Абдулхамид Чўлпон - Литература - Рефераты

Абдулхамид Чўлпон

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

43 KB

Абдулхамид Чўлпон Режа : 1. Чўлпон-замон куйчиси; 2. Чўлпон-новатар шоир; 3. Чўлпон ўзбек миллий шоири; 4. Чўлпоннинг ҳаёт йўли; 5. Чўлпон-жадид ижодкор; 6. Чўлпон кўпқиррали ижодкор; 7. Ижодкор ҳаётининг сўнгги йиллари;

Чўлпон ХХ аср ўзбек адабиётининг машҳур намоёндаларидан бири. Унинг ижодий фаолияти адабиётимизнинг ёрқин саҳифаларидан бирини ташкил қилади. У бадиий ижоднинг деярли ҳамма тури билан шуғулланган: шеър, ҳикоя, роман, драмма, танқид, таржима-ҳаммасида ижод қилган. Лекин, биринчи навбатда, фалклёрона янги ўзбек шеъриятининг бошловчиси бўлиб тарихга кирди. У ананавий мумтоз шеъриятимизни соддалаштирди. Воқелик янги шеърий тизим учун ҳам асасий тасвир обекти бўлиб, ҳамда баҳолайдиган мезон бўлиб қолаверди. Чунки давр шуни тақозо қилган эди. Шеърият ҳеч қачон кундалик халқ ҳаётига бу қадар яқин кириб бормаган эди. Халқ ҳаётида юз берган ҳар бир ҳодиса унда ўша захотиёқ акс садо топди. Ҳар бир ходиса Ватан ва Миллатнинг манфаати нуқтаи назаридан ёритилди. Замон қоршиқ эди. Бир томондан, мустабит чор уммати қулаб, тарих мустамлака зулмини тортиб келган миллатларга ўз мустақилликларини ўрнатиш учун буюк бир имкон берди. Айни пайтда, шўролар ижтимоий озодликни, йўқсилпарварликни байроқ қилиб, меҳнаткаш Туркистон қалбини забт этмоқ учун курашни кучайтирдилар. Бунга эришдилар. Шўролар тузуми, 1917 йилдан 1929 йилгача ўтиш даврини бошидан кечирди. Ўтиш даврининг ўз хусусиятлари бор, албатта. Масалан ўзбек миллий шеърияти ифода ва тимсоллар тизимида ошкоралаикдан пинхонийликка охангда эса, кескинийликдан муроса томон боргани кўринади. Шунга кўра, шеъриятимизда 10-йилларда хитоб ва чақириқлар –марсилар кучли бўлса, 20- йилларда рамзий тимсоллар имо ишоралар кўп. Янги шеър биргина ғоя ва мазмуни эмас, нафосатига кўра ҳам миллий эди. Чунки, арабча, фарсча сўзлар ўрнига ўзбекча ананавий фолькларий сўзларга эътибор қаратилиши арабий аруз ўрнига қадимий ва навқирон фаликлордаги бармоққа мурожат қилиниши, сарбастнинг кириб келиши бунга далил. Айни пайитда, бу шеърият, шу жумладан, Чўлпон поэзияси, бир томондан, Шарқнинг бой манавияти ананаларига суянса, иккинчи томондан Ғарбнинг рангин фалсафасидан, оҳангларидан ҳам озиқ олди. Чўлпон шеърияти Шарқ ва Ғарбни жамбул жам эта олган шеъриятдир.

