Uyg`un ijodi 2 - Литература - Рефераты

Uyg`un ijodi 2

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2032.5 KB

Uyg`un ijodi R e j a: 1. Uyg`un ijodining g`oyaviy-badiiy qiymati. 2. Uyg`un biografiyasi. 3. Uyg`un poeziyasi. 4. Uyg`unning tarixiy mavzudagi dramalari. 5. Uyg`unning zamonaviy mavzudagi dramalari. 6. Tanqid va adabiyotshunoslikda Uyg`un ijodining o`rganilishi.

Uyg`un yangi o`zbek adabiyotining ikkinchi bo`g`in avlodiga mansub bo`lib, 20-yillarning ikkinchi yarmida ijod maydoniga kirib keldi. “Uyg`un” shoirning adabiy taxallusi bo`lib, uning asl ismi Rahmatilla Otaqo`ziyevdir. U 1905 yilning 11 fevralida Janubiy Qozog`iston viloyatidagi Marki qishlog`ida xizmatchi oilasida tug`ilgan. Rahmatilla boshlang`ich ma`lumotni o`z qishlog`ida oladi, 1923 yilda Toshkentga kelib pedagogika texnikumiga o`qishga kiradi. Xuddi shu texnikumda Rahmatilla qalbida adabiyotga, ijod qilishga muhabbat tug`iladi. Natijada, u kichik-kichik she`rlar yoza boshlaydi va ular texnikumdagi “Toshqin” devoriy gazetasida hamda boshqa vaqtli matbuot sahifalarida bosila boshlaydi. Rahmatillaning shoir sifatida yetilishida uning 1927-1930 yillar davomida Samarqanddagi pedagogika akademiyasining til va adabiyot fakultetida ta`lim olishi muhim rol o`ynadi. O`sha yillari bu oliy o`quv yurti yirik fan va adabiyot o`chog`i bo`lib, ko`plab iste`dodlarning, xususan, Hamid Olimjon, Jalol Ikromiy, Oydin singari qalamkashlarning kamolga yetishuvi uchun katta yo`l ochgan edi. Xuddi shu akademiyada Uyg`un ham dastlabki original she`rlarini yaratadi va ular “Yer yuzi”, “Maorif va o`qituvchi”, “Alanga” singari respublika jurnallarida bosilib chiqadi. Nihoyat, 1929 yilda u she`rlar jamlanib, “Bahor sevinchlari” nomli to`plam sifatida nashr etiladi. O`zining mazkur birinchi to`plamidagi she`rlarida Uyg`un kitobxonlar ko`z o`ngida bahor, tabiat kuychisi sifatida namoyon bo`ladi. Shoirning ilk she`rlaridan boshlab, butun poetik ijodi davomida “Bahor” timsoli markaziy o`rinda turadi. Jumladan, u dastlabki she`rlarining birida bahor tongini mana bunday gavdalantiradi: Sahar chog`i... kumush kabi shudringdan, Sirg`a taqib yaprog`iga bosh qo`yib, Gullar, tunning quchog`ida mudraydi... Titrab-titrab, unda-munda yulduzlar, Shoshib-pishib yotog`iga ketkali. Dargohiga yetkali,

Oltin shohi etagini sudraydi... Ko`ramizki, shoir tabiatni nihoyatda nozik his qiladi va uning ajoyib manzarasini chizadi. Lekin Uyg`un dastlabki she`rlaridayoq shunchaki sof tabiat manzaralarini chizish bilangina cheklanmaydi, balki uni va ayniqsa, bahorni inson hayoti, qalbi, mehnati bilan bog`liq holda aks ettiradi. Masalan, u ilk she`rlaridan birida bahorning mohiyatini quyidagi tarzda ochib beradi: Bahorda qaynaydi mehnat erlari, Bahorda tomchilar manglay terlari, Bahorda zavq emar dala qizlari, Bahorda yo`rg`alar oltin traktor. Oh, bahor nash`ali, bahor go`zaldir. Ammo “Bahor sevinchlari” to`plamiga kirgan she`rlar orasida zaif, nomukammallari ham bor edi. Ularda Uyg`unning o`zi aytganidek, “yuzakilik, olingan mavzularning mohiyatiga ... tushunmaslik, estetizmga berilib ketib mazmunni suyuqlashtirish” singari nuqsonlar mavjud edi. 30-yillar ijodida Uyg`un bu nuqsonlardan qutila bordi va o`sha davr o`zbek lirikasining nodir namunalarini yaratdi. Uyg`un o`zining uzoq yillik ijodiy faoliyati davomida o`nlab she`riy to`plamlar, yigirmadan ortiq pyesa yaratib, adabiyotimizning rivojlanishiga ulkan hissa qo`shgan. Uyg`unning ilk she`riy to`plami, aytganimizdek, “Bahor sevinchlari” deb ataladi. Bu to`plamga 1925-1929 yillarda yozgan 30 ta she`ri kiritilgan. Uyg`unning 20-30-yillar she`riyatida Vatan, tabiat go`zalligi, erkin muhabbat kabi mavzular asosiy o`rin egallagan. Shoir 20-30-yillarda yozgan “Bahor”, “Bahorda”, “Bahorgi yel”, “Bahor tongida” kabi she`rlarida ko`klamni o`zgacha bir mehr bilan tasvirlaydi. Uning “Tonggi bo`sa” she`ridagi: “Bir qarashda oppoq shohiga o`xshar, Bir qarashda marmar, bir qarashda zar, bir qarashda esa sadafga o`xshar”, “Tabiat saharda misli bir g`uncha. Tong esa g`unchaning ochilgan chog`i” muqoyasalari kishida cheksiz zavq uyg`otadi.

Uyg`un ijodida kuz fasli tasviriga ham o`ziga xos tarzda yondoshilganini ko`ramiz – “Ko`k – yuvilgan, artilgan shisha, suvlar tiniq, yaproqlar oltin”, “Quyosh ko`kdan eshilib qarar, Juda ravshan olovli ko`zi, Sariq ko`ylak kiyib ko`ringan Barqut fasl – bu kuzning o`zi” kabi misralardagi obrazli talqinlar buning dalilidir. Tabiat va jamiyat hodisalarini, lavhalarini qiyos qilib, yonma-yon qo`yib tasvirlash, his-tuyg`uni bo`rttirib ifodalash usuli Uyg`unning Ikkinchi jahon urushi davri she`riyatida yanada takomillashganini kuzatish mumkin. “Tasavvur”, “Binafsha”, “Qor” kabi she`rlarida tabiat ko`rinishlari urushga nafrat, tinchlikka muhabbat g`oyalarini ifodalovchi yangi poetik mazmun kasb etadi. Shoirning urush davri ijodida ishq-muhabbat mavzuining yoritilishini ko`zdan kechirish, tadqiq qilish ham qiziqarlidir. Uning “Sur`at”, “Quyosh yo`li”, “Visol tabassumi” kabi she`rlarida, “Kel”, “Kut”, “Mardonavora ayting”, “Arzimni yora ayting”, “Jonim kelur” kabi g`azallarida ham poetik mazmun oshiq va ma`shuqa obrazlari tuyg`ulari tasviridan hosil bo`ladi, dushmanni yengib ortga qaytgach, visol shodiyonasiga erishish orzusi kuylanadi. Shoir o`z she`riyatida salmoqli o`rin egallagan sevgi-muhabbat mavzuini urushdan keyin ham davom ettirgan. “Sevganligim rost”, “Sen deding”, “O`sha uchrashuvdan boshlandi bu hol”, “Gul yuboribsan”, “Gul shaydosi”, “Ketmas bo`lib kel”, “Gulsanu o`zing” kabi she`rlari fikrimizning dalilidir. 1946-1948 yillardagi asossiz tanqidlar, ba`zi kimsalarning doklad va maqolalaridagi tahqir hamda kamsitishlar Uyg`un she`riyatining badiiy takomiliga ancha to`g`anoq bo`ladi. U shundan keyin ijtimoiy-publitsistik she`rlar yozishga ko`proq e`tibor bergan bo`lsa-da, ularning aksariyati muvaffaqiyatli chiqmaydi. U keyinchalik bu qusurdan qutula bordi. 60-70-yillarda tabiat go`zalliklari, hayotning nafis lavhalari tasviri bilan yo`g`rilgan bir qancha she`rlar yaratdi. “Buloq”, “Sarvga”, “Bulbul”, “Jang”, “Yoshlik tuyg`usi”, “Hayot chaqiradi”, “Dengiz”, “Muzika”, “Inju va ko`pik”, “Yuzlarimga boqib” kabi she`rlari shular jumlasidandir.

Uyg`un o`z ijodiy faoliyati davomida “Ukraina yellari”, “Mart kunlarida”, “Jontemir”, “Gulasal”, “Qasos”, “Vafo” kabi bir qator poemalar yaratdi. Lekin ularda hukmron mafkura va siyosat ta`siriga berilib, shoir jiddiy badiiy muvaffaqiyatga erisha olmadi. Uyg`un dramaturgiyasi ham adabiyotimiz taraqqiyotida alohida ahamiyat kasb etadi. U yigirmadan ortiq sahna asari yaratgan. Uning “Ona” (1942), “Hayot qo`shig`i” (1947), “Abu Rayhon Beruniy”, “Alisher Navoiy”, “Navbahor”, “Hurriyat”, “Parvoz” kabi dramalari, “Qaltis hazil” komediyasi shular jumlasidandir. Umuman, Uyg`un dramalarini mazmuniga ko`ra ikki guruhga bo`lish mumkin. Birinchi guruhga “Abu Rayhon Beruniy”, “Abu Ali ibn Sino”, “Zebunniso Begim” kabi tarixiy pyesalar mansub bo`lib, ular orasida Izzat Sulton bilan hamkorlikda yozilgan “Alisher Navoiy” dramasi mualliflarga eng katta shuhrat keltirdi va urush davri o`zbek adabiyotining eng jiddiy yutuqlari qatoridan o`rin oldi. Uyg`un sahna asarlarining ikkinchi guruhini zamonaviy mavzudagi dramalar tashkil etadi. Ular orasida “Parvona” pyesasi hammadan ko`ra ko`proq xalqqa manzur bo`ldi. Uyg`un o`z ijodiy faoliyati davomida tarjimonlik bilan ham shug`ullangan. U A.S.Pushkinning “Tobutsoz”, “Belkin qissalari”, “Arzrumga sayohat”, L.N.Tolstoyning “ Hojimurod” povestini, SHekspir sonetlarini, T.SHevchenko, I.Chavchavadze, S.Marshak kabi shoirlarning bir qancha she`rlarini o`zbek tiliga tarjima qildi.

A d a b i yo t l a r 1. Abdusamatov H. Hayot qo`shiqi. T., G`afur G`ulom nomidagi nashriyot. 1984. 2. Ahmadjonova K. Uyg`un – lirik shoir. T., G`afur G`ulom nomidagi nashriyot, 1979. 3. Qorayev T. Uyg`un mahorati. T., “Fan”, 1984. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Uyg`un ijodi 1

Uyg`un

Uyg`un va Yashinning hayoti va ijоdi

Shukur Xolmirzayev ijodi 2

Komil Xorazmiy hayoti va ijodi 2