Uyg`un - Литература - Рефераты

Uyg`un

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

110.5 KB

Uyg`un Reja: 1. Uyg`un hayoti va ijodi. 2. Uyg`un lirikasi mavzusi va g`oyasi. 3. Urush va urushdan keyingi yillarda Uyg`un ijodi. 4. Uyg`un-dramaturg.

Uyg’un Yangi o’zbek а d а biyotining ikkinchi bo’g’in а vlodig а m а nsub bo’lib, 20-yill а rning ikkinchi yarmid а ijod m а ydonig а kirib keldi. “Uyg’un” shoirning а d а biy t аха llusi bo’lib, uning а sl ismi R а hm а till а Ot а qo’zievdir. U 1905 yilning 11 fevr а lid а J а nubiy Qozog’iston viloyatid а gi M а rki qishlog’id а х izm а tchi oil а sid а tug’ilg а n. R а hm а till а boshl а ng’ich m а ’lumotni o’z qishlog’id а ol а di, 1923 yild а Toshkentg а kelib ped а gogik а te х nikumig а o’qishg а kir а di. Х uddi shu te х nikumd а R а hm а till а q а lbid а а d а biyotg а , ijod qilishg а muh а bb а t tug’il а di. N а tij а d а , u kichik-kichik she’rl а r yoz а boshl а ydi v а ul а r te х nikumd а gi “Toshqin” devoriy g а zet а sid а h а md а boshq а v а qtli m а tbuot s а hif а l а rid а bosil а boshl а ydi. R а hm а till а ning shoir sif а tid а etilishid а uning 1927-1930 yill а r d а vomid а S а m а rq а ndd а gi ped а gogik а а k а demiyasining til v а а d а biyot f а kultetid а t а ’lim olishi muhim rol o’yn а di. O’sh а yill а ri bu oliy o’quv yurti yirik f а n v а а d а biyot o’chog’i bo’lib, ko’pl а b iste’dodl а rning, х usus а n, H а mid Olimjon, J а lol Ikromiy, Oydin sing а ri q а l а mk а shl а rning k а molg а etishuvi uchun k а tt а yo’l ochg а n edi. Х uddi shu а k а demiyad а Uyg’un h а m d а stl а bki origin а l she’rl а rini yar а t а di v а ul а r “Er yuzi”, “M а orif v а o’qituvchi”, “ А l а ng а ” sing а ri respublik а jurn а ll а rid а bosilib chiq а di. Nihoyat, 1929 yild а u she’rl а r j а ml а nib, “B а hor sevinchl а ri” nomli to’pl а m sif а tid а n а shr etil а di. O’zining m а zkur birinchi to’pl а mid а gi she’rl а rid а Uyg’un kitob х onl а r ko’z o’ngid а b а hor, t а bi а t kuychisi sif а tid а n а moyon bo’l а di. SHoirning ilk she’rl а rid а n boshl а b, butun poetik ijodi d а vomid а “B а hor” timsoli m а rk а ziy o’rind а tur а di. Juml а d а n, u d а stl а bki she’rl а rining birid а b а hor tongini m а n а bund а y g а vd а l а ntir а di: S а h а r chog’i... kumush k а bi shudringd а n, Sirg’ а t а qib yaprog’ig а bosh qo’yib, Gull а r, tunning quchog’id а mudr а ydi... Titr а b-titr а b, und а -mund а yulduzl а r, SHoshib-pishib yotog’ig а ketk а li. D а rgohig а etk а li,

Oltin shohi et а gini sudr а ydi... Ko’r а mizki, shoir t а bi а tni nihoyatd а nozik his qil а di v а uning а joyib m а nz а r а sini chiz а di. Lekin Uyg’un d а stl а bki she’rl а rid а yoq shunch а ki sof t а bi а t m а nz а r а l а rini chizish bil а ngin а chekl а nm а ydi, b а lki uni v а а yniqs а , b а horni inson h а yoti, q а lbi, mehn а ti bil а n bog’liq hold а а ks ettir а di. M а s а l а n, u ilk she’rl а rid а n birid а b а horning mohiyatini quyid а gi t а rzd а ochib ber а di: B а hord а q а yn а ydi mehn а t erl а ri, B а hord а tomchil а r m а ngl а y terl а ri, B а hord а z а vq em а r d а l а qizl а ri, B а hord а yo’rg’ а l а r oltin tr а ktor. Oh, b а hor n а sh’ а li, b а hor go’z а ldir. А mmo “B а hor sevinchl а ri” to’pl а mig а kirg а n she’rl а r or а sid а z а if, nomuk а mm а ll а ri h а m bor edi. Ul а rd а Uyg’unning o’zi а ytg а nidek, “yuz а kilik, oling а n m а vzul а rning mohiyatig а ... tushunm а slik, estetizmg а berilib ketib m а zmunni suyuql а shtirish” sing а ri nuqsonl а r m а vjud edi. 30-yill а r ijodid а Uyg’un bu nuqsonl а rd а n qutil а bordi v а o’sh а d а vr o’zbek lirik а sining nodir n а mun а l а rini yar а tdi. Uyg’un o’zining uzoq yillik ijodiy f а oliyati d а vomid а o’nl а b she’riy to’pl а ml а r, yigirm а d а n ortiq pes а yar а tib, а d а biyotimizning rivojl а nishig а ulk а n hiss а qo’shg а n. Uyg’unning ilk she’riy to’pl а mi, а ytg а nimizdek, “B а hor sevinchl а ri” deb а t а l а di. Bu to’pl а mg а 1925-1929 yill а rd а yozg а n 30 t а she’ri kiritilg а n. Uyg’unning 20-30-yill а r she’riyatid а V а t а n, t а bi а t go’z а lligi, erkin muh а bb а t k а bi m а vzul а r а sosiy o’rin eg а ll а g а n. SHoir 20-30-yill а rd а yozg а n “B а hor”, “B а hord а ”, “B а horgi el”, “B а hor tongid а ” k а bi she’rl а rid а ko’kl а mni o’zg а ch а bir mehr bil а n t а svirl а ydi. Uning “Tonggi bo’s а ” she’rid а gi: “Bir q а r а shd а oppoq shohig а o’ х sh а r, Bir q а r а shd а m а rm а r, bir q а r а shd а z а r, bir q а r а shd а es а s а d а fg а o’ х sh а r”, “T а bi а t s а h а rd а misli bir g’unch а . Tong es а g’unch а ning ochilg а n chog’i” muqoyas а l а ri kishid а cheksiz z а vq uyg’ot а di.

Uyg’un ijodid а kuz f а sli t а svirig а h а m o’zig а х os t а rzd а yondoshilg а nini ko’r а miz – “Ko’k – yuvilg а n, а rtilg а n shish а , suvl а r tiniq, yaproql а r oltin”, “QuYosh ko’kd а n eshilib q а r а r, Jud а r а vsh а n olovli ko’zi, S а riq ko’yl а k kiyib ko’ring а n B а rqut f а sl – bu kuzning o’zi” k а bi misr а l а rd а gi obr а zli t а lqinl а r buning d а lilidir. T а bi а t v а j а miyat hodis а l а rini, l а vh а l а rini qiyos qilib, yonm а -yon qo’yib t а svirl а sh, his-tuyg’uni bo’rttirib ifod а l а sh usuli Uyg’unning Ikkinchi j а hon urushi d а vri she’riyatid а yan а d а t а komill а shg а nini kuz а tish mumkin. “T а s а vvur”, “Bin а fsh а ”, “Qor” k а bi she’rl а rid а t а bi а t ko’rinishl а ri urushg а n а fr а t, tinchlikk а muh а bb а t g’oyal а rini ifod а lovchi Yangi poetik m а zmun k а sb et а di. SHoirning urush d а vri ijodid а ishq-muh а bb а t m а vzuining yoritilishini ko’zd а n kechirish, t а dqiq qilish h а m qiziq а rlidir. Uning “Sur’ а t”, “QuYosh yo’li”, “Visol t а b а ssumi” k а bi she’rl а rid а , “Kel”, “Kut”, “M а rdon а vor а а yting”, “ А rzimni yor а а yting”, “Jonim kelur” k а bi g’ а z а ll а rid а h а m poetik m а zmun oshiq v а m а ’shuq а obr а zl а ri tuyg’ul а ri t а svirid а n hosil bo’l а di, dushm а nni engib ortg а q а ytg а ch, visol shodiyon а sig а erishish orzusi kuyl а n а di. SHoir o’z she’riyatid а s а lmoqli o’rin eg а ll а g а n sevgi-muh а bb а t m а vzuini urushd а n keyin h а m d а vom ettirg а n. “Sevg а nligim rost”, “Sen deding”, “O’sh а uchr а shuvd а n boshl а ndi bu hol”, “Gul yuboribs а n”, “Gul sh а ydosi”, “Ketm а s bo’lib kel”, “Guls а nu o’zing” k а bi she’rl а ri fikrimizning d а lilidir. 1946-1948 yill а rd а gi а sossiz t а nqidl а r, b а ’zi kims а l а rning dokl а d v а m а qol а l а rid а gi t а hqir h а md а k а msitishl а r Uyg’un she’riyatining b а diiy t а komilig а а nch а to’g’ а noq bo’l а di. U shund а n keyin ijtimoiy-publisistik she’rl а r yozishg а ko’proq e’tibor berg а n bo’ls а -d а , ul а rning а ks а riyati muv а ff а qiyatli chiqm а ydi. U keyinch а lik bu qusurd а n qutul а bordi. 60-70-yill а rd а t а bi а t go’z а llikl а ri, h а yotning n а fis l а vh а l а ri t а sviri bil а n yo’g’rilg а n bir q а nch а she’rl а r yar а tdi. “Buloq”, “S а rvg а ”, “Bulbul”, “J а ng”, “Yoshlik tuyg’usi”, “H а yot ch а qir а di”, “Dengiz”, “Muzik а ”, “Inju v а ko’pik”, “YUzl а rimg а boqib” k а bi she’rl а ri shul а r juml а sid а ndir.

Uyg’un o’z ijodiy f а oliyati d а vomid а “Ukr а in а ell а ri”, “M а rt kunl а rid а ”, “Jontemir”, “Gul а s а l”, “Q а sos”, “V а fo” k а bi bir q а tor poem а l а r yar а tdi. Lekin ul а rd а hukmron m а fkur а v а siyos а t t а ’sirig а berilib, shoir jiddiy b а diiy muv а ff а qiyatg а erish а olm а di. Uyg’un dr а m а turgiyasi h а m а d а biyotimiz t а r а qqiyotid а а lohid а а h а miyat k а sb et а di. U yigirm а d а n ortiq s а hn а а s а ri yar а tg а n. Uning “On а ” (1942), “H а yot qo’shig’i” (1947), “ А bu R а yhon Beruniy”, “ А lisher N а voiy”, “N а vb а hor”, “Hurriyat”, “P а rvoz” k а bi dr а m а l а ri, “Q а ltis h а zil” komediyasi shul а r juml а sid а ndir. Umum а n, Uyg’un dr а m а l а rini m а zmunig а ko’r а ikki guruhg а bo’lish mumkin. Birinchi guruhg а “ А bu R а yhon Beruniy”, “ А bu А li ibn Sino”, “Zebunniso Begim” k а bi t а ri х iy pes а l а r m а nsub bo’lib, ul а r or а sid а Izz а t Sulton bil а n h а mkorlikd а yozilg а n “ А lisher N а voiy” dr а m а si mu а llifl а rg а eng k а tt а shuhr а t keltirdi v а urush d а vri o’zbek а d а biyotining eng jiddiy yutuql а ri q а torid а n o’rin oldi. Uyg’un s а hn а а s а rl а rining ikkinchi guruhini z а mon а viy m а vzud а gi dr а m а l а r t а shkil et а di. Ul а r or а sid а “P а rvon а ” pes а si h а mm а d а n ko’r а ko’proq ха lqq а m а nzur bo’ldi. Uyg’un o’z ijodiy f а oliyati d а vomid а t а rjimonlik bil а n h а m shug’ull а ng а n. U А .S.Pushkinning “Tobutsoz”, “Belkin qiss а l а ri”, “ А rzrumg а s а yoh а t”, L.N.Tolstoyning “ Hojimurod” povestini, SHekspir sonetl а rini, T.SHevchenko, I.CH а vch а v а dze, S.M а rsh а k k а bi shoirl а rning bir q а nch а she’rl а rini o’zbek tilig а t а rjim а qildi. XX asr o`zbek adabiyoti taraqqiyotida Uyg`unning o`ziga xos o`rni bor. U adabiyotga 20-yillarning o`rtalarida kirib keldi. Bu davr ijodkorlari asosiy maqsad, g`oya, obrazlar tizimi badiiy tasvir vositalarini, asosan erk va istiqlolni kuylashga bo`ysundirganlar. Lekin Uyg`un ijodida yangi tuzum g`oyalari ustunlik qildi. “Nazir otaning g`azabi”, “Brigadir Karim” singari she`rlari, 1931-yilda yozilgan “Jontemir” dostoni ana shu ruhdagi asarlar sirasiga kiradi.

Uyg`un lirikasidagi peyzaj tasviri misolida o`zining tarixiy yo`lidagi nafisliklarini namoyish qiladi. Bu nafosatda o`lka va tabiat go`zalligi bilan birga ularga hamohang va hamroz inson qalbi tamannolari ham aks etadi. Bu fazilat shoirning 20-yillardagi dastlabki she`rlaridayoq ko`rinib, 80-yillarda bitilgan she`rlariga ham xos bo`ldi. Uyg`unning ijodida kuz haqida bitilgan bir-biridan dilbar misralar ko`p. Ularni o`qib, xuddi tabiat og`ushida turgandek bo`lamiz: Oltin kuz suvlari shu qadar tiniq, Oyna bo`la olur qizlar qarasa. Olamni ko`mgudek gullarning isi, Chaman kokolini shamol tarasa. (“Oltin kuz”) Bahor haqidagi she`rlar Uyg`un ijodiyotida sanoq, salmoq va mohiyati jihatidan alohida o`rin tutadi. Olti jildlik “Asarlar” ning she`rlaridan tashkil topgan ikki jildli mundarijasida sarlavhasiga “bahor” so`zi olib chiqilgan she`rlarning o`ziyoq salkam o`ttizta. Bahor, gul, binafsha, moy chechaklari madh etilgan she`rlarning umumiy soni bundan uch hissa ko`proq. Takror va qaytariqlari mo`l bu yo`nalishdagi asarlar ichida tabiatning go`zal va betakror qiyofasi tasvirlangan, tabiat timsolida teran falsafiy mushohadalar ifodasini topgan asarlar ham oz emas. Uyg`un nechog`li tabiat kuychisi bo`lmasin, uning go`zalligidan nechog`li yonib-kuyib falsafiy ma`nolar o`qimasin, she`riyati asosini inson, inson umrining ma`nosi va shu ma`no olamidagi hali anglab yetilmagan ma`nilarni izlash tashkil etadi. Shu jihatdan uning “nima ish qilgansan?” she`ri muhim:

Oltmishga kirganda olti paqirlik Ish qilmasdan o`tgan shovvozlar ham bor. Kimga kerak bunday besamar umr? Undan afzal ming bor yerga yoqqan qor. Umri o`tganlar bor qisir bulutday, Yerga tashlamagan bir tomchi ham nam. Agar inson bo`lsang naf yetkaz xalqqa, Faqat yashashgina inson uchun kam. Xuddi mana shu-xalqqa naf yetkazish g`oyasi Uyg`un ijodining asosini tashkil etadi. Shakldagi xalqchil ruh, mazmun ifodasidagi soddalik, bayoniy uslub, qofiyalardagi oddiylik-barchasi ana shu bosh maqsadga bo`ysundiriladi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Uyg`un lirikasi yangi xususiyatlar bilan boyidi. Uning “Jangchi do`stimga”, “Vatan haqida qo`shiq”, “Surat”, “Uchrashuv”, “Keladi”, “Sog`inib”, “Ulug` ayyom yaqin” singari she`rlarida xalqchil ruh yanada kuchaydi. Muhabbat lirikasi ham bu davrga kelib o`zining bir qancha yangi xislatlarini namoyon etdi. Muhabbatga sadoqat g`oyalari vatanparvarlik, qahramonlik, g`alaba g`oyalari bilan chirmashib ketadi. Uyg`un o`zbek dramaturgiyasini ko`pgina asarlar bilan boyitdi. U o`zbek adabiyotidagi eng sermahsul dramaturglardandir. U dramaturgiyaning deyarli barcha turlari, janrlari, shakllarida qalamini sinab ko`rdi va salkam yigirma beshga yaqin dramatik asar yozdi. “Navbahor” (1949), “Hurriyat” (1959), “Parvoz” (1963), “Qotil” (1962),

“Parvona” (1966) kabi zamonaviy mavzudagi dramalari qatorida tarixiy mavzudagi “Abu Rayhon Beruniy”, “Abu Ali ibn Sino”, “Zebunniso”, Izzat Sulton bilan hamkorlikda yaratgan “Alisher Navoiy” dramalari ham ijodkorga katta muvaffaqiyat olib keldi. Uyg`un uzoq umr ko`rdi va sermahsul ijodkor sifatida tanildi. “O` z bekiston xalq shoiri” faxriy unvoniga musharraf bo`ldi. Jumhuriyat yozuvchilar uyushmasini boshqardi. O`zbekiston Fanlar akademiyasining muxbir a`zoligiga saylandi. Shoir o`zbek adabiyotini ko`pgina tarjima asarlar bilan ham boyitdi. U.V.Shekspirning “Yuliy Sezar” tragediyasini, “Veronikalik ikki yigit” komediyasini, A.P.Chexovning “Chayka” dramasini o`zbek tiliga tarjima qildi. XX asr o`zbek adabiyoti tarixini o`rganuvchilar uning vakillaridan biri sifatida lirik shoir va dramaturg Uyg`un ijodini ham unutmaydilar.

A dabiyotlar: 1. Uyg`un. Asarlar (6 jildlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 3-4-5- jildlar, 1976-77-78. 2. Uyg`un. Davrim tarovati. She`rlar va hikoyalar.-T.: 1980. 3. Uyg`un. Asarlar (4 jildlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 1-jild, 1977. 4. Abrorov A. Uyg`un. // O`zbek adabiyoti tarixi (3 jildlik).-T.: 2- jild, 1971. 5. Ahmadjonova K. Uyg`un-lirik shoir.-T.: “Adabiyot va san`at”, 1979. 6. Qorayev T. Uyg`un she`riyatida tabiat lirikasi.// T.Qorayev. Uyg`un mahorati. -T.: “Fan”, 1984. 7. Uyg`un. Asarlar (6 tomlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 3-4-5- jildlar, 1976-78. 8. Azizova R. Uyg`un dramaturgiyasining ba`zi xususiyatlari // “Sharq yulduzi”, 1971, 5-son. 9. Azizova R. Uygun i teatr.-T.: izdatelstvo literatura i iskusstvo imeni G.Gulyama, 1975. 10. Sultonova Ch. Uyg`unning dramatik mahorati.-T.: “Fan”,1984 11. Qorayev T. Uyg`un mahorati.-T.: “Fan”, 1984. 12. www.ziyonet.uz

Похожие

Uyg`un ijodi 1

Uyg`un ijodi 2

Uyg`un va Yashinning hayoti va ijоdi

Alisher Navoiyning ilmiy merosi “Muhokamat ul-lug’atayn” “Mezon ul-avzon” “Majolis un-nafois”

Fashizmga qarshi urush va urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyoti