Aniq integralning mutaxassislikka oid masalalarni yechishga tadbiqi - Алгебра - Рефераты

Aniq integralning mutaxassislikka oid masalalarni yechishga tadbiqi

Загружено в:

16.12.2019

Скачано:

0

Размер:

126 KB

Aniq integralning mutaxassislikka oid masalalarni yechishga tadbiqi Reja: 1. Egri chiziq massasini hisoblash 2. Moddiy nuqtaning tezlik bo`yida bosib o`tilgan yo`lini hisoblash 3. O`zgaruvchan kuchning bajargan ishini, suyuqlikning plastinkalarga ta`sir etuvchi bosim kuchini hisoblash 4. Jismning sovush tezligi, xamir achishida achitqi (ferment)ning o`sish tezligi 5. Chiziq va doiraning inersiya momentlarini, tekis shakilning og`irlik markazini hisoblash

Tayanch iboralar va tushunchalar Egri chiziq massasi, moddiy nuqtaning tezlik bo`yida bosib o`tilgan yo`li, o`zgaruvchan kuchning bajargan ishini, suyuqlikning plastinkalarga ta`sir etuvchi bosim kuchi, jismning sovush tezligi, xamir achishida achitqi (ferment)ning o`sish tezligi, chiziq va doiraning inersiya momentlari, tekis shakilning og`irlik markazi 1. Egri chiziq massasini hisoblash Dekart koordinatalari sistemasida  yassi egri chiziq y=f(x) ( b x a   ) tenglama bilan berilgan bo`lib, (x;y)   nuqtadagi chiziqli zichlik ) , ( y x  bo`lsin. Bu holda egri chiziq massasi ) ) ( 1 ) ( ; ( ) ; ( 12 dxx f x f x p d y x mb ab a      (1) formula orqali hisoblanadi. Agar egri chiziq ) (),( ),(         t t y t x parametrik ko`rinishda berlgan bo`lsa, egri chiziq massasini dtt t t t m l )( )( ))( )( ( 12 12        (2) formula orqali hisoblanadi. Xususiy holda zichlik 1 ) , (  y x  bo`lsa, egri chiziq massasi egri chiziq uzunligiga teng. 2. Moddiy nuqtaning tezlik bo`yida bosib o`tilgan yo`lini hisoblash Agar moddiy nuqta biror egri chiziq bo`yicha harakatlanayotgan bo`lsa va uning t mamentdagi tezligi V=f(t) ma`lum bo`lsa, u holda bu moddiy nuqtaning [t1;t2] vaqt oralig`ida bosib o`tgan yo`li )3( )( 1 2 dtt f t t S   formula yordamida topiladi. 3. O`zgaruvchan kuchning bajargan ishini hisoblash F(S) kuch ta`sirida M moddiy nuqta Os to`g`ri chiziq bo`ylab harakatlansin.

Bu kuchning M nuqtani s=a vaziyatdan s=b vaziyatga ko`chirishda bajargan ishi )4( )( dss F A ba formula bilan topiladi. 4. Suyuqlikning plastinkalarga ta`sir etuvchi bosim kuchini hisoblash Suyuqlikning plastinkaga bo`lgan bosim kuchi, Paskal qonuniga asosan )5( xydx P ba  formula yordamida topiladi. Bunda a – plastinkaning eng yuqori nuqtasi turgan chuqurlik; b – uning eng pastki nuqtasi turgan chuqurlik;  – suyuqlikning solishtirma og`irligi; x – plastinka nuqtalaridan suyuqlik sathigacha bo`lgan masofa; y – plastinka gorizontal kesimining uzunligi; y= f(x) – plastinkaning shakliga bog`liq bo`lgan ma`lum funksiya; Gorizontal yuzga bosim kuchi (N larda) quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi: )6(9807 sxp   bunda  -suyuqlik zichligi (kg/m3larda); S-yuzning sathi (m2larda); X-yuzining botish chuqurligi (m larda). 5. Jismning sovush tezligi Oziq-ovqat sanoatda mahsulotning kafolat muddatlari oziq – ovqat mahsulotlarining kafolati sovuqlik darajasi bilan, ayrimlari esa qaynoqlik darajalari orqali aniqlanadi. Jismning havoda sovush tezligi jismning harorati bilan havo harorati orasidagi ayirmaga proporsionaldir, ya`ni ) ( T Tk dt dT   (7), bunda T va To – mos ravishda jismning va havonong harorati. (6) formulaga N`yutonning sovush qonuni deyiladi. 6. Xamir achishida achitqi (ferment)ning o`sish tezligi

