3 4 r V   , yarim aylana yuzasi 2 2r S  . U holda,     3 4 2 2 3 4 2 3 r r r yc   . Figura OY o`qiga nisbatan simmetrik bo`lganligi uchun .0 cx Shuning uchun og`irlik markasi     3 4;0 r С dan iborat bo`ladi. Mustaqil yechish uchun mashqlar №75. 0 ,1 , 2    y x y x y va 3x chiziqlar bilan chegaralangan figuraning yuzini toping. №76. 2 ,   y x y va 0 x chiziqlar bilan chegaralangan figuraning yuzini toping. №77.   x x f y   1 va  2 2 2 x x f z    figuralar bilan chegaralangan figuraning yuzini toping.

№78. 23 x y yarimkubik parabolaning 0 x dan 5x gacha bo`lgan yoyi uzunligini toping. №79. x y 2 2 (bunda 2 0 ,0    x y ) parabolaning OX va OY o`qlarga nisbatan statik momentilarini toping. №80. x y cos kosinusoida yoyining (bunda 2 2   x   ) OX o`qqa nisbatan statik momentini toping. №81. , 2 x y OX o`q va 1x chiziqlar bilan chegaralangan figuraning og`irlik markazini toping. №82. x y 20 2 va y x 20 2 chiziqlar bilan chegaralangan figuraning og`irlik markazini toping. №83. 2 4 x y   va 0y chiziqlar bilan chegaralangan koordinatalarini toping. №84. Guldenning birinchi teoremasidan foydalanib, a radiusli yarim aylananing og`irlik markazini toping. №85. Gulden teoremasidan foydalanib, H balandlik, va asos radiusi r bo`lgan konusning yon sirti va hajmini toping. 4. Kuch ishini hisoblash O`zgarmas F kuch OX o`qi bo`ylab yo`naltirilgan hamda uning P nuqtasi OX o`qi bo`ylab  b a, kesmada joylashgan bo`lsin. U holda, shu kesmada kuchning bajargan ishi ab F A  (1) formula yordamida hisoblanadi. Agar F kuch o`zining kattaligini o`zgartirsa, kuch ishini (1) formula yordamida hisoblashning imkoni bo`lmay qoladi. Shuningdek, kuch bajargan ishni hisoblashda ko`pincha quyidagi Guk qonunidan foydalaniladi: , kx F  (2)

bunda F -kuch, x - prujinaning F kuch ta`sirida absolyut uzayishi, k - proporsionallik koeffisiyenti. Biz quyidagi o`zgaruvchan F kuch ishini hisoblashga doir masalani qaraymiz. Masala. Birorta F kuch OX o`q bo`yicha yo`naltirilgan bo`lsin. ) (x F kuchning  b a, kesmadagi ishini hisoblang. Yechilishi: Berilgan F kuch OX o`qi bo`yicha yo`nalgan bo`lsa, uning kattaligi x ga bog`liq bo`ladi, ya`ni ). (x F F  Aniq integral integrallar yig`indisining limiti ekanligini e`tiborga olib,  b a, kesmani b x x x x x а k k            1 2 1 0 nuqtalar yordamida kichik qismlarga ajratamiz. Bunda ) (x F kuch 1kx dagi qiymatini  k k x x ,1 kesmada ham saqlaydi deb qaraymiz, ya`ni  .1kx F U holda, (1) formula yordamida ) (x F kuch ishini hisoblab,   1 1     k k k x x x F A (3) ekanligini topamiz. Shuningdek,  b a, dagi barcha kichik kesmalarda ) (x F kuchning bajargan ishlarini topib, quyidagi jadvalni tuzamiz: Kesmalar tartibi Kesma uzunligi Kuch kattaligi Kuchning kesmadagi ishi 1 a x 1 ) (a F ) (a F ( a x 1 ) 2 1 2 x x  ) ( 1x F ) ( 1x F ( 1 2 x x  ) 3 2 3 x x  ) ( 2x F ) ( 2x F ( 2 3 x x  ) . . . . . . . . . . . . k 1  k k x x ) ( 1kx F ) ( 1kx F ( 1  k k x x ) 1k k k x x  1 ) ( kx F ) ( kx F ( k k x x  1 ) . . . . . . . . . . . . n 1  nx b ) ( 1nx F ) ( 1nx F ( 1  nx b ) Alohida – alohida kesmalarda bajarilgan ishlarning yig`indisi quyidagicha bo`ladi:           . ) ( 1 1 2 3 2 1 2 1 1           n n n x b x tF x x x F x x x F a x a F A  (4) Ushbu yig`indi – integral yig`indidan iboratdir. Ma`lumki, integral yig`indining limiti aniq integraldir, ya`ni:

   b a dx x F .Demak, ) (x F kuchning  b a, kesmada bajargan ishi aniq integraldan iborat ekan:     b a dx x F A . (5) 1-misol.  1,0 kesmada 1 ) (   x x F tenglama bilan berilgan F kuchning bajargan ishini toping. Yechilishi: Kesmaning chegaralari 0a va 1 b dir. U holda, (5) formuladan foydalanib, quyidagi integralni hisoblaymiz:               1 0 1 0 2 .1 3 1 2 1 2 1 x x dx x A Demak, F kuchning berilgan kesmada bajargan ishi .2 3  A 2-misol. Kesmaning chegara nuqtalari 2  a va 2 b bo`lganda xxF  2 tenglama yordamida berilgan F kuchining bajargan ishini hisoblang. Yechilishi: (5) formuladan foydalanib, A ishni topamiz:                  2 2 2 2 2 3 2 .4 2 4 3 8 2 4 3 8 2 3 x x dxx x A Demak, bajarilgan ish 4  A ekan. 3-misol: Prujinani 0,04m qisish uchun 24 Joul ish bajarilishi ma`lum bo`lsa, uni 0,2 m qisish uchun qanday ish bajarish lozim? Yechilishi: Berilganlarga ko`ra, prujina qisilgan kattalik 0,04m, bajarilgan ishi esa 24 Joul ekanligi ma`lum. U holda, (5) formulaga asosan:      04,0 0 04,0 0 2 . 0008,0 2 0016,0 2 24 k k xk kxdx U holda, , 24 0008,0  k  . / 30000 0008,0 24 м H k   Endi prujinani 0,2 m qisish uchun qancha ish bajarish lozimligini topamiz:        2,0 0 2,0 0 2 2,0 0 2 . 600 15000 2 30000 30000 Ж x x xdx А

Adabiyotlar : 1. Abdalimov V., Solixov Sh. Oliy matematika qisqa kursi.- Toshkent: O`qituvchi, 1981. 2. Bogomolov N.V. Matematikadan amaliy mashg`ulotlar. – Toshkent: O`qituvchi, 1984. 3. Vigodskiy M.Ya. Spravochnik po v ы sshey matematike.-Moskva: Nauka, 1977. 4. Glagolev N.S. va boshqalar. Matematika, III qism. - Toshkent : O`qituvchi, 1947. 5. Kachenovskiy M.I. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. 2- qism. –Toshkent: O`qituvchi, 1982 .

Похожие

Aniq integralni taqribiy hisoblash

Aniq integralning mutaxassislikka oid masalalarni yechishga tadbiqi

Nyuton - leybnits formulasi. O’zgaruvchini almashtirish va bo’laklab integrallash yordamida aniq integralni hisoblash

Kvadratur formulalarni qo`llash tuqrisida ayrim mulohazalar. Runge qoidasi

Aniq integral