Чўлпон тахаллуси билан шухрат топган Абдулҳамид Чўлпон 1897 йилда Андижон шаҳрининг қатортерак маҳалласида дунёга келган. Отаси Сулаймон Мулламуҳаммадюнус ўғли Баззоз бўлган. Баззоз-газламафуруш дегани. Оила ўзига тўқ бўлган. Сулаймон баззоз замонасининг зиёлиларидан бўлган. «Расво» тахаллуси шеърлар ҳам ёзган. Абдулхамид дастлаб эски мактабда, сўнг Андижон, Тошкент мадрасаларида ўқиган. Кейин Андижонда рус-тузем мактабида ҳам ўқиган. Чўлпон ёшлигидан матбуотга қизиққан. Машҳур бошқирд олими Заки Валиди (1890-1970) билан 1913 йилда танишган. Унинг 1912 йилда нашр этилган «Турк ва татар тарихи» китоби Чўлпонда катта таъсурот қолдирган. Хуллас Чўлпоннинг матбуотдаги шеър ва мақолалари 1914 йилдан кўринади. «Садойи Туркистон» газетаси 1914 йил 14 апрель сонида «15 яшар Абдулхамид афанди» нинг «Туркистонли қардошларимизга» шеърини муштарийларга ҳавола этар экан, ўқувчиларни «ёшгина қалби ила ёруғлик ва илм маориф йўлига бошлаган» идан мамнунлигини яширмаган. Ўша йили «Садойи Туркистон» нинг 29 апрель сонида чоп этилган «Қурбони жахолат» ҳикояси Чўлпоннинг биринчи насрий асаридир. Дастлабки асарлари «Абдулхамид Сулаймон» «Абдулхамид Сулаймоний» имзолари билан босилган. Кейинроқ «Қаландар», «Мирзақаландар» ва нихоят, «Чўлпон» тахаллуслари билан чиқди. Тарихга Чўлпон номи билан кирди. Чўлпоннинг 1915-20 йиллардаёқ ёзган шеърларида сиёсий етуклик намуналари сезилиб туради. У Бошқирдистон ва Оренгбургда нима ишлар билан шуғулланган? Чўлпонннинг ижодий фаолиятига Заки Валидий, В.Янларнинг таъсири ҳақида гапиринг. Чўлпон Тошкентда ўқиб юрган кезлари сиёсий жихатдан ўсади. Мадрасани тамомлаб 1919 йилдан Фитрат билан бирга «Чиғатой гурунги» да иш олиб боради. «Иштирокиюи», «Қизилбайроқ», «Туркистон», «Бухоро аҳбори» газеталарида масьул лавозимларда ишлаган. 1922 йилда Тошкентда чоп этилган «Ўзбек ёш шоирлари» тўпламида Чўлпоннинг 14 та шеъри босилган. Ўша йили

«Уйғониш» номи билан унинг биринчи шеърий тўплами «Тонг сирлари» ва «Ёрқиной» пьесаси чоп этилган. Бу даврга келиб у замонасининг энг машхур шоири бўлиб улгурган эди. 1927 йил кириб келиши билан шўролар хукумати ижтимоий уйғониш байроғи остида миллий уйғонишга қарши хал қилувчи хужумга ўтади. Даврнинг биринчи миллий шоири Чўлпон зиёлилар қурултойидан хайдаб чиқарилади, сўнгра асарларини чиғириқдан ўтказиш бошланади. Асаларини «зарарли» муаллифни эса «душман» дея бошлайдилар. Ботув қамалади. Мунаввар қори отилади. Навбат 1931 йилда Чўлпонни Файзулла Хўжаев томонидан Москвага жўнатиб юборилади. Бу тадбиркор раҳбар шу йўл билан шоирни сақлаб қолди. Чўлпон 1932-34 йилларда Москвада СССР Марказий Ижроия Коммитети апаратида таржимон бўлиб ишлади. Бадиий таржима билан шуғулланди. Шекспирнинг «Хамлет» ини, Карло Таццнинг «Маликаи турандот» асарларини таржима қилди. «Кеча ва кундуз» романини ёзди. У Тошкентга 1935 йилда қайтиб келади. Бу ерда шоир хақидаги таққирлар хамон давом этарди. У машъум 1937 йилга қадар, икки йил ичида «Кеча ва кундуз» романини хамда «Соз» шеърий тўпламини нашрдан чиқаради. «Жўр» шеърий тўпламини босмага топширади. М.Горькийнинг «Она» романини, «Егор Буличев» пьессасини, Пушкиннинг 25 шеърини ва «Дубровский», «Борис Годунов» асарларини, Локутийнинг «Европа сафари»ни таржима қилади. Чўлпон 1937 йилнинг кузида қамоққа олиниб, 1938 йилнинг 4 октябрида отиб ташланади.

АДАБИЁТЛАР : 1. Чўлпон. Баҳорни соғиндим. Т. 1988 й. 2. Чўлпон. Яна олдим созимни. Т. 1991 й. 3. Миллий уйғониш даври ўзбек адабиёти. Т. 2004 й. 4. www.ziyonet.uz 5. www.e-adabiyot.uz

Похожие

Абдулхамид Чулпон

Чўлпон ижоди

Чўлпон ҳикояларининг структурасига доир

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон

Чўлпон ҳикояларининг структурасига доир