Xamir achishida achitqi (ferment)ning o`sish tezligi uning mavjud miqdoriga proporsional bo`ladi, ya`ni agar Q-fermentning t paytdagi mavjud miqdori (gramm hisobida) bo`lsa, fermentning o`sish tezligi dtdQ bo`ladi, bunda t- soat hisobida olingan vaqt. Masala shartiga asosan, kQ dtdQ  yoki kdt Q dQ  (8) tenglamada t bo`yicha a dan t gacha, Q bo`yicha b dan Q gacha integrallaymiz: Q dQ kdt Qb ba    (9). 7. Chiziq va doiraning inersiya momentlarini hisoblash a) uzunligi e bo`lgan bir jinsli tayoqchaning ikkinchi uchiga nisbatan intersiya momenti quyidagicha hisoblanadi; 3 3 2 e dx x J eo      (10). Agar tayoqchaning massasi M berilgan bo`lsa, u holda e m y bo`lib, 2 3 3 1 3 Me e e M J    (11) ga ega bo`lamiz. b) radiusi R bo`lgan aylananing markaziga nisbatan inersiya momenti 3 2 r J   (12) formula orqali aniqlanadi. c) radiusi r bo`lgan bir jinsli doiraning markaziga nisbatan inersiya momentini hisoblash uchun doirani eni dr bo`lgan n ta halqalarga ajratamiz. Bu halqalarning har birining yuzi rdr ds 2 ga, massasi dr r dm  2 (13) ga teng, bunda 2R M    - zichlik. Bitta halqachaning inersiya momenti (38-chizma): dr pr dJ o 3 2  (14). Bunday inersiya momentlari yig`indisining dagin  limiti mavjud va u quyidagi aniq integralga teng: ) 15( 2 1 2 1 | 4 2 2 2 2 4 4 3 MR R M R r dr r J Ro Ro o         

. 8. Tekis shakilning og`irlik markazini hisoblash Quyidagi hollarni qaraymiz; a) biror tekis shakl 15-chizmada ko`rsatilganidek berilgan bo`lsin. Tekis shakl ) (x p p zichlikka ega bo`lsa, u holda tekis shakilning og`irlik markazi ) ; ( c c y x C  ning koordinatalari quyidagi formula bilan topiladi; ; 1 ) ( 1 ) ( 12 12 dx y x p dx y x xp x ba ba c      ; 1 ) ( 1 ) ( 12 12 dx y x p dx y x yp y b ab a c      (16) b) agar tekis shakl [a,b] kesmada pastdan y=f1(x) yuqoridan y=f2(x) chiziqlar bilan chegaralangan (17-chizma) va zichlik ) (x p p bo`lsa, u holda uning og`irlik markazi ) y; (x C c c  ning koordinatalari quyidagi formula bilan aniqlanadi;

; ))()()(( ))()()(( 12 12 dxxfxfxp dxxfxfxxp x b ab a c    ; )) ( ) ( )( ( )) ( ) ( )( ( 12 2 12 2 dx x f x f x p dx x f x f x yp y b ab a c      Eslatma: Hamma nuqtalarida bir xil zichlikka ega bo`lsa, p(x) qisharib ketadi. 1-misol. Markaziy burchagi 2a va radiusi r bo`lgan bir jinsli aylana yoyi bilan chegaralangan shaklning og`irlik markazini toping. Yechish. Koordinatalar sistemasini 37-chizmada ko`rsatilganidek olamiz. Bu holda yoyning simmetrikligidan va bir jinsligidan yc=o ga ega bo`lmiz. xc ni (16) formuladan topamiz: ; 1 1 12 12 dyx dyxx x a ab a c     Aylananing parimetrik tenglamasidan foydalanamiz: t Rx t Ry sinsin { U holda a a R tS R Rdt tdtR x a aa a a aa a c sin |intcos2      2–misol. y2=2px parabolaning x=a to`g`ri chiziq bilan kesishishidan hosil bo`lgan segment og`irlik markazining koordinatalari aniqlansin (38-chizma). Yechish: shakldan ko`rinadiki [o;a] kesmada pastdan, f1(x) px2 yuqoridan f2 px2 chiziqlar bilan chegaralangan. (17) formuladan foydalanamiz: a x p x p dx px dx px x x a o a oa o c 5 3 | 2 2 2 2 2 2 2 2 2/3 32 2/5 5 2        yc=o (Chunki segment Ox o`qqa nisbatan simmetrikdir).

