Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida - Алгебра - Рефераты

Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida

Загружено в:

15.12.2023

Скачано:

0

Размер:

26.380859375 KB

Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida Reja: 1.Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida. 2.Boshlang’ich sinflarda matematika kursining mazmuni va tuzilishi 3. O’qitish metodlari.

Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida. Hozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda to’plamlar nazariyasiga tayanadi. Boshlang’ich sinflar uchun mo’ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining birinchi sinf uchun berilgan quyidagi topshiriqlarga duch kelamiz: “Rasmda nechta yuk mashinasi bo’lsa, bir qatorda shuncha katakni bo’ya, rasmda nechta avtobus bo’lsa, 2qatorda shuncha katakni bo’ya». Bunday topshiriqlarni bajarish bolalarni ko’rsatilgan to’plamlar elementlari orasida o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatishga undaydi, bu esa natural son tushunchasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. MO’M umumiy matematika metodikasiga bog’liq. Umumiy matematika metodikasi tomonidan belgilangan qonuniyatlar kichik yoshdagi o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. Boshlang’ich sinf MO’M pedagogika va yangi pedagogik texnologiya fani bilan uzviy bog’liq bo’lib, uning qonuniyatlariga tayanadi. MO’M bilan pedagogika orasida ikki tomonlama bog’lanish mavjud. Bir tomondan, matematika metodikasi pedagogikaning umumiy nazariyasiga tayanadi va shu asosda shakllanadi. Bu hol matematika o’qitish masalalarini hal etishda metodik va nazariy yaqinlashishning bir butunligini ta’minlaydi. Ikkinchi tomondan, pedagogika umumiy qonuniyatlarini shakllantirishda xususiy metodikalar tomonidan erishilgan ma’lumotlarga tayanadi, bu uning hayotiyligi va aniqligini ta’minlaydi. Matematika fani asoslarini yaratishga ulkan hissa qo’shgan Muhammad al- Xorazmiy, Ahmad al Farg’oniy, Abu Rayxon Beruniy va Mirzo Ulug’bek kabi buyuk allomalarimizga munosib yosh avlodni tarbiyalash, zamonaviy bilimlarni o’quvchilarga yetkazish hamda mamlakatimiz yoshlarini matematika go’zallikllaridan bahramand bo’lishlariga sharoit yaratib berish – barcha uchun ham qarz, ham farz hisoblanadi.

Matematika olamni bilishning asosi bo’lib, tevarak-atrofda kechayotgan voqea va hodisalarning o’ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda hamda ishlab chiqarish, fantexnika va texnologiyalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, matematika fani inson aqlini charxlaydi, diqqatini rivojlantiradi, ko’zlangan maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalaydi, algoritmik tarzda tartib-intizomlilikka o’rgatadi va eng muhimi mulohaza yuritishga chorlaydi hamda tafakkurni kengaytiradi. Muhtaram Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Matematika hamma fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo’lib o’sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi”. Mamlakatimizda matematika 2020-yildagi ilm-fanni rivojlantirishning ustuvor yunalishlaridan biri sifatida belgilandi hamda matematika ilm-fani va ta’limi rivojlantirishini yangi sifat bosqichiga olib chiqishga qaratilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi PF-5712sonli Farmoni asosida qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”, 2019- yil 9- iyuldagi “Matematika ta’limi va fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi matematika instituti faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4387-sonli Qarori, 2020- yil 7- maydagi “Matematika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy- tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4708-sonli Qarori, 2020- yil 24- yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida matematika fani va ta’limini har tomonlama takomillashtirish va rivojlantirish yuzasidan qator salmoqli vazifalar belgilangan. Xususan, mazkur dasturdan o’rin olgan “Matematika ta’limini rivojlantirish konsepsiyasi” yuqoridagi matematika ta’limini har tomonlama

takomillashtirish hamda yangi sifat bosqichiga olib chiqish yuzasidan belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. 1 Matematika olamni, dunyoni bilishning asosi bo’lib, tevarak-atrofimizdagi voqea va hodisalarning o’ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda juda katta ahamiyatga egaki, matematik bilimlarsiz ishlab chiqarish va fanning rivojlanishini tasavvur qilib bo’lmaydi. Shuning uchun ham matematik madaniyat — umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. Matematika fanini o’qitishdan ko’zlangan zamonaviy maqsad va vazifalar quyidagilardan iborat: o’quvchilarda kundalik faoliyatda qo’llash, fanlarni o’rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo’lgan matematik bilim va ko’nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish; milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat. Mamlakatimizning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan- texnika va texnologiyalarning rivojlanishi yosh avlodning o’zgaruvchan dunyoda raqobatbardosh bo’lishi fanlarni mukammal egallashni taqozo etadi, bu esa ta’lim tizimiga, jumladan, matematikani o’rgatish bo’yicha ham xalqaro tajriba va andozalarni joriy etish orqali ta’minlanadi. Bundan ta’lim bo’yicha qator xalqaro tashkilotlarning tadqiqotlari ham dalolat bermoqda. Shu o’rinda, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD)ning 15 yoshli o’quvchilarning ona tili, matematika va tabiiy fanlar bo’yicha savodxonlik darajasini baholashga qaratilgan PISA - o’quvchilar yutuqlarini baholash xalqaro dasturi tadqiqotlari natijalari e’tiborga molik. Bundan tashqari, ta’limiy yutuqlarni baholash xalqaro uyushmasi (IEA) tomonidan tashkil etilgan TIMSS - matematika va tabiiy fanlar ta’lim 1 Umumiy o’rta ta’limning Milli o’quv dasturi. Respublika ta’li markazi.2021.

sifatining xalqaro monitoringi dasturini ham keltirish mumkin. Ushbu tadqiqot o’quvchilarning turli davlatlarda matematika va tabiiy fanlardan bilim darajasi va sifatini solishtirishga hamda milliy ta’lim tizimidagi farqlarni aniqlashga ko’maklashadi. STEAM (S – science - tabiiy fanlar T – technology - texnologiya, E – engineering - muhandislik, A – art - san’at, M – mathematics - matematika) ta’lim texnologiyasi aniq fanlar blok-modulida o’quvchilarning egallagan bilim, ko’nikma va malakalarini kundalik hayot bilan bog’liqligini ko’rsatishda dars va sinfdan tashqari mashg’ulotlarda o’quv tadqiqotlarini o’tkazish, tajribalarni bajarish, loyihalashtirishga yo’naltirilgan ijodkorligini tarbiyalash, yangiliklar yaratishga bo’lgan qiziqishlarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu texnologiyani amalga oshirishda o’quvchilar tomonidan turli texnik qurilmalarni yasash uchun loyihalar yaratish, loyiha asosida qurilmaning maketini yaratish va uni amaliyotda ishlatib ko’rish, kamchiliklarini topish hamda uni bartaraf etish kabi vazifalar bajariladi. Matematik ta’limga kompetensiyaviy yondashuv kasbiy, shaxsiy va jamiyatdagi kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan turli ko’rinishdagi malakalarni o’quvchilar tomonidan egallashni nazarda tutadi. Shunday qilib, kompetensiyaviy yondashuvda matematik ta’limning asosini amaliy, tadbiqiy yo’nalishlarini kuchaytirishga qaratiladi. O’quvchilarda tayanch kompetensiyalarini shakllantirish, kichik o’quv tadqiqotlarni bajarish orqali umumta’lim fanlarini o’rganishga qiziqishni kuchaytirish maqsadida fan o’quv dasturlariga amaliy mashq va tatbiq hamda loyiha ishi kiritildi. Bu holat nafaqat muayyan o’quv fani bo’yicha o’zlashtirish sifatini yaxshilaydi, balki fanlararo va fanning kundalik turmush bilan bog’lanish imkoniyatlarini ochadi va ta'lim samaradorligini oshiradi. Matematika darslarini tashkil qilishda nazariyadan ko’ra ko’proq amaliyotga e’tibor berish hamda o’quvchilarga tayyor o’quv materiallarini berishga asoslangan yondashuvdan ma’lum darajada voz kechish talab

qilinadi. Matematika darslarida ko’proq keys, tadqiqot, loyiha, kichik o’quv kashfiyotlari kabi interaktiv metodlardan foydalanish tavsiya etiladi. O’quvchilarda kichik tadqiqotchilik ko’nikmalarini shakllantirishda kuzatish, tajriba, o’lchashlar, analiz (tahlil) va sintez, induksiya va deduksiya, taqqoslash va analogiya kabi ilmiy izlanish metodlaridan o’rnida foydalanish talab etiladi. O’quvchilarda bilim va ko’nikmalarni shunchaki shakllantirib qolmasdan, ularni hayotiy vaziyatlarda qo’llay olish kompetensiyalarini ham tarkib toptirish muhim ahamiyat kasb etadi. Matematka fanining boshqa fanlar bilan integratsiyasi Matematika fanini o’qitishda nafaqat uning bo’limlar orasidagi o’zaro ichki, balki tashqi, ya’ni turdosh blok-modullar tarkibiga kiruvchi fanlar bilan integratsiyasi ham katta ahamiyatga ega. Jumladan, quyidagi fan yo’nalishlari bilan o’zaro chambarchas aloqalari muhim hisoblanadi: Ona tili va adabiyot, xorijiy tillar orqali shakllantiriladigan kompetensiyalar matematika fanlarni o’qitishda o’quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirishda, yozma va og’zaki ravishda o’z qarashlarini ravon bayon etish malakalarini hosil qilishda, ilmiy atamalarni to’g’ri qo’llash hamda bahs-munozaralar jarayonida erkin muloqot qilishga o’rgatishda muhim o’rin tutadi. Informatika va axborot texnologiyalari fani yordamida matematika fanini o’qitish jarayonining samaradorligini turli ko’rinishdagi axborot- kommunikatsiya texnologiyalari va kompyuter texnikasidan foydalanish orqali oshirishga ulkan imkoniyatlarni yaratadi. Fizika fanini o’qitishda o’quvchilar tabiat hodisalarini va asosiy fizik jarayonlarni anglash bilan birga, texnika va texnologiyalarni rivojlantirishda matematik formulalarni qo’llashni o’rganadilar. Ko’pgina fizik masalalar tenglama yoki tenglamalar sistemasini tuzish va ular bilan ishlash ko’nikmasining shakllangan bo’lishini taqozo etadi. Biologiya fani o’quvchilarda jonli tabiatning obyekti va tizimini his etishni, jonli va jonsiz tabiat o’rtasidagi aloqalarni shakllantiradi. Bir vaqtning

o’zida atrofimizni o’rab turgan jonli tabiatga ijobiy munosabat, tabiiy rang- baranglikni saqlab qolish, shuningdek, javobgarlikni his qilgan holda mustahkam hayotiy faoliyat shakllanadi. Kimyo fani o’quvchilarda organik va anorganik moddalar va tuzilmalarni tabiatning obyekti sifatida his etish ko’nikmalarini shakllantiradi. Matematika darslarida moddalar va tuzilmalarning tuzlishiga oid geometrik, sifat va miqdoriy kattaliklarni tahlil qilish orqali ularning kimyoviy xususiyatlarini o’rganish, tadqiq qilish hamda xulosa chiqarish orqali bu ikki fan orasidagi uzviy aloqadorlik ta’miinlanadi. Geografiya fani o’quvchilarda tabiat in’omlari va insonning iqtisodiy faoliyati natijasida yaratilgan obyektlarni tizimli ravishda, birgalikda his etishni shakllantiradi. Matematika darslarida geografik ob’yektlarga doir hayotiy masalalar yechish va tahlil qilish orqali bu ikki fan orasidagi aloqadorliklar aniqlanadi. Texnologiya fani orqali tarkib toptirilgan kompetensiyalar matematika fanini o’qitish jarayonida o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish, ularning texnik ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish hamda ijodiy loyiha tayyorlash malakalarini hosil bo’lishida muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Iqtisodiy bilim asoslari fanini o’rganish jarayonida iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo’naltirilgan makroiqti-sodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini saqlab qolish, ijtimoiy- iqtisodiy faoliyat bilan bog’liq bo’lgan muayyan hayotiy vaziyatlarda eng maqbul yechim topa olish va to’g’ri qaror qabul qilishga o’rgatishdan iborat. Tadbirkorlik asoslari fanini o’rganish o’quvchilarning kelajakdagi hayotiy tadbirkorlik ko’nikmalarini shakllantirishni ko’zda tutadi. Tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirishda matematikaning o’rni beqiyos bo’lib, tadbirkor mablag’lari va sarmoyasini iqtisodiyotga jalb qilish maqsadida ishlab chiqiladigan biznes reja matematik hisob-kitoblar yordamida asoslab berilishi lozim bo’ladi.

Tarix fani matematika fani bilan ham bevosita bog’langan. Ilm-fan yutuqlarining ishlab chiqarish sohalari, iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlarining rivojlanishi va atrof-muhit holatiga ta’sirini ko’rsatishda tarixiy ma’lumotlarning ahamiyati kattadir. O’quvchil а rni matematik а kursini o’rg а nishg а t а yyorl а sh. I-IV sinfl а rd а matematik а o’qitishning а s о siy v а zif а si bo’lg а n t а ’lim - t а rbiyaviy v а zif а l а rni h а l qilishd а ul а rd а gi matematik а kursini q а nd а y d а r а j а d а t а yyorg а rligi b о rligig а , b о l а l а r b о g’ch а l а rining t а yyorl о v guruhl а ri d а sturi о rq а li h а md а uyd а must а qil matematik а ni o’rg а nib q а nd а y biliml а rg а egaligig а b о g’liq. Shuning uchun 1-sinfg а k е lg а nl а rning biliml а rini а niql а sh, sinf o’quvchil а rining biliml а rini t е ngl а shtirish, ya’ni p а st bilimg а ega bo’lg а n o’quvchil а rning biliml а rini ya х shi bil а dig а n o’quvchil а rg а y е tk а zib о lish v а zif а si tur а di. O’qituvchi quyid а gi sist е m а bil а n o’quvchil а r bilimini m ах sus d а ft а rg а his о bg а olib b о r а di. Bolalarni tayyorlashda asosiy ish analiz, sint е z, taqqoslash, umumlashtiruvchi kabi aqliy jarayonlarni bajarish malakalarini shakllantirishga qaratilgan bo’lishi zarur. Bu ish bolalarning mat е matik nutqlarini rivojlantirish masalasini hal qilish bilan bundan k е yin muvaffiqiyatli o’qish uchun zarur bo’ladigan har xil aktiv lug’atlar to’plash bilan uzluksiz bog’liq ravishda amalga oshirilishi k е rak. Bolalarda mat е matik bilimlarga nisbatan qiziqish, ulardan foydalanish malakasi va ularni mustaqil egallash malakasi tarbiyalanishi k е rak. Bundan tashqari, ularda amaliy malaka va ko’nikmalarning (sodda shakllarni chizish, ularni qog’ozni buklab hosil qilish….) shakllanishiga jiddiy ahamiyat b е rish k е rak. Bu davrda ular p е dagogning topshiriqlarini tinglab, darhol bajarishi, o’qituvchi ko’rsatmalariga amal qilish, muhim narsani nomuhim narsadan ajrata olish, qo’yilgan vazifalar tartibini aniqlash, olingan natijalarini qo’yilgan masalaga mos k е ltirish, o’z ishini nazorat qila olish hamda boshqa malakalarni egallab olishlari k е rak.

Yuqorida ko’rsatib o’tilgan vazifalarni hal qilishi o’qitish mazmunining tanlanishiga, uning ma'lum sist е mada joylashishiga hamda shunga mos ravishda o’qitish m е todi va usullarining tanlanishiga bog’liq ravishda amalga oshiriladi. Boshlang’ich mat е matika kursi tuzilishi va mazmuni. Maktablarning I-IV sinflarida o’rganiladigan mat е matika kursi maktab mat е matika kursining ajralmas tarkibiy qismidir. Shu sababli boshlang’ich mat е matikani muvaffiqiyatli o’zlashtirish maktabda butun mat е matik ta'limni to’g’ri yo’lga qo’yishga asos bo’lishi tushunarli bo’lib qoladi. Amaldagi boshlang’ich mat е matika dasturi tuzilishi va mazmuni ham oldingi dasturlardagi m е todik m е rosdan va ilg’or o’qituvchilarning tajribalaridan k е lib chiqib, o’qitishning an’anaviy tizimidagi izchillikni saqlagan holda yaratiladi. Mat е matika boshlang’ich kursining tuzilishi o’ziga xos xususiyatlariga ega.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasining fan sifatida shakllanishi

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi o‘quv predmeti sifatida

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Boshlang’ich sinflarda perimetr va yuza (sig’im, hajm) tushunchalarini o’zgartirish metodikasi