Чўлпон ижоди - Литература - Рефераты

Чўлпон ижоди

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Чўлпон ижоди Р е ж а 1. Чўлпон – янги ўзбек лирикасининг асосчиси. 2. Чўлпоннинг таржимаи ҳоли. 3. Чўлпон ижодий эволюциясининг асосий босқичлари. 4. Чўлпоннинг маърифатпарварлик руҳидаги асарлари. 5. Чўлпон ижодий йўлининг етуклик босқичи. 6. Чўлпон лирикаси. 7. Чўлпон драмалари. 8. Танқид ва адабиётшуносликда Чўлпон ижодининг ўрганилиши .

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон ХХ аср шеъриятининг йирик вакили, ўзбек насри, драматургияси, танқидчилигига катта ҳисса қўшган мутафаккирдир. “Чўлпон”, “Қаландар”, “Мирзақаландар”, “Андижонлик” каби тахаллуслар билан ижод қилган. Абдулҳамид Сулаймон 1897 йилда Андижонда Қатортерак маҳалласида туғилган. Унинг онаси уй бекаси бўлган, отаси Сулаймонқул Мулла Муҳаммад Юнус ўғли деҳқончилик, ҳунармандчилик, баззозлик билан шуғулланган. Чўлпоннинг отаси замонасининг пешқадам зиёлиларидан бўлган, “Расво” тахаллуси билан ғазаллар ёзган. Абдулҳамид аввал эски мактабда ўқийди, яхшилаб хат- саводини чиқаргач, Андижон ва Тошкент мадрасаларида таҳсил кўради, араб, форс, турк тилларини мукаммал эгаллайди. У ёшлигидаёқ шарқ адабиётини шу қадар севиб қоладики, бутун умри давомида Фирдавсий, Ҳофиз, Саъдий, Умар Ҳайём, Румий, Навоий, Тавфиқ Фикрат, Номиқ Камол, Абдулла Тўқай каби буюк сўз санъаткорларининг асарларини ёд олишдан тўхтамайди, улар ҳақида ҳаяжонли мақолалар ёзади. Замона зайлини чуқур ҳис этган Чўлпон Андижонда янги очилган рус-тузем мактабига ҳам кириб ўқийди, у ерда бир қанча дунёвий илмларни, айниқса, рус тилини мукаммал ўрганади. Шундай қилиб, Чўлпон 16-17 ёшларидаёқ ҳам шарқона, ҳам европача пухта маълумот олган, илғор фикрли зиёли бўлиб етишади. У 1913-14 йиллардан ижод қила бошлайди. Унинг дастлабки асарлари “Садои Туркистон”, “Садои Фарғона“ каби маҳаллий газеталарда, шунингдек, Оренбургда чиққан “Шўро” журналида

босилади. Чўлпоннинг дастлабки асарларига “Ватанимиз Туркистонда темир йўллар”, “Адабиёт надур?” каби мақолалари, “Ўш” очерки, “Қурбони жаҳолат” фельетони, “Доктор Муҳаммадиёр” ҳикояларини киргизиш мумкин. “Адабиёт надур?” деган мақоласида Чўлпон адабиёт баҳонасида Туркистоннинг истиқболи ҳақида қайғуради, халқнинг келажагини таъминлайдиган омиллар Тўғрисида мулоҳаза юритади. У ёзади: “Ҳеч тўхтамасдан ҳаракат қилиб турган вужудимизга сув, ҳаво нақадар зарур бўлса, маишат йўлида ҳар хил қаро кирлар ила хираланган руҳимиз учун шул қадар адабиёт керакдир. Адабиёт яшаса миллат яшар...” Бу мулоҳазалар бугун ҳам ўз қимматини йўқотган эмас. “Доктор Муҳаммадиёр” ҳикояси ХХ аср бошларидаги ўзбек маърифатчилик адабиётида ўзига хос ўрин тутади. У бадиий жиҳатдан заифроқ, тасвир ўрнига баёнчилик устун, қаҳрамонлар жонли характер касб этмаган. Аммо шунга қарамай, адибнинг Туркистон тақдири ҳақида куйиб-ёниб ўйлаши, халқни жаҳолат ботқоғидан, нодонлик исканжасидан қутқарувчи самарали омилларни излаши аниқ сезилиб туради. Кейинчалик Чўлпон Ўш ҳақидаги сафарномасини ёзади. Шундан кейин секин-секин шеъриятга қўл ура бошлайди. Унинг биринчи шеъри “Туркистонлик қариндошларимизга” (1914 йил, “Садои Туркистон” газетасида), “Туркистон саломи” (“Ҳуррият” газетасида) чиққан. Чўлпоннинг 1913-17 йиллардаги ижодини биринчи босқич деб олсак, шоир бу босқичда чинакам муваффақиятга эриша олди дейиш қийин. 1917 йилларда Чўлпон ижодининг етуклик босқичи

бошланган. Бу даврга келиб Чўлпон санъат, адабиётнинг ролини аниқроқ тушуна бошлайди. Бу унинг “Шўро ҳукумати ва “Саное нафиса” мақоласида акс этган. “Ўзбек ёш шоирлари” тўпламида (1922) унинг 13 та шеъри босилиб чиқади. Бунга энг гўзал шеърлар кирган эди. Унинг шеърларида секин-секин миллатпарварлик руҳи сезила бошлайди. Чўлпон худди шу йилларда, яъни 25-30 ёшлари ўртасида жуда баракали ижод қилди. У “Уйғониш” (1922 й.), “Булоқлар” (1924 й.), “Тонг сирлари” (1926) деган учта тўплам эълон қилди. Улардан ташқари “Гўзал ёзқичлар” ва “Адабий парчалар” деган китобларда унинг анчагина шеърлари босилди. 1926 йилда “Ёрқиной” драмаси алоҳида китоб тарзида чоп этилди. 20-йилларда Чўлпон шеърларидан лоақал бир жуфтини иштиёқ билан ёд олмаган адабиёт мухлиси йўқ эди, десак муболаға бўлмас. Шеърият сирларини эгаллашда, маҳорат пиллапояларидан кўтарилишда Чўлпон лирикаси чинакам дорилфунун бўлди. Унинг ҳар бир шеърида мустамлакачиликка қарши исён сезилиб турарди. Ҳар бир асаридаги ўзгаришларда бадиий юксаклик кўринарди. Чўлпон лирика соҳасида 20-йилларда энг буюк шоир даражасига кўтарилди. 20-йилларнинг охирида Чўлпон ижодий йўлининг иккинчи босқичи тугайди. 30-йилларга келиб Чўлпон лирикасида орқага қараб силжиш кўринади. У замонасозлик руҳида ёза бошлайди. Илгаригидек ёниб-куйиб ёзолмайди. Бу билан унинг ижодининг учинчи босқичи бошланади. Чўлпон ҳаётининг фожиаларга, драмалар, ҳақоратларга, хўрликларга тўла йиллари бошланди. У қанд касалига мубтало бўлди. Унинг асарларини босмай қўйишди.

Лекин шоирнинг ирода кучига қойил қолиш керак, ана шундай даҳшатли муҳитда ижод қилишдан тўхтамади. Бир қатор йирик асарларни, шу жумладан, Шекспирнинг “ Ҳамлет”ини маҳорат билан таржима қилди, роман ёзди. Шеърлар ижод қилди. 1935-37 йиллар мобайнида “Кеча ва кундуз” романи, “Соз” тўплами босмадан чиққанини ва “Жўр” тўплами тайёрланганини айтиш мумкин. “Кеча ва кундуз” романида маърифатпарварлик, жадидчилик ва хотин-қизлар озодлиги ғоялари ниҳоятда қизиқарли сюжет, драма унсурларига бой услуб ҳамда тўлақонли инсоний характерлар яратиш воситасида ифодаланган эди. Ўзининг юксак фазилатларига кўра бу асар 30-йиллар ўзбек насрининг жиддий ютуқлари қаторидан ўрин олди. Бошқа юзлаб ёзувчилар, адиблар, санъаткорлар, олимлар каби Чўлпоннинг ҳам бошида қора булутлар беҳад қуюқлашди. Энди уни “миллатчи” дебгина эмас, очиқдан-очиқ “халқ душмани” деб атай бошладилар. Инқилобдан олдинги форс шоирларини ўқиш ҳам Чўлпон зиммасига катта айб сифатида юкланган. Орадан кўп ўтмай 1937 йилнинг куз ойларида у қамоққа олинади ва 1938 йилнинг 5 октябрида “аксилинқилобий фаолияти” учун отишга ҳукм қилинади. Оламдан ўтгандан кейин унинг номини адабиёт тарихидан бутунлай ўчириб ташлаш учун ҳаракат бошланди. Фақат 1950 йилларга келиб Чўлпон ҳеч қандай жиноят қилмагани учун бутунлай оқланди. 1958 йил Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Чўлпоннинг адабий меросини ўрганувчи комиссия тузди.

Чўлпонни адабиётга қайтариш учун яна 30 йил керак бўлди. Энг муҳими шундаки, оғир қатағонларга қарамасдан халқ Чўлпонни унутмаган экан.

А д а б и ё т л а р 1. Яна олдим созимни. Т., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт. 1991. 2. Асарлар. Уч жилдлик. Т., Ғафур Ғулом номидаги нашриёт. I , II жилдлар. 1994-95. 1. Шарафиддинов О. Чўлпон. Т., “Чўлпон”, 1991. 2. Шарафиддинов О. Чўлпонни англаш. Т., “Ёзувчи”, 1994. 3. Каримов Н. Чўлпон. Т., “Фан”, 1991. 4. Чўлпоннинг бадиий олами. Т ., “ Фан ”, 1994. 5. www.ozbek adabiyoti.com 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Абдулхамид Чўлпон

Чўлпон ҳикояларининг структурасига доир

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон

Чўлпон ҳикояларининг структурасига доир

Махтумқули ижоди (Махтумкули ижоди)