3-masala . Nuqtaning harakat tezligi t v V   1 m/s formula bilan berilgan. Nuqtaning boshlang`ich t =5s vaqt mobaynida bosib o`tilgan yo`lini toping. Bu vaqt oralig`idagi o`rtacha tezligini toping. Yechish: 3-formulaga asosan: m t t dt dtt f S so tt 4,1 3 2,4 )1 3,3(3 2 )1 6 (3 2 | ) 1(3 2 ) 1( 1 )( 3 2 50 32 21             . 28,0 5 4,1 5 ' s m S V ro    Javob: S=1,4 m;Vo`r=0,28 m/s 4-masala . 6 kg. kuch prujinani 8 sm.ga cho`zsa, 15 kg. kuch prujinani qanchagacha cho`zadi. Qanday ish bajaradi? Yechish : Guk qonuniga ko`ra kuch cho`zilishga va qisilishga proporsionaldir, ya`ni F=kx bunda k – proporsionallik koiffitsenti, x – cho`zilish yoki qisilish kattaligi. Masalaning shartiga ko`ra, 15 kg. kuch prujinani qanchaga cho`zishini topamiz: 6kg ___________ 8 sm 15kg __________ x  . 2,0 20 6 8 15 m sm x     Endi m x kg F 2,0 , 15   ekanligini e`tiborga olib, kuch tenglamasi (6) ga qo`ysak: . 75 0,2 15 k 0,2m k 15kg m kg m kg     

Demak, 2,0 ;0 ; 75 ) (     b ax x f F (4) formulaga binoan bajarilgan ish quyidagiga teng: A= ) ( 81,9 1 ; / 5,1 04,0 5, 37 | 2 75 75 2,0 2 2,00 j kgm m kg x xdx o        bo`lishini (J (Jaul) – birliklarning Halqaro sistemasi SL dagi ish birligi) Shuni hisobga olsak ). ( 715, 14 ) ( 81,9 5,1 5,1 , j j kgm A V     Javob : A=14,715 (j) 5-masala. Prujinani 5 sm. ga cho`zishda 3kg. ish bajariladi. Agar 2 kg. ish bajarilsa, prujina qancha cho`ziladi? Yechish: A= kxdx dxx f ba ba   ) ( formuladan foydalanamiz. Masala shartida berilgan barcha kattaliklarni SL birliklarda ifodalaymiz: xo=a=o, x1=b=5sm=0,05m, x2=? ). ( 62, 19 ) ( 81,9 2 2 ), ( 43, 29 ) ( 81,9 3 3 2 1 j j kgm A j j kgm A         Bu qiymatlarni (19) formulaga qo`ysak: 00125.0 2 43. 29 05.0 0205.0 0       k x k xdx k Bundan k=23544.            2 2 0 0 2 22 22 0408.0 0016.0 11772 62. 19 11772 23544 62. 19 x x x m x x x xdx xdx k A Javob : x2=0,0408 m 6-masala. Suv to`ldirilayotgan idishning bir tomoni uzunligi 50 sm, balandligi 40 sm. Suvning shu devorga bergan bosim kuchini toping. Yechish. Suyuqlikning bosim kuchini (5) formuladan foydalanib topamiz. Masala shartiga ko`ra a=0, idish suv bilan to`ldirilgani uchun b=40 sm, y=50 sm, suvning solishtirma og`irligi y=1g/sm3. Bu holda kg g x xdx 40 40000 1600 25 25 50 40 0240 0         Javob : 40kg

7-masala. Ko`ndalang kesimi 6 m. diametrli doira bo`lgan va gorizontal yotgan trubada yarimigacha suv bor. (37- chizma). Trubani berkitib turgan vertikal qopqoqqa (zaslonkaga) suvning bosim kuchini toping. Yechish: Aylananing tenglamasini x2+y2=9. Binobarin, 2 9 x y   ,  =1000 va integrallash chegaralari a=0 va b=3 (1m3 suvning massasi 1000kg). Bu qiymatlarni (5) formulaga qo`yib, qopqoqning Ox o`qdan o`ng tomonidagi vertikal qismiga tushayotgan bosim kuchini topamiz (37-chizma). Binobarin, butun qopqoqqa tushayotgan bosim kuchi quyidagiga teng: N kg p       4 10 18 18000 9000 2 Javob : N p    4 10 18 8-masala. Jismning havoda sovush tezligi temperaturalarining T-To ayirmasiga proporsional, bu yerda T va To – mos ravishda jismning va havoning temperaturasi. Agar To – mos ravishda jismning va havoning temperaturasi. Agar To=10oS bo`lib, jism 15 min. ichida 1100s dan 700 s gacha sovusa, temperaturasi 1100 s bo`lgan jism qancha vaqt ichida 200 soviydi? Yechish: Masala shartiga binoan, (7) formuladan foydalanib, !!! hosil qilamiz. T0 ning 100 s bo`lgani uchun t=o da T = 1100 s bo`ladi, shuning uchun C= - ln 200. Binobarin, k ni topish uchun bu tenglikka T=700s, t = 15 min qiymatlarni qo`yamiz: !!! shunday qilib, !!!, bundan izlanayotgan vaqtni topamiz:

9-masala. Xamir achishida achitgining (sermentning) o`sish tezligi uning bor miqdoriga proporsional bo`ladi. Agar boshlang`ich paytdagi 2 kg. achitg`i 1 soatdan keyin 2,6 gr. bo`lib qolsa, achish boshlangandan 4 soat o`tgan paytdagi achitgi miqdorini aniqlang. Yechish: (40) formuladan foydalanamiz. Berilgan masalada a=0, b=2 bo`lganligidan: !!! K ni topish uchun t=1 da Q=2,6 bo`lishini e`tiborga olsak: k=ln 2,6 – ln2=ln 1,3. Bundan ln Q - ln2 =t ln 1,3  kt = ln Q-ln 2. K ni topish uchun t = 1 da Q=2,6 bo`lishini e`tiborga olsak: 3.1 6.2 n n k     bundan t Q nt n nQ )3.1( 2 3.1 2         bo`lganda Q  5,71 g bo`ladi. 10 – masala. Asosi 0,2 m va balandligi 0,4 m bo`lgan uch burchakli plastina suvga vertikal ravishda shunday botirilganki, uning uchi suv sathida yotadi, asosi esa suv sathiga parallel. Suvning plastinaga bosim kuchini aniqlang. x chuqurlikda kengligi dx bo`lgan gorizontal yo`lak (polosa) ajratamiz (41- chizma). x chuqurlikning kichik dx ga o`zgarishi bosim kuchi P ning kichik kattalik dP ga o`zgarishiga sabab bo`ladi. Yo`lak yuzi ydx s  ga teng. ABC va DEC uchburchaklarning o`xshashligidan 4,0: 2,0: x y  . Bu yerdan y = 0,5 x. Demak, xdx S 5.0  . Elementlar bosim kuchi (N larda) quyidagiga teng: dx x S x dp 2 5. 4903 807.9     . dp ni x o`zgaruvchi O dan 0,4 gacha o`zgarganda integrallab, topamiz:

Похожие

Aniq integralning jismlar hajmini hisoblashga tadbiqi

Aniq integralning jismlar hajmini hisoblashga tadbiqi

Aniq integralning tadbiqlari

Aniq integralning geometriyaga tatbiqlari

Aniq integralning mexanika masalalariga tatbiqlari