Уйғун ижоди - Литература - Рефераты

Уйғун ижоди

Загружено в:

09.09.2022

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Уйғун ижоди Р е ж а 1. Уйғун ижодининг ғоявий-бадиий қиймати. 2. Уйғун биографияси. 3. Уйғун поэзияси. 4. Уйғуннинг тарихий мавзудаги драмалари. 5. Уйғуннинг замонавий мавзудаги драмалари. 6. Танқид ва адабиётшуносликда Уйғун ижодининг ўрганилиши.

Уйғун янги ўзбек адабиётининг иккинчи бўғин авлодига мансуб бўлиб, 20-йилларнинг иккинчи ярмида ижод майдонига кириб келди. “Уйғун” шоирнинг адабий тахаллуси бўлиб, унинг асл исми Раҳматилла Отақўзиевдир. У 1905 йилнинг 11 февралида Жанубий Қозоғистон вилоятидаги Марки қишлоғида хизматчи оиласида туғилган. Раҳматилла бошланғич маълумотни ўз қишлоғида олади, 1923 йилда Тошкентга келиб педагогика техникумига ўқишга киради. Худди шу техникумда Раҳматилла қалбида адабиётга, ижод қилишга муҳаббат туғилади. Натижада, у кичик-кичик шеърлар ёза бошлайди ва улар техникумдаги “Тошқин” деворий газетасида ҳамда бошқа вақтли матбуот саҳифаларида босила бошлайди. Раҳматилланинг шоир сифатида етилишида унинг 1927-1930 йиллар давомида Самарқанддаги педагогика академиясининг тил ва адабиёт факультетида таълим олиши муҳим роль ўйнади. Ўша йиллари бу олий ўқув юрти йирик фан ва адабиёт ўчоғи бўлиб, кўплаб истеъдодларнинг, хусусан, Ҳамид Олимжон, Жалол Икромий, Ойдин сингари қаламкашларнинг камолга етишуви учун катта йўл очган эди. Худди шу академияда Уйғун ҳам дастлабки оригинал шеърларини яратади ва улар “Ер юзи”, “Маориф ва ўқитувчи”, “Аланга” сингари республика журналларида босилиб чиқади. Ниҳоят, 1929 йилда у шеърлар жамланиб, “Баҳор севинчлари” номли тўплам сифатида нашр этилади. Ўзининг мазкур биринчи тўпламидаги шеърларида Уйғун китобхонлар кўз ўнгида баҳор, табиат куйчиси сифатида намоён бўлади. Шоирнинг илк шеърларидан бошлаб, бутун поэтик ижоди давомида “Баҳор” тимсоли марказий ўринда туради. Жумладан, у дастлабки шеърларининг бирида баҳор тонгини мана бундай гавдалантиради: Саҳар чоғи... кумуш каби шудрингдан,

Сирға тақиб япроғига бош қўйиб, Гуллар, туннинг қучоғида мудрайди... Титраб-титраб, унда-мунда юлдузлар, Шошиб-пишиб ётоғига кеткали. Даргоҳига еткали, Олтин шоҳи этагини судрайди... Кўрамизки, шоир табиатни ниҳоятда нозик ҳис қилади ва унинг ажойиб манзарасини чизади. Лекин Уйғун дастлабки шеърларидаёқ шунчаки соф табиат манзараларини чизиш билангина чекланмайди, балки уни ва айниқса, баҳорни инсон ҳаёти, қалби, меҳнати билан боғлиқ ҳолда акс эттиради. Масалан, у илк шеърларидан бирида баҳорнинг моҳиятини қуйидаги тарзда очиб беради: Баҳорда қайнайди меҳнат эрлари, Баҳорда томчилар манглай терлари, Баҳорда завқ эмар дала қизлари, Баҳорда йўрғалар олтин трактор. Оҳ, баҳор нашъали, баҳор гўзалдир. Аммо “Баҳор севинчлари” тўпламига кирган шеърлар орасида заиф, номукаммаллари ҳам бор эди. Уларда Уйғуннинг ўзи айтганидек, “юзакилик, олинган мавзуларнинг моҳиятига ... тушунмаслик, эстетизмга берилиб кетиб мазмунни суюқлаштириш” сингари нуқсонлар мавжуд эди. 30-йиллар ижодида Уйғун бу нуқсонлардан қутила борди ва ўша давр ўзбек лирикасининг нодир намуналарини яратди. Уйғун ўзининг узоқ йиллик ижодий фаолияти давомида ўнлаб шеърий тўпламлар, йигирмадан ортиқ пьеса яратиб, адабиётимизнинг ривожланишига улкан ҳисса қўшган.

Уйғуннинг илк шеърий тўплами, айтганимиздек, “Баҳор севинчлари” деб аталади. Бу тўпламга 1925-1929 йилларда ёзган 30 та шеъри киритилган. Уйғуннинг 20-30-йиллар шеъриятида Ватан, табиат гўзаллиги, эркин муҳаббат каби мавзулар асосий ўрин эгаллаган. Шоир 20-30-йилларда ёзган “Баҳор”, “Баҳорда”, “Баҳорги ел”, “Баҳор тонгида” каби шеърларида кўкламни ўзгача бир меҳр билан тасвирлайди. Унинг “Тонгги бўса” шеъридаги: “Бир қарашда оппоқ шоҳига ўхшар, Бир қарашда мармар, бир қарашда зар, бир қарашда эса садафга ўхшар”, “Табиат саҳарда мисли бир ғунча. Тонг эса ғунчанинг очилган чоғи” муқоясалари кишида чексиз завқ уйғотади. Уйғун ижодида куз фасли тасвирига ҳам ўзига хос тарзда ёндошилганини кўрамиз – “Кўк – ювилган, артилган шиша, сувлар тиниқ, япроқлар олтин”, “Қуёш кўкдан эшилиб қарар, Жуда равшан оловли кўзи, Сариқ кўйлак кийиб кўринган Барқут фасл – бу кузнинг ўзи” каби мисралардаги образли талқинлар бунинг далилидир. Табиат ва жамият ҳодисаларини, лавҳаларини қиёс қилиб, ёнма-ён қўйиб тасвирлаш, ҳис-туйғуни бўрттириб ифодалаш усули Уйғуннинг Иккинчи жаҳон уруши даври шеъриятида янада такомиллашганини кузатиш мумкин. “Тасаввур”, “Бинафша”, “Қор” каби шеърларида табиат кўринишлари урушга нафрат, тинчликка муҳаббат ғояларини ифодаловчи янги поэтик мазмун касб этади. Шоирнинг уруш даври ижодида ишқ-муҳаббат мавзуининг ёритилишини кўздан кечириш, тадқиқ қилиш ҳам қизиқарлидир. Унинг “Суръат”, “Қуёш йўли”, “Висол табассуми” каби шеърларида, “Кел”, “Кут”, “Мардонавора айтинг”, “Арзимни ёра айтинг”, “Жоним келур” каби ғазалларида ҳам поэтик мазмун ошиқ ва маъшуқа образлари

туйғулари тасвиридан ҳосил бўлади, душманни енгиб ортга қайтгач, висол шодиёнасига эришиш орзуси куйланади. Шоир ўз шеъриятида салмоқли ўрин эгаллаган севги-муҳаббат мавзуини урушдан кейин ҳам давом эттирган. “Севганлигим рост”, “Сен дединг”, “Ўша учрашувдан бошланди бу ҳол”, “Гул юборибсан”, “Гул шайдоси”, “Кетмас бўлиб кел”, “Гулсану ўзинг” каби шеърлари фикримизнинг далилидир. 1946-1948 йиллардаги асоссиз танқидлар, баъзи кимсаларнинг доклад ва мақолаларидаги таҳқир ҳамда камситишлар Уйғун шеъриятининг бадиий такомилига анча тўғаноқ бўлади. У шундан кейин ижтимоий-публицистик шеърлар ёзишга кўпроқ эътибор берган бўлса-да, уларнинг аксарияти муваффақиятли чиқмайди. У кейинчалик бу қусурдан қутула борди. 60-70-йилларда табиат гўзалликлари, ҳаётнинг нафис лавҳалари тасвири билан йўғрилган бир қанча шеърлар яратди. “Булоқ”, “Сарвга”, “Булбул”, “Жанг”, “Ёшлик туйғуси”, “Ҳаёт чақиради”, “Денгиз”, “Музика”, “Инжу ва кўпик”, “Юзларимга боқиб” каби шеърлари шулар жумласидандир. Уйғун ўз ижодий фаолияти давомида “Украина еллари”, “Март кунларида”, “Жонтемир”, “Гуласал”, “Қасос”, “Вафо” каби бир қатор поэмалар яратди. Лекин уларда ҳукмрон мафкура ва сиёсат таъсирига берилиб, шоир жиддий бадиий муваффақиятга эриша олмади. Уйғун драматургияси ҳам адабиётимиз тараққиётида алоҳида аҳамият касб этади. У йигирмадан ортиқ саҳна асари яратган. Унинг “Она” (1942), “Ҳаёт қўшиғи” (1947), “Абу Райҳон Беруний”, “Алишер Навоий”, “Навбаҳор”, “Ҳуррият”, “Парвоз” каби драмалари, “Қалтис ҳазил” комедияси шулар жумласидандир. Умуман, Уйғун драмаларини мазмунига кўра икки гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳга “Абу Райҳон Беруний”, “Абу Али ибн Сино”, “Зебуннисо Бегим” каби

тарихий пьесалар мансуб бўлиб, улар орасида Иззат Султон билан ҳамкорликда ёзилган “Алишер Навоий” драмаси муаллифларга энг катта шуҳрат келтирди ва уруш даври ўзбек адабиётининг энг жиддий ютуқлари қаторидан ўрин олди. Уйғун саҳна асарларининг иккинчи гуруҳини замонавий мавзудаги драмалар ташкил этади. Улар орасида “Парвона” пьесаси ҳаммадан кўра кўпроқ халққа манзур бўлди. Уйғун ўз ижодий фаолияти давомида таржимонлик билан ҳам шуғулланган. У А.С.Пушкиннинг “Тобутсоз”, “Белкин қиссалари”, “Арзрумга саёҳат”, Л.Н.Толстойнинг “ Ҳожимурод” повестини, Шекспир сонетларини, Т.Шевченко, И.Чавчавадзе, С.Маршак каби шоирларнинг бир қанча шеърларини ўзбек тилига таржима қилди.

А д а б и ё т л а р Уйғун асарлари : 1. Асарлар. Олти томлик. Т., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт, 1974-1978. Уйғун ижоди ҳақида : 1. Абдусаматов Ҳ. Ҳаёт қўшиқи. Т., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт. 1984. 2. Аҳмаджонова К. Уйғун – лирик шоир. Т., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт, 1979. 3. Қораев Т. Уйғун маҳорати. Т., “Фан”, 1984. 4. www . ziyonet . uz

Похожие

Махтумқули ижоди (Махтумкули ижоди)

Махтумқули ижоди

Чўлпон ижоди

Зулфия ижоди

Фурқат ижоди