Boshlang’ich sinflarda asosiy miqdorlar va ularni o’lchov birliklarini o’rgatish metodikasi - Алгебра - Рефераты

Boshlang’ich sinflarda asosiy miqdorlar va ularni o’lchov birliklarini o’rgatish metodikasi

Загружено в:

15.12.2023

Скачано:

0

Размер:

617.25390625 KB

Boshlang’ich sinflarda asosiy miqdorlar va ularni o’lchov birliklarini o’rgatish metodikasi Reja: 1. Asosiy miqdorlar haqida tushuncha. 2. Miqdorlar o’lchov birliklarining turlari, ular orasidagi bog’liqlik. 3. Miqdorlarni taqqoslash, miqdorlar ustida amallar bajarishga o’rgatish metodikasi .

Asosiy miqdorlar haqida tushuncha. Biz o’quvchilarga uzunlik, jismning massasi (og’irlik), hajmi, vaqt, figuraning yuzi kabi miqdorlar to’g’risida tushuncha berishimiz kerak. Bu tushunchalarni o’rganish arifmetik material bilan qo’shib o’qitiladi. Masalan: o’lchashni o’rganish, sanashni o’rganish bilan, o’lchov birliklari sanoq sistemasi bilan, ismli sonlar abstrakt sonlarni nomerlash bilan miqdorlar ustida amallar arifmetik amallar bilan parallel o’qitiladi. Miqdorlarni o’qitish matematikani hayot, sharoit bilan bog’liq holda o’qitib, politexnik bilimlar berish demakdir. Hisoblash va yasash ishlarini bajarilishini, mehnat tarbiyasini, estetik ta’lim berishni kuchaytiradi. Ayniqsa miqdorlarni ko’rgazmali, aynan o’zini va laboratoriyalarda tushuntirish imkoni mavjud. Atrof-muhitdagi mavjud miqdorlar va ularni o’lchashni amaliyotda ko’radilar, kuzatadilar, haqiqatligiga ishonadilar. Hisoblash ishlarini yakka bajaradilar. Miqdorlarni tushuntirishda figuralar modellar, chizmachilik va o’lchash asboblaridan keng foydalanish kerak. Miqdorlarni o’rganish metodikasiga umumiy tavsifnoma. Miqdorlar, xuddi raqamlar kabi boshlang’ich sinflarda matematika mashg’ulotlarinig asosiy tushunchasi bo’lib, bolalarda miqdor haqida predmetlar va voqeylikka aloqador va o’lchov bilan bog’liq sifat tasavvur uchun foydalaniladi. 1–2-sinflarda o’quvchilar uzunlik, massa, (og’irlik) hajm, vaqt haqida va ularning o’lchov birliklari haqida tasavvurga ega bo’ladilar. Misollarni yechish jarayonida ular baho, qiymat, miqdor, narx, tezlik, masofa, unumdorlik tushunchalari bilan tanishadilar.

Miqdorlarni o’rgatish bo’yicha metodik sxema. 1. Bolalarda mavjud mazkur miqdorlar haqidagi tushunchalarni aniqlash (bolalarning hayotiy tajribasiga murojaat etish). 2. Bir xil nomli miqdorlarni solishtirish (chamalab ko’rinish, solishtirish, taqqoslash, o’lchash va boshqa xil usullar bilan). 3. Mazkur miqdorning o’lchov birligi va o’lchov asboblari bilan tanishtirish. 4. O’quvchilarda o’lchash ko’nikmalari hosil qilish. 5. Bir xil nomdagi miqdorlarni qo’shish va ayirish. (Masalalarni yechish jarayonida). 6. Miqdorlarning yangi o’lchov birliklari bilan tanishtirish, bir nomdagi miqdorlarni boshqa o’lchov birliklariga aylantirish. Ikki bir xil nomli o’lchov birliklarini bitta ikki nomli o’lchov birligiga aylantirish va aksincha. 7.Ikki xil nomli miqdorni qo’shish va ayrish. 8.Miqdorlarni sonlarga ko’paytirish va bo’lish. 2.Miqdorlar o’lchov birliklarining turlari, ular orasidagi bog’liqlik. Kesma uzunligini eng avvalo taqqoslash bilan kesmalarning “teng”, “katta”, “uzun”, “qisqa”, “kalta” kabi tushunchalarini beramiz. Amaliy ishlar bilan bir-birining ustiga qo’yib taqqoslaydigan uzunliklarni tayoqcha yoki metallar yordamida solishtiradilar. Turli xil o’lchov birliklarini tanlash mumkin. Masalan: sanoq cho’pini uzunlik birligi qilib, u bilan boshqa uzunliklarni o’lchab taqqoslaydilar. Bularga daftarning uzunligi, qarich, qadam kabi birliklarni ham tushuntirish kerak. Shundan keyin sanoq cho’pining uzunligini sm bilan o’lchash va u bilan boshqa uzunliklarni sm bilan aniqlash imkoni tug’iladi. Sm moduli orqali o’quvchilar: 1. Berilgan kesmani o’lchash. 2.Berilgan uzunlik masalasini hal qiladi. 1 smli kesmani ketma-ket 10 marta qo’yish bilan 1 dm ni o’lchab kesib oladilar.

Tayoqchalardan 1 sm, 1 dm o’lchov birliklarini namuna sifatida yasab ular bilan atrofdagi turli xil narsalarning uzunligini o’lchaydilar. O’lchashda kesmada o’lchash necha marta joylashish malakasi berilgandan keyin sm yoki dmli bo’linmalarni raqamlar bilan belgilashga o’tiladi. Shu asosda sm li, dm li o’lchov birliklari hosil qilinadi. Chizg’ich qanday yasalgani hamda chizg’ich bilan o’lchash malakalari beriladi. Chizg’ich bilan qog’ozda kesmalar chizish va o’lchash, turli xil uzunliklarni o’lchashga doir amaliy mashqlar bajartiriladi. Dm bilan 2-o’nlikni o’tishda tanishtirish amalga oshiriladi. Metr bilan tanishtirish 100 likni o’tishda tanishtiriladi. Navbatdagi bosqich o’nliklarni hisoblashda dm va sm ni birgalikda ishlatishdir. O’lchatishlar asosida 5 dm va 4 sm kabi uzunliklar hosil qilinadi va aksincha chizdiriladi. Eng kichik uzunliklarni o’lchashda va 1000 liklar mavzusida km tushunchalari beriladi. 1 km=1000 m, 1 m=10 dm, 1 dm=10 sm, 1 sm=10 mm, 1 m=100 sm=1000 mm. Massani jismning yerga tortilish xossasidan kelib chiqadi, deb o’rgatish osondir. Boshlang’ich sinflarda faqat jismning massasi o’rganiladi, shu sababli, “og’irlik”, “og’irlikni tortish”, “og’irlik toshlari”, “og’irlikni tenglashtirish”, so’zlarini iloji boricha ishlatmay, “massa”, “jismlarning massasini o’lchash”, “massani o’lchash asboblari” kabi so’zlardan foydalanish kerak. Narsalarni massasiga ko’ra “og’ir”, “yengil” so’zlari bilan farqlaymiz. Massa birliklari qilib, kg, g, s, t lar qabul qilingan.

Shulardan keyin massa o’lchovlari jadvali kiritiladi, daftar orqasidan massa jadvalini tushuntiradi, uni bilish va yodda saqlash tavsiya qilinadi. 1 t = 10 s, 1 s = 100 kg, 1 kg = 1000 g. O’qituvchi 1 litr yozuvli metall idishni ko’rsatadi va umum qabul qilingan o’lchovning nomini aytadi. Suyuqliklar yoki sochiluvchan jismlar sig’imini o’lchash zarur bo’lgan holatlar sig’imlarni o’lchash yoki hajmlarni o’lchash deb ataladi. So’ngra 1 li idish bilan suvni bankaga quyamiz. Banka to’ladi. Nima uchun banka l li deb atalishini endi tushunadilar, keyin o’quvchilarga topshiriq beradi: l li idish va l li banka bilan paqir va bidon kabi boshqa idishlarning sig’imini aniqlash topshiriladi. 2-sinfda o’quvchilari gramm bilan tanishadilar. Bolalarga massasi 1 g, 2 g, 3 g tangalarni o’lchab, ularning qanday og’irlikka ega ekanligini amaliy ko’rsatadi. Shulardan keyin savdo tarozisi va katta tarozi bilan tanishtiriladi. Buning uchun yaqin oraga ekskursiya o’tkazish maqsadga muvofiqdir. 3-sinfda “sentner”, “tonna” kabi massa o’lchovlari tushunchalari bilan tanishadilar. Mavjud dastur bo’yicha vaqt miqdori va uning o’lchov birliklari bilan tanishuv 2sinfda amalga oshiriladi. Vaqt haqidagi tushunchani shakllantirish jarayonidagi murakkablikni nazarda tutib, bu sohadagi ishlarni birinchi sinfdanoq boshlamoq lozim. O’quvchilarning kunlar va oylarini yozib borishi, oy va hafta ichida kunlar soni qancha ekanligini aniqlash, dars va tanaffuslar

davomi kabi amaliy ishlar birinchi sinfdanoq vaqt haqidagi tushunchalar berib boriladi. 2-sinfda esa yil, oy, sutka (kecha-kunduz), soat va minut kabi birliklar o’rganiladi. 3sinfda esa, sekund va asr tushunchalari o’tilishi bilan bolalarda vaqt haqidagi tushunchalarni yanada aniqlashtirishga erishiladi. Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirish uchun turli mashg’ulotlar o’tkazish yaxshi samara berishi mumkin, masalan: o’qituvchi o’zi qarsak chalgandan so’ng bir minut o’tgach,bolalar ham qarsak chalishini tushuntiradi. (bolalar bir minut vaqt o’tishi uchun 60 gacha sanashlari kerak). Kalendar bilan ishlash ham yaxshi natija beradi. Darslikda keltirilgan mashqlarni bajarish davomida bolalar yil davomida qancha oy, haftada qancha kun borligini va ularning davomiyligini bilib oladilar. “H а r а k а t”g а d о ir m а s а l а d е b, t а rkibig а h а r а k а tni h а r а kterl о vchi miqd о rl а r, ya’ni t е zlik, v а qt v а m а s о f а kirg а n m а s а l а l а rni а t а sh mumkin Ма t е m а tik а o’qitish m е t о dik а sid а h а r а k а tg а d о ir m а s а l а l а r juml а sig а h а r а k а tni h а r а kterl о vchi ucht а miqd о r t е zlik, v а qt v а m а s о f а о r а sid а gi b о g’l а nishl а rni t о pishg а d о ir m а s а l а l а r kiritil а di, bu m а s а l а l а rd а а ytilg а n miqd о rl а r yo’n а ltirilg а n miqd о rl а r sif а tid а q а tn а sh а di. Х usus а n, quyid а gi m а s а l а l а r h а r а k а tg а d о ir m а s а l а l а r juml а sig а kir а di: а ) bir jism h а r а k а tig а d о ir h а mm а s о dd а v а mur а kk а b m а s а l а l а r (bu m а s а l а l а rd а miqd о rl а rd а n biri - t е zlik, v а qt yoki m а s о f а -q о lg а n ikkit а sig а b о g’liq h о ld а q а tn а sh а di); b) uchr а shm а h а r а k а tg а d о ir m а s а l а l а r; v) ikki jismning q а r а m а -q а rshi yo’n а lishd а gi h а r а k а tl а rig а d о ir m а s а l а l а r; g) ikki jismning bir yo’n а lishd а gi h а r а k а tig а d о ir m а s а l а l а r (m а s а l а l а rning bu turi b о shl а ng’ich m а kt а bd а q а r а lm а ydi).

3. Miqdorlarni taqqoslash, miqdorlar ustida amallar bajarishga o’rgatish metodikasi. Miqdorlarni taqqoslash ko’p xonali sonlarni taqqoslashga o’xshash o’tkaziladi. Ikkita son qanday taqqoslanadi? Ikkita sonni taqqoslash uchun eng yuqori xona birliklarini ajratamiz, qaysi sonda eng katta xona birliklari bo’lsa, u holda undan kichik xonaga o’tamiz va shu tartibda xulosa qila miz. Ikkita bir jinsli miqdorni qanday taqqoslash mumkin? Ikkita bir jinsli miqdorni taqqoslash uchun ulardagi eng katta o’lchovlar miqdorini taqqoslash lozim, katta o’lchovlari soni katta bo’lgan miqdor katta bo’ladi. Agar katta o’lchovlar miqdori bir xil bo’lsa, u holda undan kichikroq o’lchovlarni taqqoslaymiz. Masalan: 1) 3 m 24 sm va 2 m 87 sm. O’qituvchining, keyin esa o’quvchining tushuntirishi bunday bo’ladi: «Ikkita kesmaning uzunliklarini taqqoslaymiz. Eng katta o’lchovni topamiz. Bu metrdir. 3 m 2 m dan katta, demak, 3 m 24 sm > 2 m 87 sm. Keyinchalik bolalar qisqa tushuntiradilar: «Ikkita kesmaning uzunligini taqqoslaymiz. 3 m > 2 m, demak, 3 m 24 sm > 2 m 87 sm.» «Yuzlik» da ikkita qo’shni o’lchovlardan iborat miqdorlarni olish mumkin. Amallarni ustun qilib yozish mumkin, bunda ikkinchi satrdagi o’lchovlarni birinchi satrdagi mos o’lchovlar tagiga yoziladi. Amallarni o’rganish tartibi bunday: 1) Qo’shish (aylantirmasdan): 3 dm 5 sm + 4 dm 3 sm=7 dm 8 sm, 3 soat 40 min.+5 soat 10 min=8 soat 50 min.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Asosiy miqdorlar ustida ishlash metodikasi

Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida

Boshlang’ich sinflarda perimetr va yuza (sig’im, hajm) tushunchalarini o’zgartirish metodikasi

Ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish