Главная страница
Рефераты
Алгебра
Egri chiziqqa o`tkazilgan urinma va uning turli tenglamalari
Egri chiziqqa o`tkazilgan urinma va uning turli tenglamalari
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
57 KB
Скачать
Похожие
Hosilaning geometrik va fizik ma’nolari. Urinma va normal tenglamalari
Fazodagi to’g’ri chiziq va uning tenglamalari
Hosila, uning geometrik va mexanik ma`nolari
Tutash muhitning kinetik energiyasi va uning o’zgarishi tenglamalari
Aylana va doira
![Tayanch iboralar : Egri chiziq urinmasi , urinmaning yo ` naltiruvchi vektori , urinmaning kanonik tenglamasi , urinmaning oshkormas tenglamasi , normal tekislik va uning tenglamasi . Urinma tushunchasi va uning Ta‘rifi bizga analitik geometriya kursidan ma‘lum. Lekin biz quyida urinmaning boshqacha, lekin oldingi ta‘riflarga teng kuchli bo`lgan ta‘rifini beramiz. Bu ta‘rif kelgusi mavzularni o`rganish uchun ancha qulaydir. Aytaylik egri chiziq va uning biror Р nuqtasi berilgan bo`lsin. Р nuqta orqali g to`g`ri chiziqni o`tkazamiz. egri chiziqda Р nuqtaga yaqin bo`lgan Q nuqtani olamiz (2-shakl). Р va Q nuqtalar orasidagi masofani d bilan, Q nuqtadan g to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofani esa bilan belgilaymiz. Ta‘rif. Agar Q nuqta egri chiziq bo`ylab Р nuqtaga intilganda ( /d) 0 bo`lsa, u xolda g to`g`ri chiziqni egri chiziqqa Р nuqtasida o`tkazilgan urinma deyiladi. Agar egri chiziq Р nuqtada urinmaga ega bo`lsa, u xolda Q nuqta Р nuqtaga intilganda Р Q to`g`ri chiziq shu urinmaga intiladi va aksincha, agar Р Q to`g`ri chiziq Q nuqta Р nuqtaga intilganda biror to`g`ri chiziqqa intilsa bu to`g`ri chiziq shu nuqtadagi urinma bo`ladi. TEOREMA. Silliq egri chiziq o`zining xar bir nuqtasida urinmaga ega bo`lib, u yagonadir. Agar r=r(t) ning vektor tenglamasi bo`lsa, Р nuqtadagi urinmaning yo`nalishi r'(t) vektorning yo`nalishi bilan bir xil bo`ladi. ISBOT. Faraz qilaylik egri chiziq Р nuqtada urinmaga ega bo`lib, у g to`g`ri chiziqdan iborat bo`lsin. Р va Q nuqtalar orasidagi d masofani |f(t+ t)-f(t)| ko`rinishda ifodalashimiz mumkin. Bu yerda Q nuqtaga parametrning t+ t qiymati mos qo`yilgan. Shuningdek, shaklga asosan =[|f(t+ t)-f(t)| ] ekanini topamiz. Farazimizga asosan g to`g`ri chiziq Р nuqtadagi urinma bo`lgani uchun ta‘rifga ko`ra Q nuqta Р nuqtaga intilganda /d 0 bo`ladi. Bundan foydalanib q uyidagilarni topamiz:](/data/documents/9ac76a60-c725-4739-bc32-4fc822b8d39d/page-2.png)
![ t tfttf t tfttf tfttf ttf d || || || || Ma‘lumki, Q Р да t 0. Shuning uchun oxirida t 0 da limitga o ` tib , [ f '( t ), ]/[ f '( t )] 0 ni olamiz . Bundan [ f '( t ), ]=0 kelib chiqadi . Agar f '( t ) 0, 0 ekanini etiborga olsak , f '( t )// kelib chiqadi . Demak, urinma mavjud bo`lsa, uning yo`nalishi f'(t) vektorning yo`nalishi bilan bir xil ekan. Bundan urinmaning yagonaligi kelib chiqadi. Xuddi shunday Р nuqta orqali o`tuvchi va f'(t) vektorga parallel bo`lgan to`g`ri chiziqning urinma ekanligi xam ravshandir. Urinmaning turli ko`rinishdagi tenglamalari. Ma‘lumki, egri chiziq turli ko`rinishdagi tenglamalar orqali berilishi mumkin. Egri chiziqning berilishi usuliga mos ravishda urinma tenglamalari xam turli ko`rinishlarda bo`ladi. Ularning ayrimlarini ko`rib o`tamiz. 