Журналистикада аҳлоқий дилеммалар (зиддиятлар) - Литература - Рефераты

Журналистикада аҳлоқий дилеммалар (зиддиятлар)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Журналистикада аҳлоқий дилеммалар (зиддиятлар) План: 1. Этикага оид зиддиятли вазиятларни ҳал этишда аналитик ечимлар 2. Джонн Гиннинг этика дилеммаларини таҳлил қилиш модели

ОАВлари доимий равишда ўз аудиториясининг ишончини оқлаш мақсадида барча имкониятларни ишга солиб келган. Айни пайтда маълумотнинг аниқ ва тўғрилиги, ишончли манбадан фойдаланилганлиги ва касбий-ҳуқуқий аҳлоқ меъёрларининг бузилмаганлигига ОАВлари кафолат бера олиши керак. Айрим ҳолларда журналист этика нормаларига оид турли муаммоларни ҳал этиши, сўз эркинлиги ва маълумотларни ишончли манбадан олиш имкониятларидан тўлиқ фойдаланиш ҳуқуқлари бўлиши ҳам мумкин. Шунинг учун ҳам ҳуқуқий, касбий-аҳлоқ нормаларини қонуний жиҳатдан яхши билган ва шубҳасиз ўзи ҳам бутун фаолияти давомида бу нормалар ва кодексларга амал қилиб келган журналистгина ўз мақсадига эришиши мумкин. Ҳар ўз касбининг мутахассиси бўлган журналист аудитория олдидаги масъулиятига виждонан ёндашган ҳолда фавқулодда ҳодисалар, зиддиятли вазиятларда керак маълумотни нокерагидан ажрата билиш иқтидорига эга бўлиши, фаолияти давомида бу касбий хусусиятни ўзида шакллантира билиши керак. 1 .Этикага оид зиддиятли вазиятларни ҳал этишда аналитик ечимлар . Ҳар бир касбга оид ўзига хос этика нормалари мавжуд. Бироқ айрим ҳолларда бу нормалар истисно тариқасида бузилиш ҳолари ҳам рўй беради. Бу маънода Иммануэл Кант томонидан берилган таъриф диққатга сазовор: - Агар Сизнинг уйингизга қўлида қурол билан келган киши акангизни ўлдириш ниятида унинг қаердалигини сўраса (у сизнинг уйингиздаги шкаф ичига яширинган) уни алдаш керакми ёки рост сўзламоқ дурустми? Аҳлоқ нормаларига қулоқ солсак, ёлғон сўзлаш гуноҳ, лекин рост сўзлаб сотқинлик қилиш ҳам гуноҳ эмасми? Демак бундай дилеммалар ҳар бир касбга тегишли бўлиши мумкин, шу жумладан журналистика касбига ҳам. 2. Джонн Гиннинг этика дилеммаларини таҳлил қилиш модели Ушбу аналитик модель Канзасс университети журналистика факультети

профессори Джон Гинн томонидан ишлаб чиқилган. Бу дилеммалар ОАВларида турли этикага оид дилеммаларга дуч келувчиларга мўлжалланган. Модел етти босқичдан иборат: 1. Зарур бўлган энг муҳим ечимни айтинг. Бунинг учун уни “ҳа” ва “йўқ” тарзида жавоб бериш мумкин бўлган саволлар кўринишида шакллантиринг. Мақсадни аниқ белгилашга ҳаракат қилинг ва ҳаракат қилишни мўлжалланг. Масалан: “Бу мақолани нашр этишим шартми?...” 2. Мулоҳаза қилинаётган ҳодисанинг “мумкин” “мумкин эмас” томонларини белгилаб олинг. Агар сиз ҳар икки томонга уч ёки тўрттадан муҳим далил келтира олмасангиз, унда сиз мақола ёзмоқчи бўлган ҳодисани яхши билмайсиз ва ўрганмагансиз. Агар бундай бўлмаса сизнинг мавзуингизда дилеммалар йўқ. 3. Мавзу юзасидан асосий аҳлоқий қадриятларни санаб ўтинг. - тўғрисўзлик, халоллик, меҳрибонлик, ҳақиқатпарварлик каби айрим қадриятлар инсон ҳатти-ҳаракатларини белгилашига аҳамият беринг. - Эркинликка эришиш, ўз-ўзини ҳурмат қилиш, бахт, эришилган натижалардан бахтиёрлик ҳисси каби хусусиятлар эса ишнинг якуний натижаси сифатида белгиланишига аҳамият бринг. 4. Кимга нисбатан кўпроқ холис бўлиш кераклигини аниқланг. Сизнинг ўзингиз, оилангиз, дўстларингиз, иш жойингиз, бошлиғингиз, ўқувчиларингиз ва умуман жамият олдидаги масъулиятингиз ўзаро бир-бири билан рақобат қилиши мумкин. Бу ҳолда буларнинг ҳар бирининг ўрни ва устунлигини тўғри жойлаштиринг. 5. Албатта ҳеч бўлмаганда олти ёки етти имконият вариантларини топинг. Дилемма (зиддият) кўринмайдиган вариантларга алоҳида эътибор қаратинг. 6. асрлар донолигидан тўғри фойдаланиб, ҳар бир альтернатив имкониятни таҳлил қилинг. Бу донолик барча машҳур файласуфлар ва

буюклар асарларида қайд этилган. Агар улар редакторнинг ўрнида бўлганларида шундай йўлларни тавсия этишлари мумкин эди: - Аристотель журналистларни ўз вазифаларига виждонан ёндашишга ўргатган ва “олтин ўрталик”ни топишни тавсия этган бўларди. - Иммануэл Кант журналистларни қатъий талаб сифатида асосий икки тамойил устидан ҳукмрон бўлишга чақирарди: 1. шундай қилингки, сизнинг ўз ҳоҳишингизга кўра бажараётган ҳар бир ҳаракатингиз универсал қоида бўлиши мумкин бўлсин; 2. Ҳар доим инсониятга ва ўзингизга восита билан эмас, мақсад билан ёндашинг; - Джон Ролс журналистларга “одобсизлик ниқобини” кийишни тавсия этган бўларди. Бу шуни билдирадики, қарор қабул қилиш вақтида оз муддатга бўлса ҳам ўз шахсини унутиш ва бошқаларнинг нуқтаи назарлари ва манфаатларини қабул қилиб, уларнинг ўрнига ўзини қўйиб кўриш керак. Ролс журналистларга ҳодисанинг иштирокчилари орасида ўзаро баҳс юз бериши мумкинлигини тасаввур қилишни сўраган бўларди. Ва одобсизлик ниқоби ечилганида улардан ҳеч бири журналистнинг қизиқиш ва манфаатлари нимадан иборат эканлигини билмайди. - Джон Стюарт Милль утилитаризм (аҳлоқнинг асоси фойда олиш, манфаат кўриш деб билувчи таълимот) тамойилларидан фойдаланишни тавсия этган бўларди. Бунга кўра аҳлоқий қоидалар кўплаб кишиларга фойда ва бахт келтириши билан бирга, боқаларга шунча кам зиён етказсин. - А. Қодирий қандай йўл тутишни тавсия этган бўларди? – Миллий ҳодиса ҳақида миллатнинг ўғлони ёзиши керак, миллий хусусиятларни билмаган ижодкор “ўзбек бўлмагач ҳар қандай мутахассиснинг ҳам афсона кўчасига кириши аниқ” блиши турган гап деган бўларди. Ёки “Нашриётчилар ва матбаачилар” мақоласида айтгандек мақола ёзсанг янгисидан гапир” (А.Қодирий. “Кичик асарлар” Т.: Ғ.Ғулом нашриёти. 1969.) - Ушбу мулоҳазаларни ҳисобга олган ҳолда қарор қабул қилинг ва ҳаракат қилинг!

Келтирилган ушбу етти босқич бир қарашда енгил эмасдек кўринади, лекин маълум тажрибага эга бўлгач, бу босқичлар вақтни тежайди ва касбга доир муҳим этика нормаларига амал қилишда ёрдам беради.

Похожие

Журналистнинг ҳуқуқий ва касбий–аҳлоқий асослари

Зиёлилик журналист касб-одобининг негизи сифатида

Ахборот глобаллашуви жараёнида миллий қадриятлар, урф-одатларга таҳдид ва журналист касб одоби масалалари

Абдулла Қодирий (Кодирий, Кадыри)

A. Qodiriy