logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Литература
  4. Xosmas integral

Xosmas integral

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

405.5 KB
Скачать
Xosmas integral Reja: 1. Integrallash oralig`i cheksiz bo`lgan hol 2. Integrallash oralig`i chekli bo`lib integral osti funksiya 3. chegaranmagan hol 4. Umumiy hol 5. Xosmas integralnin geometrik masalalarga tadbiqi Yuqorida aniq integralni ta`riflashda integrallash oralig`i [ a;b ] ni chekli hamda unda aniqlangan f(x) integral osti funksiyasi chegaralangan bo`lishini talab qilgan edik. Bunga sabab qo`yilgan bu shartlardan birortasi bajarilmagan taqdirda integral yig`indi mabjud bo`lmay qolishi mumkinligidir. Ammo, bu shartlar bajarilmagan taqdirda ham integral tushunchasini kiritish mumkin bo`lib, bunday holda uni xosmas integral deb ataladi. Bu yerda xosmas integral tushunchasini integrallash oralig`i cheksiz bo`lgan, integrallash oralig`i chekli bo`lib, unda integral osti funksiyasi chegaralanmagan va nihoyat, yuqoridagi ikkala hol ham mavjud bo`lgan hollar uchun alohida kiritamiz. 1. Integrallash oralig`i cheksiz bo`lgan hol 1. Aytaylik, f(x) funksiya [ a;+ ) yarim cheksiz oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo`lsin. U vaqtda  b  a son uchun  b a dx x f ) ( (1) aniq integral mabjuddir. Agar b  +  da (12.1)integralning chekli limiti mabjud bo`lsa, bu limit f(x) funksiyaning [ a;+  ) oraliq bo`yicha xosmas integrali deyiladi va   a dx x f ) ( kabi belgilanadi. Demak, ta`rif bo`yicha      b a b a dx x f dx x f ) ( lim ) ( . (2) Agar   a dx x f ) ( xosmas integral yuqorida kiritilgan ma`noda mabjud bo`lsa, uni yaqinlashuvchi , aks holda esa uzoqlashuvchi deyiladi. Xosmas integral uzoqlashuvchi bo`lsa, u son qiymati jihatdan hech qanday ma`noga ega emasligini aytamiz. 1-misol.    0 2 1 x dx xosmas integral hisoblansin. Yechish. Integral ostidagi funktsiya grafigini quramiz: > restart; > with(plots): Warning, the name changecoords has been redefined > plot(1/(1+x^2), x=-6..6, y=-1..2,color= blue, thickness=2); ; 0 1 0 0 2 arctgb arctg arctgb arctgx x dx b b       2 lim 10 2        arctgb x dx b . Demak, bu xosmas integral yaqinlashuvchi va uning son qiymati 2  ga tengdir. > int( 1/(1+x^2), x=0..infinity ); 1 2 p 2-misol.   1 x dx xosmas integralni  ga nisbatan tekshiring (  R) Yechish . Agar  1 bo`lsa,                 1 1 1 1 1 1 1 1 b x dx x b b . Bu yerda ikki holni farqlashga to`g`ri keladi. a)  >1  1-  < 0   -1 >0 bo`lib, 1 1 )1 ( 1 1 1 lim 1 1                     b x dx b , ya`ni bu holda xosmas integral yaqinlashuvchi ekan. b)           1 1 1 1 1b ifoda 1-  >0 bo`lganligi sababli b 1-   +  , ya`ni                1 1 1 lim 1b b . Demak, bu holda xosmas integral uzoqlashuvchidir. Endi  =1 holni qarasak, b > 1 bo`lganda          b b b x x dx x dx b b b b ln lim; ln 1 ln ln ln 1 1 1  ekanligidan   1 x dx xosmas integralning uzoqlashuvchiligi kelib chiqadi. Shunday qilib,   1 x dx xosmas integral  > 1 bo`lganda yaqinlashuvchi bo`lib,  1 bo`lganda esa uzoqlashuvchidir. Eslatma. Xosmas integralni yuqoridagi misoldagiga o`xshash tekshirish uni yaqinlashishga tekshirish deb atalib, bunda uning qiymatini, agar talab qilinmagan bo`lsa, topish (hisoblash) shart emasdir. Yuqorida ko`rilgan misollardan integral osti funksiyasining boshlang`ich funksiyasi F(x) ning xosmas integral yaqinlashuvchi bo`lishi uchun x  +  dagi chekli limiti mabjud bo`lishi kerak ekanligini ko`ramiz. Quyidagi teorema o`rinlidir. 1-teorema. Agar f(x) funksiya [ a;+  ) oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo`lib, bu oraliqda uning boshlang`ich funksiyasi F(x) mavjud va x  +  da chekli limitiga ega bo`lsa,   a dx x f ) ( xosmas integral yaqinlashuvchi bo`ladi. Isbot. ;) ( ,) ( ) ( ) ( ) ( a b a F b F x F dx x f ba b a      ) ( ) ( )) ( ) ( ( lim ) ( lim a F F a F b F dx x f b b a b         . Bu yerda ) ( lim ) ( x F F b    belgilashdan foydalandik. Teorema sharti asosida F(+  ) chekli limit mabjudligidan xosmas integralning yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi. 2-teorema. Agar f(x) va  (x) funksiyalar [ a;+  ) oraliqda aniqlangan va uzluksiz  x  [ a;+  ) f(x)   (x)  0 tengsizlik o`rinli bo`lib, 1)   a dx x f ) ( yaqinlashuvchi bo`lsa,   a dx x) (  ham yaqinlashuvchi bo`ladi; 2)   a dx x) (  uzoqlashuvchi bo`lsa,   a dx x f ) ( ham uzoqlashuvchi bo`ladi; Navbatdagi teoremani keltirish avvalida integralga tegishli yana bir tushunchani kiritamiz. Agar f(x) funksiya absolut qiymatining biror oraliq bo`yicha (cheklimi yoki cheksizmi) integrali mabjud bo`lsa, bu funksiya shu oraliq bo`yicha absolut integrallanuvchi deyiladi, ya`ni  b a dx x f ) ( mabjud bo`lsa, f(x) (a;b) oraliqda absolut integrallanuvchidir. 3-teorema. Agar f(x) funksiya [ a;+  ) oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo`lib, shu oraliqda absolut integrallanuvchi bo`lsa,   a dx x f ) ( xosmas integral yaqinlashuvchi bo`ladi. 4-teorema. Agar f(x) va  (x) [ a;+  ) oraliqda uzluksiz va manfiy bo`lmagan funksiyalar bo`lib, 0 ) ( ) ( lim    c x x f x  chekli limit mabjud bo`lsa,   a dx x f ) ( va   a dx x) (  xosmas integrallarning ikkalasi ham yaqinlashuvchi yoki ikkalasi ham uzoqlashuvchi bo`ladi, ya`ni ulardan biri yaqinlashuvchi boshqasi uzoqlashuvchi bo`laolmaydi. 1-eslatma. Agar 4- teoremada 0 ) ( ) ( lim   x x f x  bo`lsa, u holda a)   a dx x) (  yaqinlashuvchi bo`lsa    a dx x f ) ( yaqinlashuvchi; b)   a dx x f ) ( uzoqlashuvchi bo`lsa,    a dx x) ( uzoqlashuvchi bo`lishi kelib chiqadi, ammo, bir xil tabiatli ekanligi kelib chiqmaydi. 2-eslatma. Yuqorida keltirilgan teoremalar xosmas integralning yaqinlashish belgilari deb yuritiladi. 2. Xuddi yuqoridagidek, agar f(x) funksiya (-  ; a ] oraliqda uzluksiz bo`lsa,     a b b a dx x f dx x f ) ( lim ) ( ( b<a ) deb qabul qilib, bu oraliq uchun ham xosmas integral tushunchasi kiritiladi. Bu yerda 2a-x=t almashtirish bilan yuqoridagini  (t)=-f(2a-t) funksiyaning   a dt t) (  xosmas integraliga keltirish mumkin. Demak, yuqoridagi yaqinlashish belgilari bu yerda ham o`rinlidir. 3. Agar f(x) funksiya (-  ;+  ) oraliqda uzluksiz funksiya bo`lsa, ixtiyoriy a  (-  ;+  ) nuqtani olib, (-  ;+  ) oraliq uchun xosmas integral tushunchasi          a a dx x f dx x f dx x f ) ( ) ( ) ( ko`rinishda kiritiladi. Ko`pincha a=0 deb olinadi. 3-misol ,                   2 2 1 1 1 0 2 0 2 2 x dx x dx x dx . > int( 1/(1+x^2), x=-infinity..infinity );  2. Integrallash oralig`i chekli bo`lib integral osti funksiya chegaranmagan hol 1. Aytaylik, f(x) funksiya [ a;b) oraliqda uzluksiz bo`lib, oraliqning o`ng uchida cheksiz katta, ya`ni f(b-0)=  bo`lsin. U holda b-  [ a;b) shartni qanoatlantiruvchi har bir musbat  uchun   b a dx x f ) ( aniq integral mabjuddir. Agar  +0 da bu integralning chekli limiti mabjud bo`lsa, bu limit f(x) funksiyaning [a;b) oraliq bo`yicha xosmas integrali deyilib,  b a dx x f ) ( bilan belgilanadi. Bu belgilash aniq integral belgisidan farq qilmaydi, ammo bu yerda f(x) integrallash oralig`ida chegaralanmagan ekanligini unutmaslik kerak. Demak, ta`rif bo`yicha        b a b a dx x f dx x f ) ( lim ) ( 0 . (5) 2-misol.   1 0 1 x dx integral hisoblansin. Yechish. )1,0[ , 1 1 ) (    x x x f da uzluksiz , ammo f(1-0)=+  ya`ni cheksiz katta. > restart; > with(plots): Warning, the name changecoords has been redefined > plot(1/sqrt(1-x), x=-6..6, y=-1..10,color= blue, thickness=2); Demak, bu integral xosmasdir.                     1 0 1 0 0 1 00 1 2 ) 1( 2 lim 1 lim 1     x x d x dx x dx   2 2 0 2 )2 2 ( lim 1 2 lim 0 10 0                  x > int( 1/sqrt(1-x), x=0..1); 2 2. Xuddi yuqoridagiga o`xshash f(x) funksiya (a;b ] oraliqda uzluksiz bo`lib, f(a+0)=  bo`lsa, xosmas integralni       b a dxx f b a dxx f   )( 0 lim )( (6) ko`rinishda ta`riflaymiz. 3. Agar f(x) funksiya ( a;b ) oraliqda uzluksiz bo`lib f(a+0)=  , f(b-0)=  bo`lsa, c  (a;b) ixtiyoriy nuqta yordamida xosmas integralni      b c dx x f c a dx x f b a dx x f ) ( ) ( ) ( (7) ko`rinishda ta`riflaymiz. 3. Umumiy hol Agar f(x) (a;b) oraliqning chetki va ba`zi bir ichki c 1 <c 2 <…<c n  (a;b) nuqtalarida ham cheksiz katta bo`lib, ( c i-1 ;c i ) oraliqlarning har birida uzluksiz bo`lsa, xosmas integralni        1 1 1 ) ( ) ( n i c c b a i i dx x f dx x f(8) ko`rinishda ta`riflaymiz, bu yerda c 0 =a, c n+1 =b deb qabul qilinadi. Bu yerda yana shuni ham aytamizki, (8) da a=-  ;b=+  bo`lishi ham mumkin va bu holda x  da f(x) ning cheksiz katta bo ` lishi talab qilinmaydi. Eslatma. (5)- (8) xosmas integrallar uchun ham yuqorida ko`rilgan yaqinlashish belgilari o`z kuchida qoladi. (7) va (8) lar uchun bu belgilar har bir oraliqda alohida qaralishi lozimdir. 4-misol.     |) 1( | 2x x dx xosmas integralning yaqinlashishi tekshirilsin. Yechish. |) 1( | 1 ) ( 2x x x f   funksiya x 1 = -1, x 2 =0 va x 3 =1 nuqtalarda cheksiz kattadir, (-  ;-1) (-1;0), (0,1) va (1;+  ) oraliqning har birida uzluksizdir. > restart; > with(plots): Warning, the name changecoords has been redefined > plot(1/sqrt(abs(x*(x^2-1))), x=-6..6, y=- 1..10,color= blue, thickness=2); Demak, (8) ga asosan                     1 0 1 1 0 1 2 2 2 2 2 )1 ( ) 1( )1 ( ) 1( |) 1( | x x dx x x dx x x dx x x dx x x dx Integral osti funksiyasi juftligidan               1 1 0 2 0 1 2 1 2 2 ) 1( )1 ( ; )1 ( ) 1( x x dx x x dx x x dx x x dx tengliklar, ular mabjud bo`lgan taqdirda, o`rinlidir (12.7) ga asosan 1)         1 0 1 5,0 2 5,0 0 2 2 ) 1( ) 1( ) 1( x x dx x x dx x x dx ko`rinishda yozib olamiz. U holda a) x x x x x x x 1 75,0 1 ) 1( 1 0 75,0 ) 1( ],5,0;0( 2 2         3 5,1 ) 5,0 ( lim 3 3 ) ( lim 75,0 2 2 lim 75,0 2 75,0 1 5,0 5,0 5,0 0                 то то то x x dx x dx yaqinlanuvchi. Demak, yuqoridagi eslatmaga ko`ra va 2 - teoremaga asosan   5,0 0 2) 1( x x dx ning yaqinlanuvchi ekanligi kelib chiqadi. b) ) 1( 75,0 ) 1(5,1 5,0 ) 1)( 1( ) 1( )1:5,0[ 2 x x x x x x x x            , , 1 75,0 1 ) 1( 1 0 2 x x x       1 5,0 1 75,0 x dx ham yaqinlashuvchidir (yuqoridagidek ko`rsatil adi ). demak,   1 0 2) 1( x x dx yaqinlashuvchidir. 2)           1 2 1 2 2 2 2 )1 ( )1 ( )1 ( x x dx x x dx x x dx a)         )1 (2 )1 )(1 ( )1 ( ],2;1( 2 x x x x x x x 1 2 1 )1 ( 1 0 2     x x x ,   2 1 1 2 x dx - yaqinlashuvchi (yuqoridagidek ko`rsatiladi), demak ,   2 1 2 )1 (x x dx yaqinlashuvchi b )          2 3 2 1 1 )1 ( ), ;2[ x x x x x va 0 1 1 1 lim )1 ( lim 2 3 2        x x x x x x      2 2 23 3 x dx x dx yaqinlashuvchi      1 23  2- misolga qarang , bundan 12.4- teoremaga asosan    2 2 )1 (x x dx ning yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi . Demak ,    1 2 )1 (x x dx yaqinlashuvchi . Shunday qilib ,     |) 1( | 2x x dx xosmas integralning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi . > with(IntegrationTools): XI2 := Int(1/sqrt(abs(x*(x^2-1))), x=- infinity..infinity); > Split(XI2, [-1, 0, 1]); > XI2:=value(%); XI2 := lim x / K N 0 K I 2 EllipticF 0 xC 1,1 2 2 1 1 C 2 EllipticK 0 1 2 2 1 K I 2 EllipticK 0 1 2 2 1 C I 2 EllipticF 0 2,1 2 2 1 C lim x / N 0 K 2 EllipticF 0 xC 1,1 2 2 1 C 2 EllipticF 0 2,1 2 2 1 1 > evalf(XI2,5); 5.2317 C 0. I 5-misol.  1 0 x dx xosmas integralning yaqinlashuvchiligi tekshirilsin (  R). Yechish. Bu yerda  (-  ;1),  =1 va  (1;  ) bo`lgan uch holni ajratamiz. 1)  1 bo`lsin, u holda                   1 1 lim lim 1 0 1 0 1 0 dx x x dx XI2 := ò K NN 1 | x ( x 2 K 1 ) | d x ∫ K NK 1 1 | x ( x 2 K 1 ) | d x C ∫ K 10 1 | x ( x 2 K 1 ) | d x C ∫ 0 1 1 | x ( x 2 K 1 ) | d x C ∫ 1 N 1 | x ( x 2 K 1 ) | d x oxirgi limit  <1 bo`lganda mabjuddir va uning qiymati 1 1 ga tengdir, ya`ni        1 1 ,1 1 0x dx - xosmas integral yaqinlasuvchi. Agar  >1 bo`lsa,                  1 1 )1 ( 1 lim 1 1 lim 1 0 1 0          , ya`ni,   1 0 ,1   x dx - xosmas integral uzoqlashuvchi. 2)        1 0 0 ) ln ( lim 1    x dx , ya`ni xosmas integral uzoqlashuvchi ekan. Demak,  1 0 x dx -xosmas integral  <1 bo`lganda yaqinlashuvchi,  1 bo`lganda esa uzoqlashuvchidir. Xosmas integralnin geometrik masalalarga tadbiqi 6-misol. 2 3 a x a y    Anyezi chziq zulfi va abtsissalar o`qi orasida joylashgan yuzani hisoblang. Yechish. Yuz elimenti: dx a x a ydx dS 2 3     . Izlanayotgan yuza qiymati integrallash chegaralari cheksiz bo`lgan xosmas integralga teng:    2 2 2 2 3 2 2 0 2 a a a x arctg a dx a x a ydx S              > restart; > with(plots): f:=x->8/(x^2+4): > plot({f(x)}, x=-6..6, y=0..2,color=red, style=line, thickness=2, title=`YUZA`); > XI1:=int( a^3/(x^2+a^2), x=-infinity..infinity );            0 , 0 , 0 , :1 3 a a a a a a XI   > a:=2:XI1; 4 p 7-misol. x a a x x y    2 ) ( 2 2 strofoida va uning asimptotasi bilan chegaralangan yuzani hisoblang. Yechish. Yuz elimenti: dxx a x a x ydx dS     2 ) ( . Izlanayotgan yuza qiymati uzlykli funktsiyadan olingan xosmas integralga teng:     a a dxx a x a x S 2 2 ) ( Integralostidagi funktsiya x=2a nuqtada uzilishga ega. Bu integralda x=2asin 2 t , dx=4 a sint cost, a≤ x ≤ 2 a dan π/4 ≤t≤ π/2 ga o`tib quyidagi yechimni topamiz: )2 2( )1 4( 2 4/ 2/ ) sin4 1 2 sin ( 2 2 2 2            a a t t t a S Strofoida grafigini uning parametrik tenglamasi x=1+sinφ, y=(1+sinφ) sinφ/cosφ asosida quramiz: > with(plots): > plot([1*(1+sin(t)), 1*(1+sin(t))*sin(t)/cos(t), t=0..2*Pi], 0..4, -4..4, color=blue,thickness=2,title=`Strofoida`); > XI3:=2*int((x-a)*sqrt(x/(2*a-x)),x=a..2*a); > value(%); > a:=1:XI3;2C 1 2 p 8- misol .       2 1 1 2 x x y ( x >1) egri chizuq cheksiz tarmog ` ining Ox o ` qi atrofida aylanishdan hosil bolgan jisim xajmini hisoblang . Yechish . Aylanish xajmi elimenti : dx x x dx y dV        2 2 1 1 4  . Izlanayotgan jism qiymatini chegarasi  ,0 bo`lgan quyidagi integralga teng: 3 4 1 3 1 1 4 4 1 1 4 0 3 2 2 2                     x x x dx x x Vx 1)grafigini quyidagich quramiz: > restart; > with(plots): Warning, the name changecoords has been redefined XI3 := 2 a 2 a ( x K a ) x 2 a K x d x 2 a 2 a ( x K a ) x 2 a K x d x∫ ∫ > implicitplot(y=2*(1/x-1/(x^2)), x=0..6, y=- 1..1,color= blue, thickness=2); 2)jisim xajmini 2 xil usulda hisoblaymiz. a) formula bo`yicha: > XI4:=4*Pi*Int((1/x-1/(x^2))^2,x=1..infinity); > XI4:=4*Pi*int((1/x-1/(x^2))^2,x=1..infinity);XI4 := 8 3 p b) VolumeOfRevolution buyrug`i bo`yicha jisim xajmini [1,6] dagi qismi: > restart; with(plots): with(Student[Calculus1]): > VolumeOfRevolution((x-1)/x^2,x=1..6,output=plot); > VolumeOfRevolution(2*(x-1)/x^2,x=1..6, output=integral); XI4 := 4 p ∫ 1 N [ 1 x K 1 x 2 ] 2 d x > value(%);125 162 p ∫ 1 6 4 p ( x K 1 ) 2 x 4 d x

Похожие

Xususiy hosilali differensial tenglamalar haqida asosiy tushunchalar. Ikkinchi tartibli xususiy hosilali differensial tenglamalarning klassifikasiyasi. Kanonik ko`rinishga keltirish
Журналист касбий одоб – ахлоқи кодексининг пайдо бўлиши, шаклланишининг ўзига хос хусусиятлари
Интервью олишда касб одоби меъёрлари
Этиканинг предмети, тадқиқот доираси ва вазифалари. Этика фанининг фанлараро боғлиқлиги
Turkiylar obraz qadimgi Gruzin, German, Rus va Slavyan xalqlari adabiyotlari