Boshlang’ich sinflarda perimetr va yuza (sig’im, hajm) tushunchalarini o’zgartirish metodikasi - Алгебра - Рефераты

Boshlang’ich sinflarda perimetr va yuza (sig’im, hajm) tushunchalarini o’zgartirish metodikasi

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

28.53125 KB

Boshlang’ich sinflarda perimetr va yuza (sig’im, hajm) tushunchalarini o’zgartirish metodikasi Reja: 1. Yuza o’lchov birligi 2. Boshlang’ich sinf o’qituvchisining matematikadan uslubiy tayyorgarligi 3. Amaliy mashg’ulotlar

Yuza o’lchov birligi Tekis figuralarning boshqa hossalari orasida yuzalarni o’lchash tushunchasini kiritish amaliy usulga asoslanadi. Yuza birliklari mavzusi 4-sinfda o’rganiladi. Yuza haqidagi boshlang’ich tushunchalarni shakllantirishga tayyorgarlik ishi 1-2- sinflardayoq boshlanadi. Bosma aosdagi daftarlar bilan ishlashda figuralarni bo’yash, mehnat darslarida qog’ozdan figuralar qirqib olish, tasviriy san’at darslarida rasm solish figurani tekislikning yopiq siniq chiziq bilan chegaralangan bo’lagi sifatida qabul qilinishiga imkon beradi. Bolalar ko’pincha yuzani o’lchash tushunchasini uni ratsional hisoblash bilan aralashtirib yuboradilar. “To’g’ri to’rtburchak yuzini o’lchash nima?” olgan savolga ko’pincha bolalar bu uning bo’yini va enini o’lchab ularni ko’paytirish deb javob beradilar. Biroq to’g’ri to’rtburchakning yuzini topish degan so’z unda yuza birligi (sm 2 , m 2 ) necha marta joylashgan ekanini aniqlash demakdir. O’qituvchi bolalarni yuza tushunchasi va yuza atamasi bilan tanishtirishda amaliy ishdan foydalaniladi: stollar, partalar, kitob va daftarlar, turli figuralar sirti, yuzasi birligini, ularni matematikada “yuza” (yuz) deb atalishini suhbat mobaynida tushuntiradi. (17 rasm) Umumlashtirish. Biz figuralar va narsalarning yangi hossasi-yuzasi bilan tanishdik. Yuza figura qanday joy egallaganini ko’rsatadi. Yuza-bu miqdordir, chunki u bo’yicha figuralarni taqqoslash mumkin. Yuza o’lchov birligi kvadrat santimetr bilan tanishtiruvchi dars fragmenti (parchasi)ni keltiramiz. O’qituvchi. Biz narsalarning bir necha hossalarini va ularni ifodalaydigan miqdorlarni bilamiz (uzunlik, massa, sig’im). To’g’ri chiziq kesmasi uzunlikka ega to’g’ri to’rtburchak, uchburchak, doira, bayroqcha esa yuzaga ega. Yuzalarni o’lchash uchun katakchalarga bo’lingan paletkadan foydalanamiz. Agar paletkaning har bir katagi tomoni 1 sm dan bo’lgan kvadrat bo’lsa, yoki 4 ta daftar katakchasini o’z ichiga olsa , uni 1 kvadrat santimetr deyiladi. (18 rasm). O’quvchilar bilan frontal ish tashkil etiladi. Ularga orqa tomonlari katakchalarga bo’lingan quyidagi shakllar tarqatiladi

Topshiriq. Paletka yordamida (18 rasmdagi) quyidagi figuralar yuzalarini o’lchang. Ustma-ust tushadigan figuralar teng figuralar, ustma-ust tushmaydigan figuralar (yuzalari teng) tengdosh figuralar deyiladi Yuqoridagi I va II varianlardagi 1-figuralar teng , 2-figuralar tengdosh, 3- figuralar teng ham emas, tengdosh ham emas. So’ngra kvadrat detsimetr bilan tanishtiriladi. Buning uchun 10x10 (kvadrat santimetr) li taxtachadan foydalanamiz, u 100 ta 1 kv – sm li kataklarga ega. Uning tomonlari 10 sm =1 dan bo’lgani uchun uni 1 kvadrat detsimetr deyiladi. 1 dm 2 10 · 10 = 100 sm 2 Kvadrat metr va kvadrat detsimetrlar orasidan munosabat ham shu tariqa o’rnatiladi. 1m 2 = 100 dm 2 . 1m 2 = 100 sm 2 · 100 = 10000 sm2 Kvadrat metr va kvadrat detsimetrlar orasidagi munosabat ham shu tariqa o’rgatiladi. 1m 2 = 100 dm 2 . 1m 2 = 100 sm 2 - 100 = 10000 sm2 Eng so’ngi bosqichda to’g’ri to’rtburchak yuzasini topish o’rganiladi. To’g’ri to’rtburchakning yuzini topish uchun uning tomonlari (bo’yi va eni) ni o’lchab, ularni ko’paytiramiz. (19 rasm). 19-rasm Yuza birligini kiritishga tayyorgarlik davrida beriladigan topshiriqlar quyidagicha bo’lishi mumkin. 1. Quyidagi figuralar yuzalarini taqqoslang. Bu ishni ular bo’lingan kvadratchalar sonini sanash orqali amalga oshirish mumkin.( 20-rasm ) SHu figuralar yuzalarini taqqosla. Buning uchun shu figuralar qancha kvadratdan iborat ekanini aniqlang. 4. 1 sm 2 – yuza birligi kiritilgandan keyin beriladigan topshiriqlar quyidagicha bo’lishi mumkin. 1. Uzunligi 5 sm va eni 1 sm bo’lgan to’g’ri to’rtburchak kvadrat santimetrlarga 22 – rasmda ko’rilgandek bshlgan. Nechta kvadrat santimetr hosil bo’ldi. Bu to’g’ri

to’rtburchak yuzi 5 sm Boshlang’ich sinf o’qituvchisining matematikadan uslubiy tayyorgarligi Quyidagi figuralar nechtadan kvadrat santitmetrlarga bo’lingan. Ularning har birining yuzalari nimaga teng? To’g’ri to’rtburchak (yuzini) topish qoidasini o’rganishi uchun quyidagi chizmalardan foydalanish mumkin. Yuza birliklari orasidagi munosabatlarni o’rganish va bu haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun quyidagi mashqlarni kiritish foydali. Boshlang’ich matematika kursi, bir tomondan, o’quvchilarning bilimlaridan turli sohalarda foydalanishga yordam beradi. Shu bilan boshlang’ich bilimlar yagona majmuyini yaratadi, ikkinchi tomondan zaruriy metodologik tasavvurlar va fikrlashning mantiqiy tuzilishlarini shakllantirishga yo’naltirilgan. O’quvchilarning 6—10 yoshli davri eng muhim fikrlash tuzilmalarining shakllanishida mas’ulyatli palla ekanligini psixologlar isbot qilishgan. Mana shu paytda shakllantirilmagan qobiliyatini keyinchalik tiklash juda qiyin. Shu sababli boshlang’ich ta’lim metodikasining , xususan, matematikadan boshlang’ich ta’lim metodikasining asosiy vazifalaridan biri — o’qitishning samaradorligini oshirishni ta’minlashda o’qitishning o’quvchilar aqliy rivojlanishlariga ta’sirini jadallashtirishdan iborat. Matematikadan boshlang’ich ta’lim-tarbiyaviy vazifalar nazariy bilimlar tizimi asosidagina hal etilishi mumkin. Bu ilmiy dunyoqarash, psixologiya, didaktika, matematika va matematika faning xususiyatlarini o’z ichiga oluvchi metodologik o’qitish nazariyasi (matematika didaktikasi)dan iborat. Biroq birgina nazariy bilimlarning o’zi, har qanday boshqa tayyorlanish kabi yetarli emas. O’qitishning ma’lum mazmuni va o’qituvchilarning aqliy faoliyati saviyasi bilan ta’sirlanadigan eng oqilona usullarini tiklash va qo’llanishini bilish, darsga tayyorlanishda yoki darsning o’zida yuzaga keladigan aniq uslubiy vazifalarni hal etishda zarurdir.

Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning aqliy qobiliyatlarini rivojlanishiga asos solinishi sababli boshlang’ich sinf o’qituvchisi uchun o’quvchilarning aqliy faoliyati darajasi va imkoniyatini bilish hamda hisobga olish, muhimdir. Kelgusidagi amaliy faoliyat uchun xususiy, amaliy, o’quvchilar mustaqil ish natijasida, xususan, seminar, amaliy va laboratoriya ishlarida matematika o’qitish metodikasida bajariladigan ishlar orqali egallanadi. Amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanish va unda yuzaga keladigan hamda nazariy bilimlardan foydalanilishni talab etadigan turli-tuman uslubiy masalalar yuzaga keladi. Uslubiy masalalar har bir darsda namoyon bo’lib, shu bilan birga, odatda ular bir qiymatli yechimga ega emas. Darsda yuzaga kelgan uslubiy masalalarning eng to’g’ri yechimini o’qituvchi tez topa olishi uchun har tomonlama tayyorgarlikka ega bo’lish talab etiladi. Shu sababli mazkur qo’llanmada keltirilgan uslubiy masalalar va shular jumlasidan, dars jarayonida bevosita yuzaga keladiganlari ham iloji boricha turli usullar bilan hal etilishi lozim. O’quvchilarning xato javoblari natijasida yuzaga keladigan uslubiy masalalarga alohida e’tibor berilishi lozim. Xatolar mohiyatini aniqlash va tushuntirish muhim ta’limiy vazifadir. Maktabgacha yoshdagi o’quvchilar uchun o’yinlar muhim ahamiyatga ega. Bular — o’yin uchun o’qish, jiddiy tarbiya shaklidir. Bu kichik yoshdagi maktab o’quvchilari uchun ham ma’lum darajaga ega. Boshlang’ich ta’lim uslubiyoti bu xususiyatlarni hisobga olmaydi. O’yindan o’qitish vositasi sifatida mutlaqo foydalanilmaydi. Mavjud didaktik o’yinlar, mantiq ilmi va matematika nuqtayi nazaridan mazmunan yetarli emasliligi sababli ulardan kam foydalaniladi, shu bilan birga boshqa yo’l bilan o’rganilgan materialni faqat mustahkamlash vositasi sifatida qo’llaniladi. O’quvchilarni 6—7 yoshdan o’qitishda o’ziga xos muammolar yuzaga keladi. Sanoqni o’rganish, qo’shish va ko’paytirishni birinchi bosqichda o’rgatish (yigirma ichida), boshlang’ich ta’limning asosiy vazifasi bo’lib kelgan. Biroq bu vazifa yagona bo’lmasdan, balki o’quvchilarni matematikani o’rganishga yanada kengroq va har tomonlama tayyorlash ishining tarkibiy qismi bo’ladi. Ushbu ikki

asosiy yo’l bilan belgilanadi: pedagogik yo’l, ya’ni o’quvchilar fikrlashini qo’llaniladigan matematik mulohazalarga tayyorlash va matematika yo’li, ya’ni o’quvchilarni eng muhim matematik tushunchalarni, eng avvalo, natural son va geometrik shakl tushunchalarini o’rganishga tayyorlash. O’quvchilarni matematikani o’rganishga tayyorlashda ishni nimadan boshlash yangicha yechim topishni taqozo etadi. Matematikani “jiddiy” o’rganish uchun o’quvchilarni partaga o’tqazishdan oldin, balki ular bilan “matematik o’yin” o’tkazish lozimdir.Maktab tayyorgarligida didaktik o’yinlardan foydalaniladi, biroq bu o’yinlar, birinchidan mantiqiy va matematik mazmun bilan boyitilgan bo’lmog’i, ikkinchidan ular mashg’ulotning o’zida emas, balki undan oldin yoki keyin o’tkaziladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Boshlang’ich sinflarda asosiy miqdorlar va ularni o’lchov birliklarini o’rgatish metodikasi

Ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi o‘quv predmeti sifatida