Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi - Алгебра - Рефераты

Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

173 KB

Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi Reja: 1. Birinchi darajali chiziqli tenglamalar sistemasining matritsaviy yozuvi va matritsaviy yechilishi 2. Matritsa rangi. 3. Asosiy tushunchalar va ta`riflar. 4. Gauss usuli (Noma`lumlarni ketma-ket yo`qotish usuli) 5. Kramer usuli.

Birinchi darajali chiziqli tenglamalar sistemasining matritsaviy yozuvi va matritsaviy yechilishi. Ushbu tenglamalar sistemasi berilgan bo`lsin: (2) Sistemaning matritsasini hamda noma`lumlar va ozod hadlar matritsa ustunlarini qaraymiz:           a a a a a a a a a A 33 32 31 23 22 21 13 12 11 ;            x x x X 3 2 1 ;            c c c C 3 2 1 u holda (2) sistemani matritsalar tengligi ta`rifidan foydalaninb quyidagicha yozish mumkin: ; yoki qisqacha AX=C . (3) tenglama matritsali tenglama deyiladi.

Agar A matritsa aynimagan matritsa bo`lsa, u holda (3) tenglama quyidagicha yechiladi. Tenglamaning har ikkala tomoni A matritsaning teskarisi ga ko`paytirib, yoki , bo`lgani uchun tenglamaning (4) ko`rinishidagi yechimiga ega bo`lamiz. Misol. Ushbu tenglamalar sistemasini matritsalar usuli bilan yeching Yechish: A matritsa uchun teskari matritsa yuqorida topilgan edi (teskari matritsa misoliga qarang!)

Sistemaning yechimini (4) shaklida yozib Bu yerdan, ikki matritsaning tengligi ta`rifidan . Bu qiymatlarni berilgan sistemaga qo`yib, haqiqatdan sistema yechimi ekanligiga ishonch hosil qilamiz. 2§ Matritsa rangi. m ta satr va n ta ustunga ega bo`lgan quyidagi to`g`ri burchakli matritsani qaraymiz: Bunday matritsani o`lchamli matritsa deb ataymiz. Bu matritsa k ta ustun va k ta satrni ajratamiz. Ajratilgan satrlar va ustunlar kesishgan joyda turgan elementlar k tartibli kvadrat matritsa hosil bo`ladi. A matritsaning k tartibli minori deb, bu matritsadan ixtiyoriy k ta satr va k ta ustun ajratishdan hosil bo`lgan kvadrat matritsaning dterminantiga aytiladi. Masalan, uchta satr va to`rtta ustunga ega bo`lgan matritsa uchun uchinchi tartibli minorlardan biri

determinant bo`lib, u A matritsaning birinchi, ikkinchi, uchinchi satrlarini va birinchi, ikkinchi, uchinchi ustunlarini ajratishdan hosil bo`ladi. Ikkinchi tartibli minorlardan biri, masalan, determinant bo`ladi. Matritsaning elementlarining o`zlarini birinchi tartibli minor deb qarash mumkin. Matritsaning minorlaridan ba`zilari nolga teng, ba`zilari noldan farqli bo`lishi mumkin. Matritsaning rangi deb, uning noldan farqli minorlari tartiblarining eng kattasiga aytiladi. Agar A matritsaning rangi r ga teng bo`lsa, bu narsa A matritsada hech bo`lmaganda bitta noldan farqli r- tartibli minor borligini, biroq, r dan katta tartibli har qanday minor nolga tengligini r(A) bilan belgilaymiz. Ushbu matritsani qaraymiz: uning yagona to`rtinchi tartibli minori nolga teng: (bitta satrning barcha elementlari nolga teng bo`lsa, determinant sifatida), uchinchi tartibli minorlaridan biri esa noldan farqli , masalan,

Demak, berilgan matritsaning rangi uchga teng, ya`ni r(A)=3. Matritsaning rangini hisoblashda ko`p sondagi determinantlarni hisoblashga to`g`ri keladi. Bu ishni osonlashtirish uchun maxsus usullardan foyadalaniladi. Bu usullarni bayon qilishdan oldin matritsani elementar almashtirishlar haqidagi tushunchani kiritamiz. Elementar almashtirishlar deb, quyidagi almashtirishlarga aytiladi: 1) matritsaning biror satri (ustuni) elementlarini noldan farqli bir xil songa ko`paytirish; 2) matritsaning biror satri (ustuni) elementlariga boshqa satri (ustuni) ning mos elementlarini biror songa ko`paytirib qo`shish; 3) matritsaning satr (ustun) lari o`rnini almashtirish; 4) matritsaning barcha elementlari nolga teng bo`lgan satrini (ustunini) tashlab yuborish. Bir-biridan elementar almashtirish bilan hosil qilingan matritsalar ekvivalent matritsalar deyiladi. Ekvivalent matritsalar, umuman aytganda, bir- biriga teng emas, lekin ekvivalent matritsalarning ranglari teng bo`lishini isbotlash mumkin. Misol. Matritsaning rangini hisoblang

Yechish: Berilgan matritsaning birinchi satr elementlarini 2 ga bo`lib, ushbu ekvivalent matritsani hosil qilamiz: Matirtsaning ikkinchi va uchinchi satrlaridan uning mos ravishda 3 va 5 ga ko`paytirilgan birinchi satrlarini ayirib, ushbu matritsani hosil qilamiz. (Satrlarni (ustunlarni) ayirish deganda bu satrlarning (ustunlarning) tegishli elementlarini ayirish ko`zda tutiladi). matritsaning uchinchi satridan 3 ga ko`paytirilgan ikkinchi satrini ayirib, matritsani hosil qilamiz. matritsada nollardan iborat satrni tashlab yuborib,

matritsani hosil qilamiz, uning rangi 2 ga tengligi ravshan. Demak, berilgan matritsaning rangi ham 2 ga teng. Asosiy tushunchalar va ta`riflar. Ko`p tadbiqiy masalalar shu jumladan iqtisodiy masalalar chiziqli tenglamalar sistemasini yechishga keltiriladi. Shuning uchun bunday sistemalarni o`rganish muhim ahamiyatga ega. Chiziqli tenglamalar sistemasi ikki turli bo`ladi: 1. Bir jinsli bo`lmagan chiziqli tenglamalar sistemasi; 2. Bir jinsli sistemasi chiziqli tenglamalar sistemasi Avvalo bir jinsli bo`lmagan tenglamalar sistemalarni o`rganamiz. Bunday sistemalar quyidahicha yoziladi: (1) bunda , i=1,2,...,n sonlar sistema koeffitsiyentlari , i=1,2,...,k sonlar ozod hadlar yoki sistemaning o`ng tomoni deb ataladi. (1) sistemani qisqacha ushbu ko`rinishda yozish mumkin. (1) sistemaning yechimi deb n ta sonlarning shunday majmuasiga aytiladiki, ularni (1) sistemaga qo`yganda har bir tenglama to`g`ri tenglikka aylanadi.

Agar tenglamalar sistemasi hech bo`lmaganda bitta yechimga ega bo`lsa, bu sistema birgalikda, yechimga ega bo`lmasa, birgalikda emas deyiladi. Agar tenglamalarning ikkita sistemasi bir xil yechimga ega bo`lsa, ular teng kuchli yoki ekvivalent sistemalar deyiladi. Tenglamalar sistemasini yechish deyilganda uning barcha yechimlarini topishni yoki yechimga ega emasligini ko`rsatishni tushunamiz. Ma`lumki, maktabda chiziqli sitemalarni yechishning ikki usuli : 1.o`rniga qo`yish; 2.algebraik qo`shish usullari o`rganiladi. O`rniga qo`yish usuli umumiy holda Gauss usuli ham deb ataladi. Mazkur ishda ulardan tashqari teskari matritsa usuli, Kramer formulalaridan foydalanish usullarini ham ko`rib o`tamiz. 2§ Gauss usuli (Noma`lumlarni ketma-ket yo`qotish usuli) Bu usul noma`lumlarni ketma-ket yo`qotish yordamida berilgan sistemaga ekvivalent bo`lgan zinapoyasimon (xususiy holda uchburchak) shaklidagi sistemaga keladi. Zinapoyasimon sistema deb, (1) ko`rinishdagi sistemaga aytiladi, bu yerda k ≤n, , i=1,2,...,k Agar k=n bo`lsa, u holda (1) sistema uchburchak shaklida bo`ladi. Misol. Ushbu

tenglamalar sistemasini Gauss usulida yeching. Yechish: Sistemaning 1- tenglamasidan ni topib, sistemaning 2- va 3- tenglamalariga qo`yamiz: Bu sistemaning ikkinchisidan ni topib, uchinchi tenglamaga qo`yib, qo`yidagi sistemaga kelamiz: Bu yerdan 3§ Kramer usuli. Uch noma`lumli uchta tenglamalar sistemasi

(1) berigan bo`lsin. Sistemaning asosiy determinanti va yordamchi determinantlari. ; ni tuzamiz. Agar sistemaning determinanti ∆≠0 bo`lsa, u holda (1) sistema ; (2) yagona yechimga ega bo`ladi. (1) sistemaning yechimini (2) ko`rinishda topish Kramer qoidasi deb ataladi. Agar bo`lib, lardan hech bo`lmaganda bittasi noldan farqli bo`lsa, u holda sistemaning yechimi mavjud bo`lmaydi va sistema birgalikda bo`lmagan sistema deb ataladi.

Agar , bo`lsa , u holda (1) sistema cheksiz ko`p yechimga ega bo`ladi. Misol . Ushbu tenglamalar sistemasi Kramerning (2) formulasi bilan yechilsin. Yechish. Noma`lumlar oldida turgan koeffitsentlardan tuzilgan asosiy determinantni tuzib, hisoblaymiz: 1) So`ngra yordamchi determinantlarni ham hisoblaymiz: 2) 3) 1)

U holda Kramer formulasiga asosan tenglamalar sistemasini yechimini hosil qilamiz: Adabiyot:

1. Izzatullayev N. 2. Mamatov Sh. 3. S. Xoliqulov S. Chiziqli algebra elementlari va tekislikda analitik geometriya Uslubiy qo`llanma 4. www.ziyonet.uz 5.

Похожие

Chiziqli tenglamalar sistemasi

Chiziqli tenglamalar sistemasi 2

Chiziqli tenglamalar

Chiziqli tenglamalar sistemasi. Bir jinsli sistemalar

Chiziqli tenglamalar sistemasini. yechish usullari