1. Aytaylik egri chiziq x=f 1 (t), y=f 2 (t), z=f 3 (t) ko`rinishdagi parametrik tenglamalar bilan berilgan bo`lsin. Ma‘lumki, boshlang`ich nuqtasi М (x 0 ,y 0 ,z 0 ) va yo`naltiruvchi vektori l(m,n, р ) bo`lgan to`g`ri chiziq tenglamasi ((x-x 0 )/m)=((y-y 0 )/ n)=((z-z 0 )/ р ) ko`rinishda bo`ladi. Bundan foydalanib va yuqorida isbot qilingan teoremani etiborga olib, x=f 1 (t), y=f 2 (t), z=f 3 (t) parametrik tenglamalar bilan berilgan egri chiziqning Р (x 0 ,y 0 ,z 0 ) nuqtasidagi urinma tenglamasini 0 3 0 0 2 0 0 1 0 ' ' ' t f z z t f y y t f x x (1) ko`rinishda yozish mumkin. Xususan, agar chiziq tekis egri chiziqdan iborat bo`lib, x=f 1 (t), y=f 2 (t) ko`rinishda berilgan bo`lsa, urinma tenglamasi 0 2 0 0 1 0 ' ' t f y y t f x x bo`ladi. 2. Faraz qilaylik egri chiziq y=f(x), z= (x) ko`rinishdagi tenglamalar bilan berilgan bo`lsin. Bu tenglama x=t, y=f(t), z= (t) ko`rinishdagi parametrik tenglamaga ta`luqlidir. Shuning uchun urinma tenglamasini (1) ko`rinishda yozish](/data/documents/9ac76a60-c725-4739-bc32-4fc822b8d39d/page-3.png)
![mumkin, yani 0 0 0 0 0 ' ' t z z t f y y x x yoki 0 0 0 0 0 0 ' ' x x t z z x x t f y y (2) Xususan, tekis egri chiziq uchun bizga ma‘lum bo`lgan y=y 0 +f'(x 0 )(x-x 0 ) tenglama kelib chiqadi. 3. egri chiziq (x,y,z)=0, (x,y,z)=0 ko`rinishdagi oshkormas tenglamalar orqali berilgan bo`lsin. Р (x 0 ,y 0 ,z 0 ) nuqtadagi urinma tenglamasini tuzish talab qilingan bblsin. Bu yerda z y x z y x matritsaning rangi 2 ga teng. Aytaylik x = x ( t ), y = y ( t ), z = z ( t ) tenglamalar egri chizi q ning Р( x 0 , y 0 , z 0 ) nu q ta atrofidagi q andaydir regulyar parametrlangan tenglamalari b o `lsin. U xolda biz q uyidagi ayniyatga ega b o `lamiz, yani ( x ( t ), y ( t ), z ( t ))=0 (x(t),y(t)z(t)=0 Bu ayniyatlarni t bo`yicha differentsiallab quyidagilarni topamiz: x x' t + y y' t + z z' t =0 x x' t + y y' t + z z' t =0 Oxirgi tengliklardan shu narsa kelib chiqadiki, koordinatalari (x' t ,y' t ,z' t ) bo`lgan r'(t) vektor ( x , y , z ) va ( x , y , z ) vektorlarning xar biriga perpendikulyar ekan, chunki ularning skalyar ko`paytmalari 0 ga teng. Bundan r'(t) vektorning yo`nalishi [ , ] vektorning yo`nalishi bilan ustma-ust tushadi. Demak, [ , ] vektor urinmaning yo`naltiruvchi vektoridan iborat ekan. Shunday q ilib urinma tenglamasini yx yx xz xz zy zy z z y y x x 000 ko `rinishda yoza olamiz. Agar tekis egri chiziq bo ` lib , (х,у)=0 ko ` rinishdagi tenglama bilan berilgan bo ` lsa urinma tenglamasi](/data/documents/9ac76a60-c725-4739-bc32-4fc822b8d39d/page-4.png)
